Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Αναστασία Παπαδία-Λάλα, Καθηγήτρια Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Κατερίνα Κωνσταντινίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Μαρίνα Κουμανούδη, Εντεταλμένη Ερευνήτρια, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
Περίληψη:
Στόχο της παρούσας εργασίας συνιστά η εξέταση του Λατινικού Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, του κυρίαρχου θεσμού της Λατινικής Εκκλησίας στην Ανατολή, βάσει ενός σώματος ανέκδοτων εγγράφων από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας (Archivio di Stato Venezia). Η μελέτη εστιάζει στην Κρήτη, την περιοχή του ελληνικού χώρου με τη μακρότερη διάρκεια της βενετικής κυριαρχίας και ταυτόχρονα με τη μακροβιότερη παρουσία της Λατινικής Εκκλησίας, κατά τα έτη 1585-1588. Τον 16ο αιώνα, η επιθυμία της Αγίας Έδρας να αποκαταστήσει το κύρος της, μετά τη μεταρρυθμιστική αμφισβήτησή του, και να ενισχύσει τη θέση της στις περιοχές δικαιοδοσίας της προσέκρουε στη θρησκευτική πολιτική της Βενετίας, η οποία επενέβαινε σε ζητήματα εκκλησιαστικής διοίκησης για την απρόσκοπτη άσκηση της εξουσίας της. Η Κρήτη αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγμα των συγκρουσιακών σχέσεων της Λατινικής Εκκλησίας και του βενετικού κράτους, καθώς η προσπάθεια επιβολής των εκπροσώπων της και η άσκηση πιέσεων στο ορθόδοξο ποίμνιο προκαλούσε την έντονη δυσαρέσκεια των τοπικών Αρχών, αφού, τον ύστερο 16ο αιώνα, η προσέγγιση των Ορθόδοξων υπηκόων ήταν αναγκαία για την διασφάλιση της βενετικής εξουσίας στο νησί, διότι η Γαληνοτάτη είχε απωλέσει σημαντικές κτήσεις της στην Ανατολή, ενώ δεχόταν ισχυρές οικονομικές και πολιτικές πιέσεις από τις δυνάμεις της δυτικής Ευρώπης και την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας μελετάται η ιστορική πορεία του Λατινικού Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης από την ίδρυσή του, το 1204, μετά τη σταυροφορική κατάκτηση της πόλης έως τη μεταφορά της έδρας του, το 1261, σε περιοχές της βενετικής επικράτειας λόγω της ανασύστασης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Παράλληλα, εξετάζεται η στενή σχέση του με τη Γαληνοτάτη, η οποία επιδίωκε την άνοδο στον πατριαρχικό θρόνο ιεραρχών με βενετική καταγωγή για τον έλεγχο των εκκλησιαστικών πραγμάτων της Ανατολής. Το πρώτο μέρος του δεύτερου κεφαλαίου πραγματεύεται την ακίνητη περιουσία του πατριαρχείου, αστική και έγγειο, στο διαμέρισμα του Χάνδακα. Έμφαση δίνεται στα αγροτικά ακίνητα, τα χωριά-φέουδα, καθώς η μελέτη των εκμισθώσεών τους αναδεικνύει την οικονομική καχεξία της Λατινικής Εκκλησίας στο νησί και την προσπάθειά της να ικανοποιήσει τις φορολογικές υποχρεώσεις της προς την Αγία Έδρα και τη Βενετία. Στο δεύτερο μέρος του κεφαλαίου εξετάζονται οι σχέσεις των εκπροσώπων του πατριαρχείου με επιφανείς κοινωνικά παράγοντες, οι οποίες δεν σχετίζονταν πάντοτε με τον θεσμικό ρόλο τους. Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο μελετάται η διάθεση των πατριαρχικών εισοδημάτων από την Κρήτη, τα οποία αποτέλεσαν την πηγή για τη μισθοδοσία των επικεφαλής του ορθόδοξου κλήρου, των πρωτοπαπάδων και των πρωτοψαλτών, αλλά και για το κληροδότημα του Βησσαρίωνα, την επιχορήγηση των φιλενωτικών ιερέων του νησιού με στόχο να αποτελέσουν πρότυπα για το ορθόδοξο ποίμνιο, ώστε να προκαλέσουν τη μεταστροφή του.
Λέξεις-κλειδιά:
Βενετοκρατία, Κρήτη, 16ος αιώνας, Λατινικό Πατριαρχείο
