Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δρ. Ε. Λέκκας, Καθηγητής ΕΚΠΑ
Δρ Χ. Ντρίνια, Καθηγήτρια ΕΚΠΑ
Κ. Σούκης, Δρ Γεωλόγος, Ε.Δ.Ι.Π. ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η κοινωνική προστασία αποτελεί δικαίωμα του ανθρώπου, όπως αυτό καθορίστηκε στην «Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» το 1948. Στο πλαίσιο αυτό η καταπολέμηση του κοινω¬νικού αποκλεισμού, η εξάλειψη της φτώχειας, η βιωσιμότητα των συ¬νταξιοδοτικών συστημάτων και η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών υγείας αποτελούν θεμελιώδεις στόχους της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής, όπως αυτή εκφράζεται μέσω των εκάστοτε υλοποιούμενων σχεδίων δράσης, με υφιστάμενο αυτό της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020».
Η επίτευξη των στόχων αυτών αποτελεί αρμοδιότητα του λεγόμενου κοινωνικού κράτους, το οποίο μέσω των διάφορων μορφών του, αποσκοπεί στη βελτίωση της ευημερίας και της καθημερινής διαβίωσης των ανθρώπων.
Σήμερα έχει συνταγματικά κατοχυρωθεί η κοινωνική πολιτική ως υποχρέωση της Πολιτείας, η οποία και αναλαμβάνει να εγγυηθεί σε θεσμικό επίπεδο την παροχή/κάλυψη των στοιχειωδών κοινωνικών αναγκών των πολιτών. Ιδιαίτερα δε, αυτών που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, οι οποίοι απειλούνται με κοινωνικό αποκλεισμό, είτε λόγω εγγενών χαρακτηριστικών τους είτε λόγω συγκεκριμένων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν μια δεδομένη χρονική στιγμή.
Αναφορικά με τις αρμοδιότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων της Κεντρικής Διοίκησης, αποτέλεσε αντικείμενο ενασχόλησης όχι μόνο των διαφόρων κρατών, αλλά και όλων των διεθνών Οργανισμών.
Η γενική τάση είναι η μεγαλύτερη αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων της Κεντρικής Διοίκησης και η κατανομή τους στα διάφορα επίπεδα διοίκησης (πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, βασισμένη στις αρχές της εγγύτητας και επικουρικότητας), προκειμένου να υπάρξει ένα επιτελικό κράτος που ανταποκρίνεται στα προβλήματα των πολιτών.
Στην Ελλάδα δεν φαίνεται να ακολουθείται το μοντέλο αυτό, καθώς οι αρμοδιότητες της Αυτοδιοίκησης κρίνονται εξαιρετικά περιορισμένες βάσει συγκριτικής ανάλυσης με τις χώρες της Ε.Ε. Συνακόλουθα η χρηματοδότηση της Αυτοδιοίκησης στη Χώρα μας είναι φτωχή, καθώς είναι ουραγός σε επίπεδο Ε.Ε., με βάση τα σχετικά στοιχεία του Ο.Ο.Σ.Α., στοιχείο που δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια στους ΟΤΑ να ασκήσουν αποτελεσματικά τις όποιες αρμοδιότητες διαθέτουν.
Για την υλοποίηση κοινωνικών δράσεων από τους ΟΤΑ στη Χώρα μας, ο συνεχώς διευρυνόμενος ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης συμπεριέλαβε το πεδίο της άσκησης κοινωνικής πολιτικής από το 1980 και μετά, καθώς η Τοπική Αυτοδιοίκηση επιδίωξε την ανάληψη των σχετικών αρμοδιοτήτων αφενός λόγω του έντονα ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα των πολιτικών αυτών και αφετέρου αξιοποιώντας το πλεονέκτημα της εγγύτητας, συνεπώς και της καλύτερης διαχείρισης των κοινωνικών προβλημάτων, σε σχέση τους δημόσιους φορείς της κεντρικής κυβέρνησης, που ασκούσαν έως τότε τις αρμοδιότητες αυτές.
Όμως, η υλοποίηση των σχετικών δράσεων εκτιμάται ότι παρέμεινε μια μάλλον αποσπασματική λειτουργία, λόγω της έλλειψης συντονισμού, της απουσίας ξεκάθαρης στοχοθεσίας και κάθε είδους αξιολόγησης και κυρίως της ανάληψης της πρωτοβουλιών (δημιουργίας δομών και υλοποίησης δράσεων) με βασικό γνώμονα τη διαθεσιμότητα κοινοτικών χρηματοδοτήσεων. Αποτέλεσμα αυτών ήταν να δημιουργηθούν προβλήματα βιωσιμότητας των δομών και διατηρησιμότητας των παρεμβάσεων που υλοποιήθηκαν.
