Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Γαλάνη Αποστολία, Επίκ. Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Καλαϊτζιδάκη Μαριάννα, Αναπλ. Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Μαυρικάκη Ευαγγελία, Αναπλ. Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Μυλωνάς Μωυσής, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Παρασκευόπουλος Στέφανος, Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλία
Σκορδούλης Κωνσταντίνος, Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Φλογαΐτη Ευγενία, Καθηγήτρια, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Η όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου, είχε ως αποτέλεσμα να ενταθεί, την τελευταία κυρίως δεκαετία, ο διάλογος ανάμεσα στους θεωρητικούς του επιστημονικού κλάδου της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης / Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕ/ΕΑΑ), για την πορεία εξέλιξής της στις τυπικές μορφές εκπαίδευσης. Στην Ελλάδα, 27 περίπου χρόνια μετά τη θεσμοθέτησή της, η σχέση της με το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου παραμένει περιθωριακή, παρά τις πιλοτικές προσπάθειες που γίνονται κατά καιρούς για την ένταξή της σε αυτό (Καινοτόμα Προγράμματα, Ευέλικτη Ζώνη, Νέο Σχολείο, Αειφόρο Σχολείο, Μαθήματα Επιλογής). Επειδή οι απαιτούμενες βαθιές τομές στο εκπαιδευτικό σύστημα, με σκοπό την ανάπτυξη της μεταρρυθμιστικής φύσης της ΠΕ/ΕΑΑ, είναι μία δύσκολη και μακροχρόνια υπόθεση, θεωρούμε αναγκαία τη διερεύνηση και διατύπωση τρόπων ενίσχυσης της θέσης της μέσα στο υπάρχον σύστημα, δημιουργώντας ή/και ενισχύοντας τους θεμέλιους λίθους για την ανάπτυξη των στόχων της.
Πιο συγκεκριμένα, ο Περιβαλλοντικός εγγραμματισμός (ΠΕγγ) θεωρείται σήμερα ο απώτατος στόχος της ΠΕ/ΕΑΑ. Οι μνημειώδεις περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με περιβαλλοντικά εγγράμματους πολίτες. Επομένως, ο ΠΕγγ αναδεικνύεται και ως ένας σημαντικός κοινωνικός στόχος που αφορά όλους τους πολίτες και όχι μόνο τους ειδικούς. Για τον λόγο αυτό, οι επικεφαλής χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής στον διεθνή χώρο επισημαίνουν την ανάγκη συλλογής δεδομένων για τη διερεύνηση του επιπέδου ΠΕγγ (γνώσεων, συναισθημάτων, δεξιοτήτων, περιβαλλοντικά υπεύθυνης συμπεριφοράς) σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, από κάθε ηλικιακό εύρος και αναπτυξιακό στάδιο (π.χ παιδιά, εφήβους, ενήλικες κ.τ.λ.). Στην Ελλάδα δεν έχουν πραγματοποιηθεί αντίστοιχες μελέτες μέχρι σήμερα.
Το σχολείο θεωρείται κεντρικός θεσμός για την καλλιέργεια του ΠΕγγ. Έτσι λοιπόν, με σκοπό να εντοπιστούν τυχόν ελλείψεις στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και για να προταθούν κατάλληλες διδακτικές παρεμβάσεις προς αυτή την κατεύθυνση, θεωρήθηκε σκόπιμο να αξιολογηθεί το επίπεδο Πεγγ εκείνων που ολοκληρώνουν τη μετά-υποχρεωτική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, οι συνιστώσες ΠΕγγ που αξιολογήθηκαν στην παρούσα διατριβή, με τη χρήση του γραπτού ερωτηματολογίου GELI (Greek Environmental Literacy Instrument) - που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας - ήταν οι γνώσεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά, σε ένα δείγμα 1010 αποφοίτων του ελληνικού σχολείου. Στη συνέχεια διερευνήθηκαν οι παράγοντες που επηρεάζουν το επίπεδο ΠΕγγ τους και, ιδιαίτερα, όσοι εμπεριέχονται στη σχολική διαδικασία.
Σε ό, τι αφορά τα κυριότερα ευρήματα της παρούσας διατριβής, διαπιστώθηκε υψηλό επίπεδο συναισθημάτων θετικών προς το περιβάλλον (στάσεις, επίγνωση, πρόθεση για δράση) των αποφοίτων του ελληνικού σχολείου, χωρίς όμως αυτό απαραίτητα να συνοδεύεται και από την ανάλογη περιβαλλοντικά υπεύθυνη συμπεριφορά. Ένας από τους λόγους για τους οποίους, διαπιστώσαμε, συμβαίνει αυτό είναι το σημαντικό έλλειμμα που παρουσιάζεται σε βασικές γνώσεις οικολογίας και περιβαλλοντικών ζητημάτων, έλλειμμα που προέρχεται από μια αναποτελεσματική ή μη επαρκή διδασκαλία της οικολογίας. H αντιμετώπιση των ελλειμμάτων στις γνώσεις θα μπορούσε δυνητικά να βελτιώσει το συνολικό επίπεδο ΠΕγγ των αποφοίτων και, κατ’ επέκταση, να ενισχύσει την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν περιβαλλοντικά προβλήματα.
Οι παράγοντες που βρέθηκαν να επιδρούν σημαντικά στη διαμόρφωση του επιπέδου ΠΕγγ των αποφοίτων του ελληνικού σχολείου είναι η οικογένεια (το επίπεδο μόρφωσης και ο βαθμός περιβαλλοντικής ευαισθησίας των γονέων), η ύπαρξη σημαντικών εμπειριών στη ζωή τους (ΣΕΖ) και το σχολείο. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την τυπική εκπαίδευση, η παρούσα έρευνα διερεύνησε και κατέδειξε συγκεκριμένους λόγους που σχετίζονται με τη διδασκαλία της oικολογίας και στους οποίους οφείλεται – μεταξύ άλλων – η αδυναμία του σχολείου να συμβάλει σε μεγαλύτερο βαθμό στη διαμόρφωση περιβαλλοντικά εγγράμματων αποφοίτων.
Η μελέτη αυτή αποτελεί μία από τις πρώτες προσπάθειες εκτίμησης του επιπέδου ΠΕγγ στην Ελλάδα και η πρώτη που αφορά, συγκεκριμένα, αποφοίτους του ελληνικού σχολείου. Αναμένεται ότι το εργαλείο έρευνας GELI που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής θα συμβάλει στην περαιτέρω έρευνα, στη συλλογή δεδομένων από την Ελλάδα και τη συγκριτική παράθεση αποτελεσμάτων με αντίστοιχες έρευνες από το εξωτερικό. Τέλος, η διατριβή αυτή παρέχει προτάσεις σε επαγγελματίες του χώρου της εκπαίδευσης που ασχολούνται με την ανάπτυξη αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών, αλλά και σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης που ασχολούνται με τη διδασκαλία της οικολογίας και των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Ευελπιστούμε ότι οι προτάσεις αυτές θα ληφθούν υπόψη από τους αρμοδίους και θα συμβάλουν στον διάλογο για τη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής στη χώρα μας.
