Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Παπαευαγγέλου Βασιλική, Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Παπαδημητρίου Αναστάσιος, Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Πρίφτης Κωνσταντίνος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Μπενέτου Βασιλική, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Καδίτης Αθανάσιος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Λουκίδης Στυλιανός, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Αττιλάκος Αχιλλέας, Επίκουρος Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Τα δεδομένα της σύγχρονης βιβλιογραφίας συνηγορούν υπέρ της ευεργετικής επίδρασης του Μεσογειακού τρόπου Διατροφής στον έλεγχο των συμπτωμάτων του άσθματος. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να αποσαφηνίσει τον μηχανισμό με τον οποίο η μεσογειακή διατροφή ασκεί την προστατευτική δράση της στο άσθμα. Για να επιτευχθεί αυτό, εξετάσθηκε η σχέση ανάμεσα στον βαθμό συμμόρφωσης στο μοντέλο της Μεσογειακής Διατροφής με τα επίπεδα στον ορό συγκεκριμένων κυτταροκίνων, των ιντερλευκινών (IL)-4, IL-33 και IL-17,που διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στις μεταβολές στους αεραγωγούς που επισυμβαίνουν στο άσθμα. Υλικό και μέθοδος: Στη μελέτη μετείχαν 2 ομάδες παιδιών, ηλικίας 5 με 15 ετών. Η πρώτη ομάδα (ασθενείς), αποτελούνταν από 44 παιδιά, διαγνωσμένα με διαλείπον ή ήπιο άσθμα και τα οποία δεν λάμβαναν καμία αγωγή τον τελευταίο 1 μήνα πριν την ένταξή τους στην μελέτη. Η δεύτερη ομάδα αποτελούνταν από 26 υγιή παιδιά. Παιδιά με οποιαδήποτε χρόνια φλεγμονώδη νόσο αποκλείστηκαν από την μελέτη, ώστε να αποφευχθούν καταστάσεις που μπορεί να επηρεάσουν τα επίπεδα των ιντερλευκινών. Όλα τα παιδιά ήταν κλινικά σταθερά 4 εβδομάδες προ της αιμοληψίας. Όλα τα παιδιά υποβλήθηκαν σε πλήρη φυσική εξέταση και σε μέτρηση του σωματικού βάρους και του ύψους τους. Την ίδια μέρα με την αιμοληψία, διενεργήθηκε στο σύνολο των παιδιών, σπειρομέτρηση και δερματικές δοκιμασίες νυγμού σε 14 κοινά αεροαλλεργιογόνα που απαντώνται στην Ελλάδα. Προσδιορίστηκαν η γενική αίματος, ο αριθμός των ουδετεροφίλων και των ηωσινοφίλων, η ηπατική και νεφρική λειτουργία, το λιπιδαιμικό προφίλ, η ινσουλίνη, η κορτιζόλη, οι ανοσοσφαιρίνες IgA, Ig G, IgM, Ig E, το συμπλήρωμα C3, C4. Η IL-17 ορού μετρήθηκε σε όλα τα παιδιά με την μέθοδο ELISA, Quantikine ELISA Kits (R&D Systems, Minneapolis, MN, USA; Catalog Number:D1700) και οι IL-4 και IL-33 μετρήθηκαν σε όλα τα παιδιά με την μέθοδο ELISA, Human IL-4 and IL-33 PicoKine ELISA Kits (Boster Biological Technology, Pleasanton CA, USA, Catalog Numbers: EK0404 and EK0929, αντίστοιχα). Διενεργήθηκαν με βάση τις υποδείξεις του κατασκευαστη. Η συμμόρφωση στον μεσογειακό τρόπο διατροφής αποτιμήθηκε με το Mediterranean Diet Quality Index for children and adolescents (KIDMED). Οι γονείς κλήθηκαν να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο που αφορούσε το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, το μορφωτικό επίπεδο, τα χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής, το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας, ένα ερωτηματολόγιο καταγραφής συχνότητας τροφίμων (ΕΚΣΤ- FFQ) και ένα ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις για το αναπνευστικό και αλλεργικό ιστορικό των παιδιών (ερωτηματολόγιο ISAAC, μεταφρασμένο στα ελληνικά). Στα παιδιά με άσθμα συμπληρώθηκε και το Ερωτηματολόγιο Ελέγχου του Άσθματος (ACT). Οι συνεχείς μεταβλητές εκφράζονται ως μέση τιμή ± τυπική απόκλιση (ΤΑ). Ο συντελεστής μεταβλητότητας χρησιμοποιήθηκε για την έκφραση της διασποράς των τιμών. Στην μονοπαραγοντική ανάλυση έγινε χρήση των δοκιμασιών χ2 , t-test και του συντελεστή συσχέτισης Pearson (r). Για την πολυπαραγοντική ανάλυση δημιουργήθηκαν 3 διαδοχικά μοντέλα γραμμικής παλινδρόμησης. Τα τρία μοντέλα αρχικά εφαρμόστηκαν στον συνολικό πληθυσμό της μελέτης και στη συνέχεια στην ομάδα μόνο των ασθματικών παιδιών. Επιλέχθηκε η έκφραση των αποτελεσμάτων με τη χρήση των τυποποιημένων συντελεστών παλινδρόμησης (Beta). Αποτελέσματα: Η τιμή του KIDMED στον συνολικό πληθυσμό της μελέτης ήταν 5.70 ± 1.94 (ΜΤ± ΤΑ) και ο συντελεστής μεταβλητότητας ήταν 34.0%. Και οι δύο ομάδες εμφάνιζαν μέτριο βαθμό συμμόρφωσης με το πρότυπο της μεσογειακής διατροφής και η τιμή του KIDMED ήταν παρόμοια στις 2 ομάδες. Δεν βρέθηκε συσχέτιση ανάμεσα στο KIDMED και στο BMI z-score (p 0.20). Τα ασθματικά παιδιά με καλύτερο έλεγχο του άσθματος (ACT>19) εμφάνιζαν υψηλότερη τιμή στο KIDMED (6.2±1.81) σε σχέση με τα ασθματικά παιδιά με μη ικανοποιητικό έλεγχο του (ACT<19) (4.96±1.68), δείχνοντας ότι είχαν σημαντικά καλύτερη συμμόρφωση με το μοντέλο της μεσογειακής διατροφής (p 0.0014). Η IL-4 σχετίστηκε σε βαθμό στατιστικά σημαντικό με την IL-33, τόσο στον συνολικό πληθυσμό, όσο και στην ομάδα των ασθματικών και των υγιών παιδιών (r=0.51, p<0.001; r=0.53, p 0.003) αντίστοιχα. Δεν βρέθηκε σχέση ανάμεσα στην IL-17 και στις άλλες 2 κυτταροκίνες. Όταν εφαρμόστηκαν τα πολυπαραγοντικά μοντέλα στο σύνολο του πληθυσμού, η μόνη στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση που αναδείχθηκε ήταν ανάμεσα στην IL-17 και την παρουσία άσθματος (Beta:0.52, p 0.010). Όταν όμως η ανάλυση περιορίστηκε στον ασθματικό πληθυσμό, η βαθμολογία στο KIDMED βρέθηκε να σχετίζεται σε βαθμό στατιστικά σημαντικό και με τις τρείς ιντερλευκίνες, IL-4, IL-33 και IL-17 (Beta: -0.56, p 0.007; Beta: 0.57, p 0.010; Beta: -0.62, p 0.017) αντίστοιχα. Συμπεράσματα: Τα ευρήματά μας ενισχύουν σημαντικά την υπόθεσή μας, καταδεικνύοντας μια σαφή σχέση ανάμεσα στη μεσογειακή διατροφή και τις ιντερλευκίνες IL-4, IL-33 και IL-17. Η αρνητική συσχέτιση της IL-4 με το KIDMED στα ασθματικά παιδιά υποδηλώνει έναν ανασταλτικό ρόλο της μεσογειακής διατροφής στην παραγωγή της IL-4. Στη μελέτη μας, η IL-17 εμφανίζει αρνητική συσχέτιση με το KIDMED φανερώνοντας ότι η αντιφλεγμονώδης δράση της μεσογειακής διατροφής ασκείται και μέσω της μείωσης των επιπέδων της IL-17 στους ασθματικούς ασθενείς. Το KIDMED βρέθηκε να σχετίζεται θετικά με τα επίπεδα της IL-33 στα ασθματικά παιδιά, όπου η καλύτερη συμμόρφωση με τη μεσογειακή διατροφή επάγει την παραγωγή της IL-33. Ο ρόλος της IL-33 στη φλεγμονή των αεραγωγών δεν είναι ενιαίος και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην καταστολή της φλεγμονής και στην ιστική επανόρθωση. Οι περιπτώσεις όπου η δράση της IL-33 στο άσθμα είναι καταστροφική, αντιστοιχούν στην αποτυχία των ρυθμιστικών και επανορθωτικών μηχανισμών που ελέγχονται από αυτή (Treg κύτταρα, ILC2s και M2 μακροφάγα), να υπερνικήσουν την συνεχιζόμενη ιστική καταστροφή. Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα μας υποδηλώνουν ότι η μεσογειακή διατροφή ρυθμίζει την παραγωγή κύριων φλεγμονωδών διαμεσολαβητών του άσθματος, ασκώντας προστατευτική δράση, και πιθανότατα είναι το ιδανικό μοντέλο διατροφής των ασθματικών ασθενών.
