Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Μαγκανάς Ανδρέας Καθηγ. (επιβλέπων), Κατή Μαριάννα Επίκ. Καθηγ., Λόζιος Στυλιανός Επικ. Καθηγ.
Πρωτότυπος Τίτλος:
Οι οφιτασβεστίτες της ΒΔ Τήνου. Ορυκτολογία, πετρογραφία, συνθήκες γένεσης και περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τν εξόρυξη και την χρήση τους.
Περίληψη:
Το αντικείμενο αυτής της μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας, είναι η
ορυκτολογική και πετρογραφική μελέτη των οφιτασβεστιτών της ΒΔ Τήνου. Ο
πολυσύνθετος αυτό σχηματισμός, γνωστός περισσότερο με την εμπορική του ονομασία
ως ‘πράσινο μάρμαρο της Τήνου’ εξορύσσεται ήδη από τα από τα αρχαία χρόνια.
Γενικά, αποτελείται από σερπεντινιτικό υλικό που διασχίζεται ή και συγκολλάται
από ασβεστίτη προσδίδοντάς του μία ιδιαίτερη ομορφιά. Έχει χρησιμοποιηθεί για
επενδύσεις, δαπεδοστρώσεις, αλλά και για έργα γλυπτικής, σε πολλές περιόδους
της Ιστορίας, με την μεγαλύτερη ζήτησή του να εντοπίζεται κυρίως στα Βυζαντινά
χρόνια, αλλά και σήμερα. Παρά την εμπορική του φήμη και αξία, δεν υπήρχε μέχρι
τώρα κάποια συστηματική μελέτη για την ορυκτολογία, την πετρογραφία και τις
συνθήκες δημιουργίας αυτού του ιδιότυπου σχηματισμού. Η παρούσα εργασία
καλείται να εστιάσει στους παραπάνω τομείς έρευνας, αλλά και στην αξιολόγηση
των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκύπτουν από την εξόρυξη και την χρήση
αυτού του πετρώματος ως δομικού και διακοσμητικού λίθου.
Οι οφιτασβεστίτες της Τήνου, βρίσκονται στο ΒΔ τμήμα του νησιού και
εντοπίζονται μέσα στους πρασινοσχιστόλιθους της ανώτερης τεκτονικής ενότητας. Η
μετάβαση από τους πρασινοσχιστόλιθους στα συνήθως ελλειψοειδή σώματα των
οφιτασβεστιτών γίνεται πάντα με την μεσολάβηση μίας ζώνης πλούσιας σε τάλκη.
Οι κύριες μέθοδοι έρευνας που χρησιμοποιήθηκαν για την μελέτη των δειγμάτων που
συλλέχθηκαν από το ύπαιθρο, είναι μικροσκοπία σε οπτικό και ηλεκτρονικό
μικροσκόπιο (SEM), χημικές αναλύσεις ολικού πετρώματος (ICP-MS) και
περιθλασιμετρία ακτίνων-x (XRD).
Η σύνθεση των δεδομένων που προέκυψαν από την μελέτη του υλικού με τις παραπάνω
μεθόδους, απέδειξε ότι το πράσινο «μάρμαρο της Τήνου» είναι ένα μονόμεικτο
σερπεντινιτικό λατυποπαγές με ανθρακικό συγκολλητικό υλικό (ασβεστίτης). Η
ορυκτολογική σύσταση του σχηματισμού αποτελείται από αντιγορίτη και ασβεστίτη,
ενώ σε πολύ μικρότερα ποσοστά συμμετέχουν δολομίτης, τάλκης, χλωρίτης, επίδοτο,
τρεμολίτης, σπινέλιος και μαγνητίτης. Κύριος μηχανισμός γένεσης αυτού του
σερπεντινιτικού λατυποπαγούς φαίνεται να είναι ο τεκτονισμός, εκφραζόμενος με
την έντονη κατάκλαση που αποτυπώνεται στο σύνολο του σχηματισμού και λιγότερο
οι ιζηματογενείς διεργασίες που αφορούν ιδιαίτερα τα ανώτερα τμήματα αυτού και
υποδεικνύονται κυρίως από ιδιαίτερα ιστολογικά χαρακτηριστικά. Η λεπτομερής
πετρογραφική μελέτη του ανέδειξε επιπλέον εκτεταμένα φαινόμενα μετασωμάτωσης
από τα οποία προκύπτει ότι το κατακλαστικό αυτό λατυποπαγές υπέστη έντονη
υδροθερμική άλλοίωση σε διάφορες φάσεις της πολύπλοκης τεκτονομεταμορφικής
ιστορίας του.