Παρά ταύτα η Τοπική Αυτοδιοίκηση τα τελευταία 8 χρόνια έχει κληθεί να σηκώσει το κύριο βάρος της στήριξης εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, οι οποίοι έχουν πέσει θύματα της οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης που μαστίζει την Ελλάδα, καθώς μετά τη μείωση του κοινωνικού ρόλου του κεντρικού κράτους, θεωρείται πλέον ότι οι πολίτες έχουν ως βασικό στήριγμα την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Σχετικά με τις χρηματοδοτήσεις των Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων της Ε.Ε., αυτές αποτέλεσαν βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο για την υλοποίηση αναπτυξιακών προγραμμάτων στη Χώρα τα τελευταία 30 χρόνια. Αναφορικά με την εμπλοκή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την υλοποίηση δράσεων στον τομέα της κοινωνικής συνοχής, εκτιμάται ότι οι εισροές των Διαρθρωτικών Ταμείων αποτέλεσαν βασικό παράγοντα για τη μεγέθυνση της συμμετοχής της.
Η ύπαρξη πληθώρας χρηματοδοτικών μέσων παρείχαν τη δυνατότητα προσιτής χρηματοδότησης στους φορείς της Αυτοδιοίκησης για το σχεδιασμό και εφαρμογή κοινωνικών δράσεων, που όχι μόνο κάλυπταν τις έως τότε διαγνωσμένες ανάγκες, αλλά παρείχαν τη δυνατότητα να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους σε νέους τομείς πολιτικής με σημαντική αναγνωρισιμότητα, φτάνοντας στο σημείο να αποτελούν το βασικό πυλώνα άσκησης δράσεων κοινωνικής πολιτικής σε συγκεκριμένους τομείς (φροντίδα βρεφών-παιδιών και ηλικιωμένων).
Βέβαια η χαρακτηριστική αύξηση του προϋπολογισμού των σχετικών δράσεων - σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους - οδήγησε και σε αντίθετο αποτέλεσμα, καθώς δεν στόχευε απλώς στην κάλυψη των διαπιστωμένων αναγκών, αλλά μάλλον στην δημιουργία νέων αναγκών για την αξιοποίηση της υπάρχουσας μεγάλης χρηματοδότησης, αφού εκτιμάται ότι η προσφορά υπερκάλυπτε την όποια ζήτηση.
Όμως, τα τελευταία έτη η κατακόρυφη αύξηση των κοινωνικών αναγκών λόγω της κοινωνικο-οικονομικής-κρίσης που μαστίζει τη Χώρα, σε συνδυασμό με τη μείωση των χρηματοδοτήσεων των Διαρθρωτικών Ταμείων, ιδίως για την τρέχουσα περίοδο, καθιστά πλέον επιτακτική την ανάγκη εκπόνησης ενός Στρατηγικού Πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την κοινωνική ένταξη, το οποίο θα αξιοποιεί και αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Αυτοδιοίκησης, θα ανταποκρίνεται στις αυξημένες ανάγκες του «κοινωνικού» τομέα στην Ελλάδα της κρίσης και σε κάθε περίπτωση θα διασφαλίζει στοιχεία αποτελεσματικότητας, υπακούοντας σε δεδομένες επιχειρησιακές προδιαγραφές. Με αυτόν τον τρόπο θα καταπολεμηθούν χρόνιες παθογένειες που υπάρχουν στη Χώρα, όπως η απουσία κοινών προτύπων εφαρμογής των κοινωνικών δράσεων, οι επικαλύψεις στην υλοποίηση των δράσεων από διάφορους φορείς εφαρμογής, η έλλειψη εθνικής χρηματοδότησης λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής κλπ. Το Στρατηγικό Σχέδιο θα πρέπει να διασφαλίζει την ύπαρξη κατάλληλου θεσμικού πλαισίου, επαρκών χρηματοδοτικών μέσων και ικανού προσωπικού.
Οι Άξονες που προτείνεται να δομηθεί η Στρατηγική είναι:
1. Καταπολέμηση της φτώχειας, μέσω της πρόσβασης σε βασικά αγαθά και επαρκείς πόρους
2. Η πρόληψη και καταπολέμηση του αποκλεισμού των παιδιών, μέσω της πρόσβασης στην υποχρεωτική εκπαίδευση, σε οικονομικά προσιτές/ποιοτικές υπηρεσίες και πόρους
3. Η προώθηση της ένταξης των ευπαθών ομάδων, μέσω της ενίσχυσης της πρόσβασης σε υπηρεσίες ενεργοποίησης και τελικά στην απασχόληση
4. Υγεία και κοινωνική φροντίδα, για τη διατήρηση της υγείας των ωφελουμένων σε ικανοποιητικό επίπεδο.
Είναι προφανές ότι μόνο μέσω ενός ορθολογικού σχεδιασμού βάσει διαπιστωμένων αναγκών και μετρήσιμων αποτελεσμάτων, συνεργασίας των διαφόρων επιπέδων διοίκησης, κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και οργανωτικής και λειτουργικής επάρκειας των εμπλεκομένων φορέων είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικότερα τα σημαντικά κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας και να αμβλυνθούν, όσο αυτό είναι εφικτό, οι κοινωνικές ανισότητες.
