Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ιωάννης Πρελορέντζος, Καθηγητής, Τμήμα Φ.Π.Ψ., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Γεώργιος Αραμπατζής, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Φ.Π.Ψ., Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Ευάγγελος Δ. Πρωτοπαπαδάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φ.Π.Ψ., Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Ο σπουδαιότερος ίσως φιλόσοφος που μελέτησε το έργο του Bergson, o Deleuze, παρατηρεί ότι ο Γάλλος φιλόσοφος προσεγγίζει τη γλώσσα με τον ίδιο τρόπο που αναλύει και τη μνήμη, στην οποία αναγνωρίζει οντολογική υπόσταση και η οποία αποτελεί το αντικείμενο πραγμάτευσης του δεύτερου μεγάλου έργου του, του Ύλη και Μνήμη (1896)· εκεί εξετάζει το ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στην ύλη και στο πνεύμα, η ύπαρξη του οποίου αποδεικνύεται, κατ’ αυτόν, από το φαινόμενο της μνήμης (βάσει της θεμελιώδους διάκρισης δύο ειδών μνήμης).
Από την άλλη, συνολικά το έργο του Bergson βρίθει αναφορών στη γλώσσα, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποιο κεφάλαιο ή μέρος βιβλίου του ή άρθρο του, στο οποίο ο φιλόσοφος να πραγματεύεται αποκλειστικά τη φύση, τη λειτουργία, τη χρήση και τη χρησιμότητά της, όπως θα περίμενε κανείς να κάνει για ένα ζήτημα που άπτεται της μεταφυσικής του θεώρησης.
Από τα παραπάνω ανακύπτουν δύο ερωτήματα: ποιος είναι ο τρόπος με τον οποίον προσεγγίζει ο Bergson τη γλώσσα και γιατί δεν αφιερώνει σε αυτήν την προσέγγιση μια χωριστή ανάλυση δεδομένου ότι η γλώσσα άπτεται των αναλύσεων του περί οντολογίας;
Στην παρούσα εργασία ασχολούμαστε με το πρώτο και επιχειρούμε να ανασυγκροτήσουμε κριτικά τις θέσεις του φιλοσόφου γύρω από το ζήτημα. Καταρχάς αναφερόμαστε στα κύρια σημεία, στα οποία θεωρούμε ότι εστιάζει ο Bergson την κριτική του στη γλώσσα: στη διάκριση δύο ειδών πολλοτήτων (ποσοτικής-αριθμητικής και ποιοτικής), που η γλώσσα δεν μπορεί να εκφράσει επαρκώς επειδή χρησιμοποιεί σύμβολα, στην παγίωση και στερεοποίηση της πραγματικότητας από τη γλώσσα και τέλος στην αφαίρεση και τη γενίκευση που χαρακτηρίζουν τη γλώσσα, πλην όμως αντιδιαστέλλονται προς την ακριβέστερη δυνατή έκφραση του πραγματικού, το οποίο χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και μοναδικότητα.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, εκκινώντας από την περίφημη θέση του Bergson περί homo faber, στη Δημιουργική Εξέλιξη (1907), επιχειρούμε να δείξουμε ότι, παρότι η γλώσσα θέτει τα προαναφερθέντα εμπόδια, εντούτοις χαρακτηρίζεται εγγενώς από κινητικότητα, η οποία, σύμφωνα με την μπερξονική νοηματοδότηση της διάρκειας, διέπεται από δημιουργικότητα. Μελετούμε αυτό το θεμελιώδες γνώρισμα της γλώσσας, αναφερόμενοι στις αναλύσεις του Bergson για την κωμωδία και την τραγωδία, στο Γέλιο (1900), οι οποίες μας οδηγούν να διαπιστώσουμε την ύπαρξη του δυνητικού και του ενεργώς υπάρχοντος, ως δύο διαστάσεων ή εκφάνσεων της πραγματικότητας.
Το τρίτο κεφάλαιο βασίζεται στην κεφαλαιώδους σημασίας αυτή διάκριση προκειμένου να αναδείξει την ανάγκη σχηματισμού ρευστών εννοιών, σύμφωνα με τον Bergson, που είναι σε θέση να εκφράσουν τη ρέουσα φύση του πραγματικού, και να τεκμηριώσει την οντολογική θεμελίωση της γλώσσας κατ’ αναλογία προς τη μνήμη, στην οντολογική θεμελίωση της οποίας (όπως προαναφέραμε) ο Bergson έχει αφιερώσει το δεύτερο μεγάλο έργο του.
Λέξεις-κλειδιά:
γλώσσα, διάρκεια, μνήμη, ενόραση, δημιουργία, εμπόδιο, ρευστές έννοιες, έκφραση, υποβολή, οντολογία