Οι σερπεντινίτες του λατυποπαγούς, φαίνεται να προέρχονται από χαρτσβουργίτες
και λιγότερο δουνίτες, με βάση τις χημικές αναλύσεις αλλά και τον στοιχειακό
αριθμό χρωμίου (#Cr) στους σπινέλιους και φαίνεται να σχετίζονται με
γεωτεκτονικό περιβάλλον ζώνης διάνοιξης πάνω από ζώνη υποβύθισης (SSZ -
supra-subduction zone). Επίσης, από την ορυκτολογική μελέτη προκύπτει ότι το
κατακλαστικό αυτό λατυποπαγές υπέστη έντονη υδροθερμική άλλοίωση σε διάφορες
φάσεις της πολύπλοκης τεκτονομεταμορφικής ιστορίας του.
Η δημιουργία αυτού του σχηματισμού, φαίνεται να έλαβε χώρα σε ωκεάνιο
περιβάλλον, πιθανότατα κατά μήκος ενός ενδοωκεάνιου κανονικού ρήγματος
(intraoceanic detachment), το οποίο έφερε τα υπερβασικά πετρώματα στον πυθμένα
του ωκεανού, με αποτέλεσμα αρχικά την σερπεντινίωσή τους. Εκεί έλαβε χώρα η
κατάκλαση του σερπεντινίτη και η καθίζηση του ανθρακικού υλικού, από ρευστά
υδροθερμικού τύπου πλούσια σε Ca, αλλά και από την αντίδραση του πετρώματος με
το θαλασσινό νερό. Την κατάκλαση του σερπεντινίτη ακολούθησε η καθίζηση
ανθρακικού υλικού, από κυκλοφορούντα υδροθερμικά ρευστά πλούσια σε Ca αλλά και
από την αντίδραση του πετρώματος με το θαλασσινό νερό. Στα ανώτερα τμήματα, και
ιδιαίτερα όπου η μορφολογία το επέτρεψε, σχηματίστηκε ορίζοντας οφιταβσεστιτών
πλούσιος σε κύρια μάζα, πιθανότατα μέσω διεργασιών ροών ιζημάτων από βαρύτητα
-ειδικότερα τύπου ροής θραυσμάτων (debris flow)- υποκινούμενων σαφώς από την
τεκτονική δραστηριότητα.
Η παρούσα εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο σχηματισμός των
οφιτασβεστιστών της ΒΔ Τήνου συνιστά στο σύνολό του ένα τεκτονικό έως
τεκτονοϊζηματογενές σερπεντινιτικό λατυποπαγές που δημιουργήθηκε σε ένα πολύ
μεταγενέστερο στάδιο της ανω-Κρητιδικής SSZ διάνοιξης κάτι που το διαφοροποιεί
σημαντικά από τους κλασικούς οφιτασβεστίτες των Άλπεων (Plata, Davos, κλπ.), ο
σχηματισμός των οποίων συνδέεται άμεσα με τα τελευταία στάδια ηπειρωτικής
διάρρηξης.
Τέλος, επισημαίνονται κάποια περιβαλλοντικά θέματα, που αφορούν στην παρουσία
ορυκτών της ομάδας του αμίαντου (με την μορφή σερπεντινικού και αμφιβολικού
αμίαντου), αλλά και προβλήματα που προκύπτουν από την λειτουργία των λατομείων
και προτείνονται οι βέλτιστες λύσεις για την αντιμετώπισή τους.
Λέξεις-κλειδιά:
Τήνος, Πράσινο μάρμαρο, Οφιτασβεστίτες, Τεκτονικό λατυποπαγές
