Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Δούση-Αναγνωστοπούλου Υπατία, Αναπλ. Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Γοργούλης Βασίλειος, Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Κοτσίνας Αθανάσιος, Επικ. Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Κλέτσας Δημήτριος, Ερευνητής Ά, ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ
Ευαγγέλου Κωνσταντίνος, Καθηγητής, Ιατρική, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Κουλούκουσα Μυσρίνη, Αναπλ. Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Χαβάκη Σοφία, Επικ. Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η μελέτη του βαθμού διήθησης και της χωροταξικής κατανομής ανοσοκυτταρικών υποπληθυσμών στον όγκο και κατά πόσο σχετίζονται με τα κλινικοπαθολογικά χαρακτηριστικά και την κλινική πορεία ασθενών με πορογενή, διηθητικό, μη μεταστατικό καρκίνο του μαστού. Ένας επιπλέον στόχος της μελέτης αυτής ήταν η πιθανή συσχέτιση κυκλοφορούντων παραγόντων προεγχειριτικά με την εικόνα διήθησης του όγκου από ανοσοκύτταρα και προσπάθεια δημιουργίας συνδυαστικής προγνωστικής υπογραφής που θα ενσωματώνει όλα ή μέρος των στοιχείων που προέκυψαν από την μελέτη.
Η μελέτη χωρίζεται σε τρία τμήματα. Το πρώτο τμήμα αφορά στο σύνολο των ασθενών με καρκίνο του μαστού (ΒCa) που μελετήσαμε, το δεύτερο σε αναδρομικό τμήμα της μελέτης όπου τα ευρήματά μας συσχετίστηκαν με στοιχεία από την κλινική παρακολούθηση των ασθενών, που είχαμε στη διάθεσή μας και το τρίτο τμήμα αφορά σε ένα προοπτικό τμήμα της μελέτης, όπου έγινε επιπλέον αιμοληψία μια ημέρα πριν το χειρουργείο ασθενών.
Όσον αφορά στο σύνολο των ασθενών, εξετάστηκε η παρουσία ανοσοκυτταρικών υποπληθυσμών είτε στο κέντρο του όγκου (Tumor Center, TC), είτε στο διηθητικό μέτωπο (Invasive Margin, IM), ή/και στα δύο και μελετήθηκε ο ρόλος της χωροταξικής-αρχιτεκτονικής κατανομής των κυττάρων αυτών σε ιστολογικά παρασκευάσματα. Σε μία ομάδα 162 ασθενών, οι πληροφορίες που εξήχθησαν από τη διαφορική διήθηση των όγκων από CD8+ λεμφοκύτταρα και CD163+ μακροφάγα συσχετίστηκαν με τα εγκαθιδρυμένα κλινικοπαθολογικά χαρακτηριστικά στον ΒCa, όπως είναι το στάδιο (ΤΝΜ stage), ο βαθμός διαφοροποίησης (Grade), η παρουσία ορμονικών υποδοχέων (Hormone Receptors), η υπερ-έκφραση του ΗER2/neu, ο δείκτης κυτταρικού πολλαπλασιασμού Κi67% και η ηλικία των ασθενών, με στόχο τη διερεύνηση πιθανών συσχετίσεων. Από τα αποτελέσματά μας, προτείνεται για πρώτη φορά ότι η συνδυαστική αξιολόγηση των πυκνοτήτων των ανοσοκυττάρων CD8+ ή/και CD163+ στο κέντρο του όγκου (ΤC) και το διηθητικό μέτωπο (IM) επιτρέπει καλύτερη κατηγοριοποίηση των ασθενών και βελτιώνει την προγνωστική αξία της εγκαθιδρυμένης σταδιοποίησης κατά TNM στον καρκίνο του μαστού.
