Περίληψη:
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εισαγωγή: Η αλιεία είναι μια ιδιαιτέρως επικίνδυνη επαγγελματική δραστηριότητα,
με υψηλό κίνδυνο
τόσο για ατυχήματα όσο και για επαγγελματικά και ενδημικά νοσήματα. Η Ελλάδα
μια χώρα μικρή που όμως χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη μορφολογία και θέση στην
νοτιοανατολική Μεσόγειο, διαθέτει 16,000 χλμ ακτογραμμής γεγονός που αρκεί για
να πείσει για την παράδοσή της στην αλιεία.
Διερευνώντας το προφίλ της χώρας ως προς τους τομείς της υγείας και της
ασφάλειας σε επίπεδο επαγγελματικής αλιευτικής δραστηριότητας διαπιστώνουμε ένα
σημαντικό έλλειμμα καταγραφής στοιχείων. Οι ίδιοι οι αλιείς, με δεδομένη την
ιδιαίτερη φύση της εργασίας τους, δεν αποζητούν
υπηρεσίες υγείας παρά μόνον όταν προκύψουν ιδιαιτέρως σοβαρά προβλήματα υγείας
πχ μείζονα καρδιαγγειακά συμβάματα ή σοβαρά εργατικά ατυχήματα, με αποτέλεσμα
να υπάρχει υποκαταγραφή τόσο των ατυχημάτων όσο και των νοσημάτων των αλιέων. Η
αλιεία δεσμεύει τον εργαζόμενο σε μια πολύωρη σύζευξη με το περιβάλλον εργασίας
του ενώ οι εργαζόμενοι στον τομέα αυτό εκτίθενται σε
κινδύνους διαφορετικής φύσεως και έντασης ανάλογα με την θέση εργασίας, το
αλιευτικό εργαλείο, το
μέγεθος και την ισχύ του αλιευτικού σκάφους, κ.α με την επικινδυνότητα να
ποικίλει σημαντικά σε κάθε
περίπτωση. Επίσης οι ιδιαιτερότητες της αλιευτικής εργασίας πρέπει να
συνεκτιμηθούν προκειμένου να
αποτιμηθεί η επίδρασή τους στην πιθανότητα πρόκλησης εργατικού ατυχήματος ή
ασθένειας επαγγελματικής αιτιολογίας.
Σκοπός: Σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνήσει τους παράγοντες κινδύνου που
έχουν επίδραση τόσο στην υγεία όσο και στην ασφάλεια των εργαζομένων στην
αλιεία με την μορφή που αυτή ασκείται στον ελλαδικό χώρο για την πρόκληση
ασθένειας ή ατυχήματος εξ’ αφορμής της εργασίας τους. Διερευνά την επίδραση
τόσο των αμιγώς επαγγελματικών χαρακτηριστικών της αλιευτικής δραστηριότητας
(πχ είδος
αλιευτικού εργαλείου) όσο και όλων εκείνων των παραγόντων στους οποίους
πιθανότατα προδιαθέτει ο τρόπος εργασίας των επαγγελματιών αλιέων (καπνιστική
συνήθεια, κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, κακές διατροφικές συνήθειες,
αϋπνία, άγχος, κατάθλιψη, περιορισμένη φυσική δραστηριότητα)
μετρημένων με κατάλληλες κλίμακες προκειμένου να καταγραφούν και να μελετηθεί η
επίδρασή τους ως
ανεξάρτητων επαγγελματικών παραγόντων κινδύνου στην πρόκληση εργατικού
ατυχήματος ή στην
εκδήλωση κάποιας ασθένειας στους εργαζόμενους στον τομέα της αλιείας στην
Ελλάδα.
Υλικό και μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε συγχρονική διατμηματική περιγραφική
επιδημιολογική μελέτη
(cross-sectional study) στο σύνολο των επαγγελματιών αλιέων του Νομού Έβρου.
Στην μελέτη μετείχαν
συνολικά 161 επαγγελματίες αλιείς από τους 172 του Νομού, οι οποίοι υποβλήθηκαν
σε συνέντευξη
(φυσική ή τηλεφωνική) από την οποία συλλέχτηκαν δεδομένα που αφορούσαν σε
χαρακτηριστικά της
αλιευτικής δραστηριότητας, στο ιατρικό και επαγγελματικό ιστορικό τους,
διατροφικές και άλλες
συνήθειες (κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ), ψυχομετρικές κλίμακες για μέτρηση
άγχους και
κατάθλιψης, κλίμακα μέτρησης φυσικής δραστηριότητας και κλίμακα μέτρησης της
αυπνίας.
