Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δημήτριος Δικαίος, Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Θωμάς Παπαρρηγόπουλος, Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνος Ψάρρος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Οι ψυχικές διαταραχές και τα αποτελέσματα της αγωγής τους συχνά επηρεάζουν τον ύπνο και την εγρήγορση και μπορεί να έχουν επιπτώσεις στην οδηγική συμπεριφορά. Η κατάθλιψη αποτελεί την τέταρτη αιτία νόσησης και θνησιμότητας μετά από τα καρδιαγγειακά προβλήματα, τον καρκίνο και τα τροχαία ατυχήματα. Η παγκόσμια επικράτησή της ανέρχεται σε ποσοστό 4.7% στο γενικό πληθυσμό και χαρακτηρίζεται από νοητική, συναισθηματική και εκτελεστική δυσλειτουργία. Πολύ συχνά στην κατάθλιψη παρατηρούνται διαταραχές του ύπνου, είτε αϋπνία είτε υπερυπνία.
Συμπτώματα της κατάθλιψης ή ανεπιθύμητες ενέργειες της φαρμακοθεραπείας, όπως είναι ο λήθαργος και οι διαταραχές του ύπνου αναμένονται ότι επηρεάζουν τη λειτουργικότητα και την καθημερινότητα του ατόμου. Με την οδήγηση να αποτελεί καθημερινή δραστηριότητα για μεγάλο μέρος του πληθυσμού παγκοσμίως, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την διερεύνηση των παραγόντων που οδηγούν στα τροχαία ατυχήματα. Οι περισσότερες μελέτες έχουν εστιάσει σε ανθρώπινους παράγοντες που συμβάλλουν στα τροχαία ατυχήματα, όπως είναι τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά, τα γενικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, η οδηγική ικανότητα, συμπεριφορά και στάση.
Σκοπός: Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η μελέτη της οδηγικής συμπεριφοράς και απόδοσης σε ασθενείς που έπασχαν από κατάθλιψη σε συσχέτιση και με τις διαταραχές του ύπνου. Οι επιμέρους στόχοι περιελάμβαναν τη διερεύνηση των επιμέρους συμπτωμάτων της κατάθλιψης και το ρόλο τους, τη συσχέτιση διαταραχών του ύπνου στους καταθλιπτικούς ασθενείς και τη διερεύνηση του είδους της αντικαταθλιπτικής αγωγής σε σχέση με την οδηγική συμπεριφορά.
Μεθοδολογία: Πραγματοποιήθηκε πειραματική μελέτη και έγιναν συγκρίσεις αναφορικά με την οδηγική συμπεριφορά μεταξύ ομάδας καταθλιπτικών ασθενών που βρίσκονται υπό αγωγή ή που δεν λαμβάνουν αγωγή και ομάδας ελέγχου.
Το δείγμα της παρούσας μελέτης αποτέλεσαν ασθενείς που έπασχαν από κατάθλιψη και παρακολουθούντο στα τακτικά εξωτερικά ιατρεία της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης και σε συνεργαζόμενα κέντρα. Στην έρευνα συμμετείχαν 13 ασθενείς με κατάθλιψη (ένας ασθενής δεν ελάμβανε φαρμακευτική αγωγή) και 18 μάρτυρες.
Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια δημογραφικών χαρακτηριστι-κών και μέτρησης της συμπεριφοράς κατά την οδήγηση, κατόπιν δε κλήθηκαν να οδηγήσουν σε προσομοιωτή οδήγησης (driving simulator), ο οποίος λειτουργεί στο Εργαστήριο Μελέτης Συμπεριφορών Υγείας και Οδικής Ασφάλειας του τμήματος Κοινωνικής Εργασίας, Α.Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου Κρήτης.
Κατά την οδηγική δραστηριότητα των καταθλιπτικών ασθενών και της ομάδας ελέγχου μελετήθηκαν η πλάγια μεταβολή της θέσης στη λωρίδα (SDLP), η δυνατότητα διατήρησης της απόστασης από προπορευόμενο όχημα, η μεταβολή της θέσης διεύθυνσης (απόκλιση τιμονιού) και η απόκριση σε ερεθίσματα.
