Περίληψη:
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ
Η έρευνα που εκπόνησα με θέμα: «Λειτουργική Αναγέννηση και χριστιανικές Αδελφότητες κατά τους 19ο και 20ο αιώνες», ερευνά την δράση και το έργο που παρήγαγαν οι χριστιανικοί Σύλλογοι από την ίδρυσή τους μέχρι το 1960, καθώς και τον τρόπο, με τον οποίο συντέλεσαν στη λειτουργική αναγέννηση της Εκκλησίας.
Η εργασία απαρτίζεται από την Εισαγωγή και τέσσερα Κεφάλαια. Ακολουθεί το Παράτημα, τα Συμπεράσματα και η επικαιροποίηση των Συμπερασμάτων. Στην Εισαγωγή, επιχειρείται μια παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου, στο οποίο ιδρύθηκαν και έδρασαν οι Σύλλογοι, η κατάσταση της Εκκλησίας και οι σχέσεις της με το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος, καθώς επίσης οι ενέργειες της Αντιβασιλείας για την υπαγωγή της Εκκλησίας στην Πολιτεία. Παρουσιάζονται οι Σύλλογοι και οι ιδρυτές τους καθώς και τα πρόσωπα, που πρωτοστάτησαν στην ίδρυσή τους.
Στο πρώτο Κεφάλαιο καταγράφεται το ιστορικό πλαίσιο της ίδρυσης των Συλλόγων, το έργο τους και τα έντυπα που εξέδωσαν διαχρονικά για την διάδοση των ιδεών τους. Παρουσιάζονται οι μεταξύ τους σχέσεις και οι συγκρούσεις, που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της δράσης τους. Στη συνέχεια ερευνήσαμε την ηθική κατάπτωση της ελληνικής κοινωνίας, η οποία μαζί με την κακή κατάσταση που βρισκόταν η Εκκλησία παρότρυνε την δράση των Συλλόγων, με σκοπό την διόρθωση όλων των κακώς κειμένων. Καταγράψαμε τον ρόλο της Πολιτείας και τις σχέσεις που διατήρησε με την Εκκλησία, παρουσιάζοντας την διάθεση καπήλευσής της και υπαγωγής της στην κρατική εξουσία, χρησιμοποιώντας την κατά το δοκούν. Στη συνέχεια ερευνήσαμε τον τρόπο σύγκλησης της Ιεραρχίας και τις δυσκολίες, που κατά καιρούς πρόβαλε η κρατική διοίκηση στη λειτουργία και στην εκπλήρωση του έργου της. Καταγράψαμε τις αναφορές των Συλλόγων προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος διαχρονικά, για τα ζητήματα που προκαλούσαν την δράση τους. Το ζήτημα της εκλογής των επισκόπων καθώς και τα προσόντα, που πρέπει να διέπουν την εκλογή τους απασχόλησαν στη συνέχεια την έρευνα, γιατί σε σχέση με τη Σιμωνιακή εκλογή των επισκόπων κυριάρχησε στην αρθογραφία των Συλλόγων. Θεωρώντας σημαντικό τον ρόλο και τη δράση των επισκόπων για την εύρυθμη λειτουργία του σώματος της Εκκλησίας, πρόβαλαν την διαδικασία και τα κριτήρια επιλογής τους, ώστε να αποφεύγονται να εκλέγονται πρόσωπα ανάξια, στη σημαντική αυτή θέση.
Στο δεύτερο Κεφάλαιο ασχοληθήκαμε με το αίτημα της λειτουργικής αναγέννησης, που πρόβαλαν οι Σύλλογοι μέσα από τη λατρεία της Εκκλησίας στον περιοδικό τους τύπο. Παρουσίασαν τα Μυστήρια της Εκκλησίας, εξηγώντας την διαδικασία της ορθής τους τέλεσης καθώς και τη θεολογική τους ερμηνεία. Κατέγραψαν το Βάπτισμα, που εισάγει τον πιστό στο σώμα του Χριστού, το Χρίσμα, που προάγει την Θεία χάρη στον βαπτισμένο χριστιανό, το μυστήριο της Ιεροσύνης και του γάμου, που επιλέγονται από τους χριστιανούς, το μυστήριο του Ευχελαίου και των μνημόσυνων, προβάλλοντας την θεία χάρη που ενεργεί σε κάθε ένα από αυτά και επιδρά στους συμμετέχοντες. Εστίασαν στη συνέχεια στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας παρουσιάζοντας τις προϋποθέσεις συμμετοχής σε αυτήν, που είναι η νηστεία, η Εξομολόγηση σε ικανούς και άξιους πνευματικούς πατέρες και η διαρκής ευχαριστιακή προσευχή.
