Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Παναγιώτα Σουρτζή, Καθηγήτρια, Νοσηλευτική, ΕΚΠΑ
Αθηνά Καλοκαιρινού, Καθηγήτρια, Νοσηλευτική, ΕΚΠΑ
Αικατερίνη Λαμπρινού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Χρυσούλα Λεμονίδου, Καθηγήτρια, Νοσηλευτική, ΕΚΠΑ
Εμμανουήλ Βελονάκης, Καθηγητής, Νοσηλευτική, ΕΚΠΑ
Ελισσάβετ Πατηράκη, Καθηγήτρια, Νοσηλευτική, ΕΚΠΑ
Στυλιανή Τζιαφέρη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Νοσηλευτική, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Περίληψη:
Εισαγωγή: Στην Ελλάδα οι ηλικιωμένοι αριθμούν το 20% του πληθυσμού, ενώ ο αριθμός όσων ζουν μόνοι αυξάνεται συνεχώς. Με την αύξηση αυτή εμφανίζεται η ανάγκη για την προώθηση υγιούς γήρανσης, της οποίας σημαντικές προϋποθέσεις είναι η καλή υγεία και η αυτονομία. Ταυτόχρονα η οικογένεια ως δομή αλλάζει και τα μέλη της οικογένειας που εμπλέκονταν στη φροντίδα δεν έχουν πλέον τον ίδιο ρόλο, ενώ οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι ίσως έχουν μεγαλύτερες ανάγκες, οι οποίες θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με τη δημιουργία καταλληλότερων υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.
Σκοπός: Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ του υποστηρικτικού περιβάλλοντος και της υγείας και ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων και η σύγκριση του επιπέδου υγείας και ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων ανάλογα με το αν ζουν μόνοι ή με την οικογένειά τους.
Υλικό-Μέθοδος: Ο τύπος της μελέτης που επιλέχτηκε ήταν περιγραφικός με χαρακτήρα επισκόπησης και συγχρονικό σχεδιασμό. Το δείγμα της μελέτης ήταν δείγμα ευκολίας και συμπεριλήφθηκαν ηλικιωμένοι που διαβιούν στην κοινότητα στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και προσεγγίστηκαν στα ΚΑΠΗ των εκάστοτε δήμων. Τα βασικά κριτήρια εισαγωγής του δείγματος ήταν οι ηλικιωμένοι να είναι περίπου σε ίδια αναλογία φύλου και να μην έχουν περιορισμούς στις γνωστικές λειτουργίες. Επίσης αποκλείονταν τα άτομα που είχαν λειτουργική ανικανότητα και εξαρτημένη διαβίωση. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με ανώνυμο ερωτηματολόγιο το οποίο συμπληρώθηκε μέσω συνέντευξης από την ερευνήτρια. Το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε ερωτήσεις που αφορούσαν δημογραφικά, επαγγελματικά και εκπαιδευτικά δεδομένα, ερωτήσεις για το δίκτυο κοινωνικής υποστήριξής των ηλικιωμένων και ερωτήσεις σε σχέση με την υγεία και τα προβλήματα υγείας όπως τα ανέφεραν οι ίδιοι καθώς και για τη συχνότητα χρήσης υπηρεσιών υγείας. Στη δεύτερη ενότητα συμπεριλήφθηκε το ερωτηματολόγιο για τη σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής ΕQ-5D, στην τρίτη ενότητα πη πολυδιάστατη κλίμακα κοινωνικής υποστήριξης MSPSS και τέλος, η κλίμακα Barthel για την εκτίμηση της αυτοφροντίδας. Τα ερωτηματολόγια είχαν ικανοποιητικό δείκτη αξιοπιστίας. Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων της μελέτης, χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 22.0. Για όλες τις συσχετίσεις ή συγκρίσεις το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας του ελέγχου της υπόθεσης ορίστηκε μικρότερο ή ίσο του 0,05. Οι μέσες τιμές και οι τυπικές αποκλίσεις χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποσοτικών μεταβλητών. Οι απόλυτες (N) και οι σχετικές (%) συχνότητες χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή των ποιοτικών μεταβλητών. Για τη διμεταβλητή ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν παραμετρικές δοκιμασίες, ενώ για τη συσχέτιση των κλιμάκων μεταξύ τους ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson (r). Η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης (linear regression analysis) χρησιμοποιήθηκε για την εύρεση ανεξάρτητων παραγόντων που σχετίζονται με τις διάφορες κλίμακες από την οποία προέκυψε ο συντελεστής εξάρτησης (β) και το τυπικό σφάλμα.