Πραγματοποιήθηκε μονοπαραγοντική και πολυπαραγοντική στατιστική ανάλυση στο
σύνολο των
μεταβλητών ως προς την εμφάνιση ασθενειών και ατυχημάτων εξ’ αφορμής της
εργασίας.
Αποτελέσματα: Οι αλιείς του δείγματος ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την
παράκτια αλιεία (87,57%),
ενώ για την συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων του δείγματος η αλιεία
συνιστά την κύρια και
αποκλειστική επαγγελματική δραστηριότητα (95,65% και 91,3% αντίστοιχα). Η μέση
ηλικία έναρξης
της αλιευτικής απασχόλησης των εργαζομένων του δείγματος είναι τα 25 έτη και ο
μέσος όρος ετών
αλιευτικής εργασίας είναι τα 33,66 χρόνια. Το μορφωτικό επίπεδο για το
μεγαλύτερο μέρος του
δείγματος (52,17%) είναι χαμηλό (απόφοιτοι δημοτικού), ενώ μόλις το 4,35% είναι
κάτοχοι πτυχίου
ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης. Οι περισσότεροι αλιείς (93,8% του δείγματος)
απασχολούνται
στην αλιεία καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με μέσο όρο που αγγίζει τις 10,88
ώρες ημερησίως. Το
72,7% των ερωτηθέντων εργάζεται σε αλιευτικό σκάφος μήκους μικρότερου των 10
μέτρων και ισχύος
μηχανής μεγαλύτερης των 50kw σε ποσοστό 37,3%. Το 44,1% του δείγματος δηλώνει
ότι καπνίζει με
μέση ηλικία έναρξης καπνίσματος τα 18 έτη, ενώ ο μέσος αριθμός τσιγάρων είναι
τα 36 τσιγάρα
ημερησίως με ποσοστό 52.7% να ξεπερνούν τα 60 πακέτα-έτη.
Το δείγμα της μελέτης φαίνεται να προσαρμόζεται στο πρότυπο της Μεσογειακής
διατροφής μετρίως
(32. 69 +/- 5.075). Η κατανάλωση αλκοόλ γίνεται σε καθημερινή βάση σε ποσότητες
μεγαλύτερες ή ίσες
των 300ml για το 33.5% του δείγματος ενώ σε ποσοστό 18.6% αναφέρεται κατανάλωση
από 500ml και
άνω ημερησίως. Οι παράγοντες κινδύνου για την υγεία των αλιέων περιλαμβάνουν
την υπέρβαση του
φυσιολογικού σωματικού βάρους, τα καρδιαγγειακά, δερματολογικά, αναπνευστικά
προβλήματα υγείας,
βαρηκοϊα και κατάθλιψη, χωρίς ωστόσο να βρεθούν άτομα με σοβαρή έως βαριά
κατάθλιψη (DRScore
Zung >70) ενώ αναφορικά με την ανίχνευση άγχους δεν εντοπίστηκαν άτομα με υψηλά
επίπεδα άγχους.
Επαγγελματικούς παράγοντες κινδύνου για την υγεία των αλιέων συνιστούν επίσης
το αλκοόλ, το
κάπνισμα, ο ανεπαρκής ύπνος και η εξουθένωση. Η σχετική πιθανότητα εμφάνισης
καρδιαγγειακών
νοσημάτων στους αλιείς άνδρες είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη σχετική
πιθανότητα των γυναικών
δεδομένου ότι έχουν την ίδια ηλικία (b=-1,932). Ωστόσο, τόσο η εφαρμογή του
μεσογειακού προτύπου
διατροφής (exp του 1,936) όσο και η απουσία υψηλού επιπέδου κατάθλιψης (exp του
0,048) δρουν
προστατευτικά ως προς την εμφάνιση καρδιααγγειακών νοσημάτων στην επαγγελματική
κατηγορία των
αλιέων.
Αναφορικά με το θέμα της ασφάλειας οι αλιείς του δείγματος δηλώνουν εμπειρία
εργατικού ατυχήματος
σε ποσοστό 69.6% με κυριότερες αιτίες ατυχημάτων το ΄΄γλίστρησα΄΄ και το
΄΄μπλέχτηκα στα δίχτυα΄΄
ενώ η ανάσυρση του αλιευτικού εργαλείου (πχ διχτυών, παραγαδιών) είναι ένα
στάδιο της αλιευτικής
εργασίας κατά το οποίο βρέθηκε ότι πολύ συχνά συμβαίνουν ατυχήματα, με
κυριότερη αιτία το
΄΄γλίστρησα΄΄, ΄΄μπλέχτηκα στα δίχτυα΄΄ και την εκσφενδόνιση κάποιου
αντικειμένου (πχ πέτρας από
τον βυθό).
