Περίληψη:
Το φυτό Pistacia lentiscus var. chia Duham, είναι ένας αειθαλής θάμνος της
οικογένειας Anacardiaceae, που καλλιεργείται στο νότιο τμήμα της Χίου. Οι
ρητινοφόροι αγωγοί που διατρέχουν το βλαστό, τις ρίζες και τα φύλλα του,
παράγουν μία κιτρινοπράσινη ρητίνη, την περίφημη χιακή μαστίχα. Η μαστίχα Χίου
είναι γνωστή από την αρχαιότητα, οπότε και αποτέλεσε την πρώτη φυσική τσίχλα
του κόσμου, καθώς χρησιμοποιούταν για τον καθαρισμό των δοντιών και τη φρεσκάδα
της αναπνοής. Αργότερα, αποδείχθηκαν οι φαρμακευτικές ιδιότητές της, με
γνωστότερη την καταπολέμηση της δυσπεψίας και άλλων διαταραχών του πεπτικού
σωλήνα, όπως το πεπτικό έλκος. Σήμερα, δεν είναι λίγα τα εμπορικά σκευάσματα
που εκμεταλλεύονται το άρωμα και τις ιδιότητες της ρητίνης. Τις τελευταίες
δεκαετίες, πολλές επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει πως η μαστίχα εμφανίζει
πληθώρα δράσεων, όπως αντι-Helicobacter pylori, αντιμικροβιακή, αντιοξειδωτική,
αντιδιαβητική, αντι-αθηρωματική, αντιφλεγμονώδη, υπολιπιδαιμική,
γαστροπροστατευτική, ηπατοπροστατευτική, εντομοκτόνο και αντικαρκινική, κυρίως
έναντι σε καρκίνο του ήπατος, του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, του προστάτη
και του πνεύμονα. Ακόμα, πρόσφατες μελέτες ανέδειξαν τη συμβολή της μαστίχας
κατά της νόσου του Crohn.
Μέσα από την εκτενή μελέτη της μαστίχας, βρέθηκε πως η συγκεκριμένη ρητίνη
αποτελείται από δύο βασικά κλάσματα, το όξινο και το ουδέτερο, και από το
αδιάλυτο προϊόν πολυμερισμού του 1,4-πολυ-β-μυρκενίου. Το όξινο και το ουδέτερο
κλάσμα περιέχουν μη πτητικά συστατικά, ενώ τα πτητικά έχουν παραληφθεί και
μελετηθεί στο αιθέριο έλαιο της μαστίχας. Εξέχουσα θέση ανάμεσα στα μη πτητικά
συστατικά κατέχει μία από τις μεγαλύτερες ομάδες φυσικών προϊόντων, τα
τερπένια. Τα τερπένια έχουν ποικίλες επιδράσεις στους οργανισμούς αλλά λόγω της
μεγάλης αφθονίας τους στη φύση, οι μοριακοί μηχανισμοί τους δεν έχουν πλήρως
διαλευκανθεί. Δύο από τα κύρια συστατικά που του όξινου κλάσματος της μαστίχας
είναι το μαστιχαδιενονικό και το ισομαστιχαδιενονικό οξύ, που είναι ισομερή
θέσης. Ο διαχωρισμός και η απομόνωση τέτοιων μορίων είναι δύσκολη με συμβατικές
μεθόδους και απαιτούν ειδικούς χειρισμούς.
Στην παρούσα μεταπτυχιακή εργασία, απομονώθηκαν τέσσερα συστατικά του όξινου
κλάσματος, το μαστιχαδιενονικό και το ισομερές του ισομαστιχαδιενονικό οξύ, το
μαστιχαδιενολικό και το ισομερές του ισομαστιχαδιενολικό οξύ. Για την
απομόνωση, ολικό εκχύλισμα μαστίχας χωρίς πολυμερές υποβλήθηκε σε κλασμάτωση με
Χρωματογραφία Κατανομής με Φυγοκέντρηση (Centrifugal Partition Chromatography).
Το περιεχόμενο των κλασμάτων διερευνήθηκε με φασματοσκοπία μάζας. Για το
διαχωρισμό και την απομόνωση καθαρών μορίων εφαρμόστηκε Χρωματογραφία με
Υπερκρίσιμα Υγρά (Supercritical Fluid Chromatography), μία «πράσινη» τεχνική
που έχει τη δυνατότητα διαχωρίσμών με τη ελάχιστη χρήση οργανικών διαλυτών. Τα
απομονωθέντα μόρια ταυτοποιήθηκαν με Φασματοσκοπία Πυρηνικού Μαγνητικού
Συντονισμού. Στη συνέχεια, τα δύο ισομερή που παραλήφθηκαν σε μεγαλύτερη
ποσότητα, το μαστιχαδιενονικό και το ισομαστιχαδιενονικό οξύ, καθώς και το
ολικό εκχύλισμα μαστίχας με ή χωρίς πολυμερές, το όξινο και το ουδέτερο κλάσμα
της μαστίχας, ελέγχθηκαν για τυχόν δραστικότητα σε κυτταρική σειρά
ηπατοκαρκινώματος ανθρώπου (HepG2).
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως το ολικό εκχύλισμα μαστίχας με ή χωρίς πολυμερές,
το όξινο και το ουδέτερο κλάσμα, είναι κυτταροτοξικά σε συγκεντρώσεις
μεγαλύτερες ή ίσες των 50 μg/ml, ενώ τα δύο ισομερή δεν εμφάνισαν
κυτταροτοξικότητα. Στη βιολογική δοκιμή για έλεγχο επαγωγής γονοτοξικότητας, η
ολική ακατέργαστη μαστίχα και το όξινο κλάσμα προκάλεσαν στατιστικώς σημαντική
καταστροφή του γενετικού υλικού στη συγκέντρωση των 25 μg/ml, ενώ τα
απομονωμένα μόρια δεν αποδείχθηκαν γονοτοξικά. Επιπρόσθετα, το όξινο κλάσμα της
μαστίχας, εμφάνισε προστατευτική δράση από την Η2Ο2-επαγόμενη γονοτοξικότητα σε
συγκεντρώσεις μικρότερες ή ίσες των 5 μg/ml. Στον ίδιο βιολογικό έλεγχο η ολική
ακατέργαστη μαστίχα και το ουδέτερο κλάσμα επέδειξαν μία προστατευτική τάση,
χωρίς όμως να είναι στατιστικώς σημαντική. Τελευταία ελέγχθηκε η ικανότητα
επαγωγής απόπτωσης, με τα αποτελέσματα να επιβεβαιώνουν ότι η κυτταροτοξικότητα
που προκαλούν οι παραπάνω ουσίες στα συγκεκριμένα καρκινικά κύτταρα, δεν
οφείλεται σε νέκρωση αλλά σε ενεργοποίηση της απόπτωσης. Συμπερασματικά, τα
ευρήματα της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας, επιβεβαιώνουν την αντικαρκινική
δράση της μαστίχας και των κλασμάτων της, ενώ η ένδειξη προστατευτικής δράσης
μπορεί, ενδεχομένως, να καταστήσει αυτές τις ουσίες ως αποτελεσματικούς
προστατευτικούς παράγοντες έναντι των επαγόμενων από το οξειδωτικό στρες
αλλοιώσεων του DNA.