Αποτελέσματα: Το μεγαλύτερο ποσοστό (61,4%) των ηλικιωμένων ήταν γυναίκες, με μέση ηλικία τα 75,2 έτη. Το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν είτε παντρεμένοι (46,3%), είτε χήροι (43,9). Οι μισοί ηλικιωμένοι (40,6%), ήταν απόφοιτοι δημοτικού. Σχεδόν το σύνολο των ηλικιωμένων ανέφερε πως είχε οικονομική αυτοδυναμία (94,5%). Σχεδόν οι μισοί ηλικιωμένοι (43%) ζούσαν με την οικογένειά τους, ενώ αρκετοί ήταν κι αυτοί που ζούσαν μόνοι τους (37,6%). Από εκείνους που διαβιούν μόνιμα στην Αθήνα τουλάχιστον οι μισοί (51,6%), μένουν με τα παιδιά τους. Όταν οι ηλικιωμένοι ρωτήθηκαν για να συγκρίνουν την υγεία τους με τους συνομήλικους τους, οι μισοί σχεδόν ανέφεραν ότι έχουν καλύτερο επίπεδο υγείας. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι δεν είχαν κανένα πρόβλημα στην κινητικότητα, στην αυτοεξυπηρέτηση η πλειοψηφία (86,9%) δεν ανέφερε κανένα πρόβλημα, όπως και στην εκτέλεση συνηθισμένων δραστηριοτήτων (76,9%). Στον τομέα του πόνου και της δυσφορίας οι μισοί ηλικιωμένοι ανέφεραν ότι είχαν μερικά προβλήματα και στον τομέα του άγχους και της θλίψης το 43% είχε μερικά προβλήματα και το 40% πολλά. Στην κλίμακα VAS, βρέθηκε ότι οι ηλικιωμένοι αξιολόγησαν την υγεία τους ως μέτρια. Η μέση τιμή της κλίμακας για την αντιλαμβανόμενη κοινωνική υποστήριξη ήταν 61,4, ενώ υψηλότερες ήταν για την υποστήριξη από σημαντικούς άλλους και την οικογένεια, ενώ χαμηλότερη ήταν από τους φίλους. Στατιστικά σημαντική ανεξάρτητη σχέση με την κλίμακα κοινωνικής υποστήριξης αναδείχθηκε πως έχουν το φύλο, η ύπαρξη τέκνων, οι έγγαμοι, η πρόσφατη επίσκεψη, οι πολύ καλές ή καλές σχέσεις με τους γείτονες, η καλή ακοή και όραση και η κατάσταση της υγείας. Στατιστικά σημαντική ανεξάρτητη σχέση με την κλίμακα EQ5D αναδείχθηκε πως έχουν το φύλο, το αν ζουν μόνοι, η μόνιμη διαμονή στην Αθήνα, η πρόσφατη ή σχετικά πρόσφατη επίσκεψη, η παροχή βοήθειας στην ανατροφή εγγονιών, κλπ, η συμμετοχή σε συλλόγους, η ύπαρξη χρόνιου προβλήματος υγείας, η λήψη τουλάχιστον τριών φαρμάκων και η κοινωνική υποστήριξη από σημαντικά άλλα πρόσωπα. Στατιστικά σημαντική ανεξάρτητη σχέση με το δείκτη EQ-VAS αναδείχθηκε πως έχουν η συνταξιοδότηση, οι σχέσεις με τους γείτονες, η ίδια ή καλύτερη υγεία συγκριτικά με τους συνομήλικους τους, το χρόνιο πρόβλημα υγείας οι δυσκολίες στη μάσηση, η λήψη φαρμάκων και η κοινωνική υποστήριξη από φίλους.
Συμπεράσματα: Η σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων επηρεάζεται από την κατάσταση της υγείας τους, αλλά και από την κοινωνική υποστήριξη που δέχονται οι ηλικιωμένοι. Η επαφή τους με την οικογένεια, τις κοινωνικές ομάδες που ανήκουν και τις υπόλοιπες επαφές τους μπορούν να αυξήσουν το επίπεδο της αυτοφροντίδα τους, την ποιότητα ζωής και την κοινωνική τους υποστήριξη παρά τα προβλήματα υγείας. Η παρούσα μελέτη έδειξε τη σχέση μεταξύ της σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητας ζωής και κοινωνικής υποστήριξης των ηλικιωμένων που ζουν στην κοινότητα. Τα αποτελέσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη υπηρεσιών φροντίδας και κοινωνικής πρόνοιας για τους ηλικιωμένους.