Άλλα σημαντικά αίτια ατυχήματος είναι η έντονη κόπωση /εξουθένωση, η είσοδος
και έξοδος από το
σκάφος, η βάδιση κατά μήκος του καταστρώματος, οι κακές καιρικές συνθήκες, και
ο κακός χειρισμός
κατά την ρήψη διχτυών ή παραγαδιών. Η πιο συχνή εντόπιση τραυματισμού είναι τα
δάκτυλα της άκρας
χείρας. Τα συχνότερα είδη τραυματισμών που καταγράφηκαν σχετίζονται α) με την
πτώση (συνήθως
λόγω γλιστρήματος) επί του καταστρώματος ή στη θάλασσα όπου καταγράφηκαν
μώλωπες, θλαστικά
τραύματα, εξάρθρημα, διαστρέμμα, κρανιοεγκεφαλική κάκωση, παρ’ολίγον πνιγμός
και β) την
εξουθένωση (μυοσκελετική καταπόνηση, έλλειψη ύπνου, ψυχική εξουθένωση) και εδώ
καταγράφηκαν
έμφραγμα μυοκαρδίου, λιποθυμικό επεισόδιο, αιμορραγία οφθαλμικού αγγείου, κήλη
μεσοσπονδυλίου
δίσκου, ρήξη μηνίσκου, τροχαίο ατύχημα λόγω κόπωσης κατά την επιστροφή από την
εργασία.
Το 4.8% του δείγματος αναφέρει εμπειρία πτώσης στη θάλασσα & παρ’ ολίγον
πνιγμό. Επίσης, ο χώρος
του σκάφους όπου συμβαίνουν συχνότερα ατυχήματα είναι η πλώρη του σκάφους,
γεγονός που φαίνεται
να συνδέεται με το γεγονός ότι σε αυτό το μέρος του σκάφους είναι τοποθετημένο
το βίντζι ανάσυρσης
των διχτυών, διαδικασία πολλαπλώς επικίνδυνη. Το 34.4% των περιπτώσεων
εργατικού ατυχήματος
συνέβησαν υπό άσχημες καιρικές συνθήκες. Τα σκάφη όπου συμβαίνουν συχνότερα
ατυχήματα είναι τα
μικρά αλιευτικά σκάφη (μικρά τρεχαντήρια και βάρκες). Επίσης, το 8.1% των
εργατικών ατυχημάτων
έχουν προκαλέσει κάποιου είδους αναπηρία. Η διάρκεια απουσίας από την εργασία
ήταν σε ποσοστό
49.4.0% πάνω από μια ημέρα.
Η πιθανότητα πρόκλησης εργατικού ατυχήματος σχετίζεται θετικά με την διάρκεια
της παράκτιας
προυπηρεσίας και το επίπεδο κατάθλιψης (Score Kλίμακας ZUNG) ενώ αρνητικά
σχετίζεται με την
ηλικία και την προϋπηρεσία στη μέση και υπερπόντια αλιεία. Η πιθανότητα
εργατικού ατυχήματος
αυξάνεται επίσης όσο υψηλότερo είναι τα επίπεδο κατάθλιψης, εύρημα απολύτως
συμβατό με την φύση
των συμπτωμάτων της νόσου, που συνιστούν άκρως επιβαρυντικό υπόστρωμα πρόκλησης
ατυχήματος
κατά την εξέλιξη έκτακτων καταστάσεων εν πλω.
Αντιθέτως, όσο μεγαλύτερη η ηλικία του αλιέα και η προϋπηρεσία του στην μέση
και υπερπόντια αλιεία,
τόσο μικρότερη η πιθανότητα πρόκλησης εργατικού ατυχήματος. Συγκεκριμένα, αν
κάποιος αλιέας έχει
174
κατά ένα έτος μεγαλύτερη υπερπόντια προϋπηρεσία τότε η σχετική πιθανότητα
εργατικού ατυχήματος
μειώνεται (Exp του 1,8) δεδομένου ότι η παράκτια προϋπηρεσία, η μέση
προϋπηρεσία και τα επίπεδα
κατάθλιψης (σκορ κλίμακας Zung) παραμένουν σταθερά. Αντίστοιχα, αν η ηλικία
αυξηθεί κατά ένα έτος
τότε η σχετική πιθανότητα εμφάνισης εργατικού ατυχήματος μειώνεται (exp του
0,078) δεδομένου ότι οι
τιμές των υπόλοιπων μεταβλητών παραμένουν σταθερές.