Το αναδρομικό τμήμα της μελέτης αφορούσε 97 ασθενείς για τους οποίους είχαμε διαθέσιμα στοιχεία από την κλινική παρακολούθηση. Τα δεδομένα μας υπέδειξαν ότι η συνδυαστική αξιολόγηση των πυκνοτήτων των κυττάρων CD8+ και CD163+ από κοινού στο TC και στο IM μπορούν να βελτιώσουν την ακρίβεια της πρόβλεψης για την ελεύθερη νόσου επιβίωση (DFS) και τη συνολική επιβίωση (OS). Συγκεκριμένα δημιουργήθηκαν δύο «υπογραφές», η ευνοϊκή- Favorable Combined Immune Signatures-FCIS, που χαρακτηρίζεται από υψηλά CD8+ στο TC και χαμηλά στο IM και/ή χαμηλά CD163+ στο TC και υψηλά στο ΙΜ και η δυσμενής-Unfevorable Combined Immune Signatures-UCIS, που χαρακτηρίζεται από χαμηλά CD8+ στο TC και υψηλά στο ΙΜ, ή υψηλά CD163+ στο ΤC και χαμηλά στο ΙΜ (χωρίς να είναι CD8+ HL ή CD163+ LH). Οι δύο αυτές υπογραφές καλύπτουν το 50% περίπου των ασθενών με μη μεταστατικό πορογενή διηθητικό καρκίνο του μαστού. Οι υπόλοιπες ασθενείς παραμένουν σε μια «γκρίζα ζώνη» (REST).
Στο προοπτικό τμήμα της μελέτης μελετήθηκαν τα επίπεδα έξι miRNAs στον ορό 50 ασθενών και στα Peripheral Blood Mononuclear Cells-PBMCs τους. Επίσης, μελετήθηκαν και τα επίπεδα έκφρασης κυκλοφορούντων κυτταροκινών/ χημειοκινών. Απευθείας συσχετίσεις, θετικές ή αρνητικές, αποκαλύφθηκαν μεταξύ κυκλοφορούντων miRNAs και διήθησης του όγκου από ανοσοκύτταρα, αλλά και με τα επίπεδα ορισμένων κυτταροκινών/χημειοκινών, ενώ δεν παρατηρήθηκε συσχέτιση με τα miRNAs των PBMCs. Με τη βοήθεια αλγορίθμου, επιτράπηκε η δημιουργία τριών διακριτών συστάδων/clusters ασθενών βάσει των επιπέδων έκφρασης των miRNAs από τον ορό τους. Προέκυψε λοιπόν μία κατηγοριοποίηση ασθενών με διαφορετικά κλινικοπαθολογικά χαρακτηριστικά, διαφορετικά επίπεδα κυκλοφορούντων κυτταροκινών/ χημειοκινών, διαφορετική διήθηση από ανοσοκύτταρα και διαφορετικό HLA γονότυπο. Λαμβάνοντας πάντα υπόψη τους περιορισμούς που τίθενται στη μελέτη μας όσον αφορά στο μικρό μέγεθος δείγματος, μπορούμε να υποστηρίξουμε πως έχουμε μια «υπογραφή» που για πρώτη φορά, εύκολα και ελάχιστα παρεμβατικά διαχωρίζει τους ασθενείς με διηθητικό, μη μεταστατικό καρκίνο του μαστού σε τρεις διαφορετικές συστάδες με διακριτά χαρακτηριστικά. Επιπλέον κάποιες από τις συστάδες/ ομάδες που δημιουργήθηκαν φαίνεται να έχουν και διαγνωστικό ρόλο. Οι «υπογραφές» αυτές μένει να επιβεβαιωθούν σε μεγαλύτερο δείγμα ασθενών και με την πάροδο του χρόνου, όταν θα έχουμε την κλινική παρακολούθηση των ασθενών αυτών, ώστε να μπορούμε να ελέγξουμε κατά πόσο η «εικόνα» που έχουμε από το περιφερικό αίμα, με τους παράγοντες που προτείνουμε για μελέτη, είτε από μόνοι τους ή σε συνδυασμό με το μικροπεριβάλλον του όγκου, θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως «υγρή βιοψία» ή/και ως συνδυαστικές «υπογραφές» με την ανοσοκυτταρική διήθηση του όγκου, δίνοντας κατά την αρχική διάγνωση και προγνωστική αξία στην «υπογραφή» μας.
Λέξεις-κλειδιά:
Ανοσολογικές υπογραφές, Διήθηση όγκου από ανοσοκύτταρα, Καρκίνος μαστού, Βιοδείκτες, miRNAs
