Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Παναγιώτης Ν. Πανταζάκος Τακτικός καθηγητής
Ιωάννης Καλογεράκος Αναπληρωτής καθηγητής
Βασιλική Καραβάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου Μόνιμη Επίκουρη Καθηγήτρια
Γιώργος Ν. Πολίτης Επίκουρος Καθηγητής
Σωτήριος Φουρνάρος Επίκουρος Καθηγητής
Mark Michalski Επίκουρος Καθηγητής
Περίληψη:
Η παρούσα έρευνα, με τίτλο μεταφυσική πραγματικότης του χώρου και ιδεώδες της έλλογης αυτονομίας, αναφέρεται στο πολυσήμαντο πεδίο της «Υπερβατολογικής Αισθητικής» της «Κριτικής του καθαρού Λόγου» του Immanuel Kant. Όπως επιχειρούμε να δείξουμε, μέσω αυτής ο γερμανός φιλόσοφος επιδιώκει την κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η της α τ ο μ ι κ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς, διασφαλίζοντας παράλληλα τόσο τη γνώση, όσο και την ενότητα του entis realissimi. Υπ’ αυτή την έννοια, στον πυρήνα της καντιανής σκέψης φαίνεται να εντοπίζεται ένα «ανθρωποθεολογικό» κίνητρο, που οδήγησε τον γερμανό φιλόσοφο στην ιδέα του περίφημου Υπερβατολογικού Ιδεαλισμού. Από την άλλη, η αποδοχή του απόλυτου και αντικειμενικού χώρου οδηγούσε στην ε ξ ο μ ο ί ω σ η του τελευταίου με τον Θεό, καθώς οι ιδιότητες του πρώτου αποδίδονταν ως κατηγορήματα στον δεύτερο. Υπ’ αυτό το πρίσμα, όμως, ο τ ι δ ή π ο τ ε βρισκόταν στον χώρο, ακόμα κ α ι ο ά ν θ ρ ω π ο ς συνεπώς, φαινόταν κατ’ ανάγκη να υ π ο τ ά σ σ ε τ α ι στη θεϊκή κυριαρχία, οδηγώντας έτσι και στην ε ξ ά λ ε ι ψ η της ατομικής ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς. Την εξομοίωση αυτή μεταξύ χώρου και Θεού πραγματεύεται νωρίτερα στην «Ηθική» του (1677) ο διάσημος ορθολογιστής φιλόσοφος του 17ου αιώνος, Βενέδικτος Spinoza (1632-1677), για τον οποίο ο Θεός αποτελούσε τη μοναδική Υπόσταση, ενώ το βασικό κατηγόρημά της ήταν η έκταση και συνεπώς ο χώρος. Προκειμένου το υποκείμενο να καταστεί ελεύθερο, όφειλε να α π ε γ κ λ ω β ι σ θ ε ί από τη θεϊκή παντοδυναμία και να τεθεί ε κ τ ό ς απολύτου και αντικειμενικού χώρου, α π ο - θ ε ο π ο ι ώ ν τ α ς ταυτοχρόνως τον τελευταίο ή, αντιστρόφως, α π ο - χ ω ρ ο π ο ι ώ ν τ α ς τον ίδιο τον Θεό. Προσλαμβάνοντας το κείμενο του Spinoza υπό το πρίσμα του Διαφωτισμού και της α υ τ ο ν ο μ ί α ς του Λόγου, ο Kant θα επιδιώξει με κάθε τρόπο την απομάκρυνση του Σπινοζισμού, μετατρέποντας τον χώρο από α υ θ ύ π α ρ κ τ η οντότητα σε υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή μ ο ρ φ ή ε π ο π τ ε ί α ς (Anschauungsform) ή μ ο ρ φ ο λ ο γ ι κ ή ε π ο π τ ε ί α (formale Anschauung), και διασφαλίζοντας έτσι, όχι μόνο την ενότητα του entis realissimi, αλλά και την επιστημονικότητα της γνώσης διά παραλλήλου κατοχυρώσεως της θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς ελευθερίας του ανθρώπου, ως α υ τ ε ν ε ρ γ ο ύ δημιουργίας της εμπειρικής παραγματικότητας. Υπ’ αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο Υπερβατολογικός Ιδεαλισμός εμφανίζεται τελικά ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης της ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς του έ λ λ ο γ ο υ όντος με τη διδασκαλία του Spinoza.
Λέξεις-κλειδιά:
μεταφυσική, χώρος, χρόνος, Υπερβατολογική Αισθητική, υπερβατική πραγματικότης, γνωσιολογία, φαινόμενο, πράγμα καθ' εαυτό, Υπόσταση, ουσία, υπερβατολογική ελευθερία, μεταφυσική πραγματικότης, ιδεατότης του χώρου