Συμπεράσματα: Η επαγγελματική ενασχόληση με την αλιεία κάθε είδους φαίνεται να
έχει θετική
συσχέτιση με την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων και εργατικών ατυχημάτων.
Αναφορικά με τα
καρδιαγγειακά νοσήματα, οι άνδρες αλιείς φαίνεται να εμφανίζουν μεγαλύτερη
σχετική πιθανότητα από
τις γυναίκες αλιείς της ίδιας ηλικίας (b=-1,932) Προστατευτική επίδραση έχει
ωστόσο η εφαρμογή του
Μεσογειακού προτύπου διατροφής (exp του 1,936) και η απουσία υψηλού επιπέδου
κατάθλιψης (exp του
0,048) που παρατηρούνται στην εν λόγω επαγγελματική ομάδα.
Όσο αφορά στα εργατικά ατυχήματα, η πιθανότητα πρόκλησης εργατικού ατυχήματος
σχετίζεται θετικά
με το επίπεδο κατάθλιψης (σκορ κλίμακας ZUNG) ενώ αρνητικά σχετίζεται με την
ηλικία και την
προϋπηρεσία στη μέση και υπερπόντια αλιεία, αποδεικνύοντας τη μεγαλύτερη
επικινδυνότητα της
παράκτιας αλιείας συγκριτικά με τις πιο βιομηχανοποιημένες μορφές της μέσης και
υπερπόντιας αλιείας
καθώς και την προστατευτική επίδραση που έχει η εμπειρία του αλιέα στην
πιθανότητα πρόκλησης
ατυχήματος.
Οι παράγοντες κινδύνου που καταγράφηκαν και επαπειλούν την υγεία και την
ασφάλεια των
εργαζόμενων στην ελληνική αλιεία συνιστούν σημαντικό επαγγελματικό κίνδυνο
πρόκλησης εργατικών
ατυχημάτων αλλά και χρόνιων νοσημάτων με σοβαρές προεκτάσεις τόσο στην ποιότητα
και τη διάρκεια
ζωής των αλιέων όσο και στη συνέχιση της ίδιας της επαγγελματικής τους καριέρας
στον τομέα της
αλιείας στα επόμενα χρόνια.
Οι εργασιακές συνθήκες στο αλιευτικό περιβάλλον συνιστούν ένα πεδίο μη φιλικό
ως προς την
διεξαγωγή προγραμμάτων εκπαίδευσης και προαγωγής υγείας των εργαζομένων.
Γι’ αυτό τον λόγο, πρέπει να προαχθεί η ενσωμάτωση στρατηγικών που θα
ενδυναμώσουν την
κουλτούρα υγείας και ασφάλειας με μέτρα που θα είναι αποτελεσματικά ακριβώς
επειδή θα είναι
προσεκτικά προσαρμοσμένα στις ειδικές εργασιακές συνθήκες που επικρατούν στην
Ελληνική αλιεία. Η
υιοθέτηση μέτρων ασφαλείας που προέρχονται από τη μελέτη των εργασιακών
συνθηκών που
επικρατούν σε άλλες χώρες κρίνονται ως ακατάλληλα να προστατεύσουν τους
εργαζομένους στον τομέα
της ελληνικής αλιείας. Συνιστάται η διεξαγωγή περαιτέρω μελετών βασισμένων σε
καταγραφές της
αλιευτικής δραστηριότητας σε πραγματικό χρόνο, προκειμένου να μελετηθούν σε
βάθος όλα τα
επιμέρους είδη και οι παραλλαγές των ελληνικών αλιευτικών εργαλείων και των
πρακτικών άσκησης της
αλιευτικής δραστηριότητας, όπως επιχειρήθηκε από την παρούσα μελέτη για τα
κυριότερα από αυτά. Τα
αποτελέσματά τους, σε συνδυασμό με τα ευρήματα της παρούσας διατριβής, θα
μπορούσαν να
συμβάλουν σημαντικά στον σχεδιασμό κατάλληλων εργονομικών εργαλείων και
ενδεικνυόμενων
πρακτικών χρήσης τους, ώστε σε συνδυασμό με την διεξαγωγή κατάλληλων
προγραμμάτων εκπαίδευσης
των αλιέων στις ορθές πρακτικές να βοηθήσουν τους αλιείς να αντιληφθούν την
αξία των μέτρων έτσι
ώστε στη συνέχεια να τα εφαρμόσουν.