Αποτελέσματα: Βρέθηκε ότι η ένταση της κατάθλιψης σχετίζεται θετικά με τον αριθμό τροχαίων ατυχημάτων (p=0,001). Θετική συσχέτιση είχε ο αριθμός των τροχαίων ατυχημάτων με το δείκτη μάζας σώματος και τη λειτουργικότητα και υπνηλία κατά την επόμενη ημέρα (p=0,003 και p=0,002 αντίστοιχα). Η επιθετική οδήγηση βρέθηκε να σχετίζεται θετικά με την κόπωση και τις διαταραχές του ύπνου (p=0,002 και p=0,035 αντίστοιχα). Η ελαττωμένη δυνατότητα διατήρησης σταθερής της ταχύτητας κίνησης του οχήματος βρέθηκε να σχετίζεται θετικά με το δείκτη μάζας σώματος και με τη συνολική βαθμολογία στην κλίμακα AIS, που αφορά στην αϋπνία (p=0,013 και p=0,021 αντίστοιχα). Στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση υπάρχει ανάμεσα στην απόσταση από το προπορευόμενο όχημα και λήψη φαρμάκων με πιθανή υπναγωγική δράση (p=0.007). Οι συμμετέχοντες που ελάμβαναν φαρμακευτική αγωγή διατηρούσαν μεγαλύτερη απόσταση από το προπορευόμενο όχημα, αυτό πιθανόν να συμβαίνει λόγω της επίδρασης των φαρμάκων (p=0,007). Η ελαττωμένη ικανότητα διατήρησης σταθερής πορείας στη λωρίδα κυκλοφορίας, εξαρτάται θετικά από την ένταση της κατάθλιψης (p=0,026) και την υπνηλία/ελαττωμένη λειτουργικότητα (p=0,041) και αρνητικά από την ένταση του άγχους (p=0,017). Φαίνεται, δηλαδή, ότι η βαρύτητα της νόσου και η ένταση των συμπτωμάτων συμβάλλει στο να ξεφεύγουν περισσότερο δεξιά και αριστερά στη λωρίδα και να μην έχουν μια σταθερή πορεία. Επιπλέον, οι καταθλιπτικοί ασθενείς τείνουν να οδηγούν περισσότερο προς την δεξιά λωρίδα, πιθανόν ως αποτέλεσμα φόβου ή και της φαρμακευτικής αγωγής, προκειμένου να μην βρίσκονται κοντά στα αυτοκίνητα που διέρχονται με μεγαλύτερη ταχύτητα στην λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας (αριστερή λωρίδα). Ίσως αυτό να δείχνει ότι οι ασθενείς που πάσχουν από κατάθλιψη, τείνουν να οδηγούν περισσότερο αμυντικά σε σχέση με τους μάρτυρες.
Συμπεράσματα: Στη μελέτη αυτή σε ελληνικό πληθυσμό, εξετάστηκε η οδηγική επίδοση και συμπεριφορά σε συσχέτιση με την κατάθλιψη και τις διαταραχές του ύπνου. Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις σε ασθενείς που έπασχαν από κατάθλιψη και σε μάρτυρες.
Όπως προέκυψε από την πειραματική μελέτη και από την μελέτη παρατήρησης με ερωτηματολόγια, υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην ομάδα των καταθλιπτικών ασθενών και σε αυτή των μαρτύρων. Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι η οδηγική επίδοση και συμπεριφορά επηρεάζεται τόσο από σωματικά χαρακτηριστικά όσο και από ψυχικούς παράγοντες που σχετίζονται με την κατάθλιψη και τις διαταραχές του ύπνου.
Λέξεις-κλειδιά:
Κατάθλιψη, Διαταραχές του ύπνου, Φαρμακευτική αγωγή, Οδήγηση, Προσομοιωτής οδήγησης