Το ζήτημα της συχνότητας της συμμετοχής στο μυστήριο απασχόλησε έντονα την αρθογραφία τους, καθώς κατέβαλαν έντονη προσπάθεια για να πείσουν τους χριστιανούς για την αναγκαιότητα και τα οφέλη της συχνούς μετάληψης, σε αντίθεση με τις καθιερωμένες απόψεις για την τετράκις του έτους συμμετοχή στο μυστήριο. Στη συνέχεια παρουσιάσαμε τα άτοπα που συνέβαιναν στη λατρεία και τους τρόπους διόρθωσής τους, όπως αυτά καταγράφηκαν από τον τύπο των Συλλόγων, καθώς και την αναγκαιότητα του τακτικού και ορθού εκκλησιασμού των πιστών, επικρίνοντας όλα τα άτοπα, που συνέβαιναν κατά τη διάρκειά του. Τέλος αναφερθήκαμε στην εκκλησιαστική μουσική, που αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την τέλεση της λατρείας.
Στο τρίτο Κεφάλαιο ερευνήσαμε τα θέματα που αφορούν την Ποιμαντική της λατρείας. Το κύριο θέμα που απασχόλησε τους Συλλόγους ήταν η ανάπτυξη και η επαναφορά του άριστου κηρύγματος στην λατρευτική ζωή της Εκκλησίας. Παρουσιάστηκαν η αναγκαιότητα και τα οφέλη που προσφέρει στους χριστιανούς και προτάθηκε η δημιουργία σχολών Ιεροκηρύκων, που θα επιτελέσουν άριστα το έργο της μόρφωσης και της επιλογής των καλύτερων κηρύκων για τη διάδοσή του στην χώρα. Συναφές υπήρξε το θέμα της μελέτης και της διάδοσης της Αγίας Γραφής, καθώς και το ζήτημα της μετάφρασής της στη γλώσσα του λαού, ώστε να γίνεται κατανοητή από τους χριστιανούς. Προβλήθηκε η ανάγκη ίδρυσης της ελληνικής Ιερογραφικής Εταιρείας, που θα αναλάμβανε την εκπλήρωση του έργου, κατά τα πρότυπα των δυτικών Ιερογραφικών Εταιρειών, που δρούσαν στον ελλαδικό χώρο ανενόχλητες και συχνά προσηλυτίζοντας τον λαό. Παράλληλα υποστηρίχτηκε η αναγκαιότητα της ερμηνείας της Θείας Λειτουργίας, ώστε να κατανοούν οι συμμετέχοντες τα δρώμενα και να συμμετέχουν ενεργητικά και ουσιαστικά. Δεν προτάθηκε από τους Συλλόγους η αλλαγή της λειτουργικής γλώσσας της Εκκλησίας και ιδίως της Θείας Λειτουργίας, ούτε και των ύμνων της λατρείας παρόλο που επέμειναν στην ουσιαστική συμμετοχή των χριστιανών, ακόμη και στους ψαλμούς.
Επισημάνθηκε η ανάγκη δραστηριοποίησης του λαϊκού στοιχείου στην Εκκλησία, όπως αυτό λειτούργησε στα χρόνια της ίδρυσης της Εκκλησίας και εφεξής, ιδίως στην Ιεραποστολή της Εκκλησίας, έργο που ανέπτυξε με ζήλο η Αδελφότητα της Ζωής διαχρονικά. Προβλήθηκε παράλληλα η ίδρυση και η δράση των Κατηχητικών σχολείων, καθώς και το αξιοζήλευτο έργο, που παρήγαγε για το σκοπό αυτό η Ζωή. Τέλος, καταγράφηκε η ανάγκη της αργίας της Κυριακής, ώστε να δύνανται οι χριστιανοί να συμμετέχουν στην λειτουργική ζωή της Εκκλησίας.
Στο τέταρτο Κεφάλαιο, παρουσιάσαμε τις προτάσεις που έκαναν οι Σύλλογοι διαχρονικά για την αναγέννησης της Εκκλησίας, προβάλλοντας τις ενορίες ως βασικό κύτταρο της εκκλησιαστικής ανόρθωσης σε συνάρτηση με τα μέτρα που παρουσίασαν για την επίτευξή της. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτά κατέχουν οι χριστιανοί, που οφείλουν να δράσουν ενεργοποιώντας τις δυνάμεις τους μέσα στο σώμα της Εκκλησίας, εκπληρώνοντας την κλήση τους ως μέλη της Εκκλησίας του Χριστού.
Στο Παράρτημα καταγράψαμε τα θέματα, που αφορούν τον αντιαιρετικό αγώνα και τη δράση των Συλλόγων εναντίον κάθε προσηλυτιστικής προπαγάνδας, ιδίως κατά της Μασονίας και της υπόγειας δράσης της, καθώς και το ζήτημα της αλλαγής του ημερολογίου στην Εκκλησία και τις παρενέργειες, που δημιούργησε.
Στη συνέχεια συνοψίσαμε την έρευνα καταγράφοντας τα Συμπεράσματα που προέκυψαν για τη δράση και το έργο των Συλλόγων σχετικά με την λειτουργική αναγέννηση της Εκκλησίας, που θέλησαν να πραγματοποιήσουν. Τέλος, επιχειρήσαμε την επικαιροποίηση των συμπερασμάτων στη σημερινή εποχή, ώστε να οδηγηθεί η σύγχρονη Εκκλησία στην λειτουργική ανανέωση, που απαιτούν οι σύγχρονες συνθήκες.
