Περίληψη:
Η εργασία πραγματεύεται την απεξάρτηση στο σωφρονιστικό σύστημα. Στο πρώτο μέρος αναλύεται το νομικό και εγκληματολογικό υπόβαθρο για την αντιμετώπιση της εξάρτησης στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος. Γίνεται αναφορά στη διπλή απόκλιση που υφίσταται ο έγκλειστος χρήστης και προσεγγίζεται η εξάρτηση από ναρκωτικά υπό τη βιολογική, ψυχολογική και κοινωνιολογική προσέγγιση. Επεξηγούνται, δηλαδή, εννοιολογικά ζητήματα σχετικά με τα ναρκωτικά και την εξάρτηση, ενώ τίθεται και η σύγκλιση της παραβατικότητας, του εγκλεισμού και της εξάρτησης υπό το πρίσμα θεωριών.
Περαιτέρω, αναπτύσσεται το ζήτημα της ποινικοποίησης της χρήσης ναρκωτικών και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Γίνεται, επίσης, αναφορά στον υπερπληθυσμό στα ελληνικά καταστήματα κράτησης, στις καταδίκες περί ναρκωτικών και στο κοινωνικό αποκλεισμό για τον εξαρτημένο κρατούμενο. Επιπλέον, επισημαίνονται τα δικαιώματα του στα πλαίσια των σχετικών διεθνών και ευρωπαϊκών κειμένων, αλλά και του ελληνικού Σωφρονιστικού Κώδικα. Ειδικότερα αναφέρεται το δικαίωμα στη θεραπεία κατά την κράτηση ως δικαίωμα στην υγεία και η διαχρονική ποινική πρόβλεψη μεταχείρισης εξαρτημένων. Εν συνεχεία, προσεγγίζεται η θεσμοθέτηση της θεραπείας του εξαρτημένου κρατούμενου και η μεταχείριση του εξαρτημένου δράστη βάσει του νόμου 4139/2013 σχετικά με τη διακίνηση ναρκωτικών και ιδιαίτερες περιπτώσεις, τις συνέπειες συμμετοχής σε θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης εκτός των καταστημάτων κράτησης και τις συνέπειες συμμετοχής σε θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης εντός των καταστημάτων κράτησης.
Στο δεύτερο μέρος της εργασίας αναλύονται οι δομές απεξάρτησης και θεραπείας στα καταστήματα κράτησης. Περιγράφονται τα προγράμματα απεξάρτησης και η θεραπευτική προσέγγιση εντός των καταστημάτων κράτησης, καθώς και αντίστοιχα προγράμματα σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Ορίζονται οι απαραίτητες έννοιες «θεραπεία», «θεραπευτική διαδικασία», «υποτροπή» στα πλαίσια της εξάρτησης. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τα προγράμματα απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ εντός των ελληνικών καταστημάτων κράτησης (ΚΕΘΕΑ «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» και ΚΕΘΕΑ «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ»).
Στο τρίτο μέρος παρατίθενται αξιολογικά στοιχεία για τη λειτουργία προγραμμάτων απεξάρτησης εντός των καταστημάτων κράτησης. Ειδικότερα, παρουσιάζονται ερευνητικά στοιχεία για την αξιολόγηση του προγράμματος «ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ», του προγράμματος «ΚΑΤΚ» και αντίστοιχων προγραμμάτων σε άλλες χώρες. Εν συνεχεία, διατυπώνονται μελλοντικές κατευθύνσεις όπως προκύπτουν από τις εκθέσεις από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Εναλλακτικών της Φυλάκισης για την κατάσταση στα ελληνικά καταστήματα κράτησης, την ανάγκη για εναλλακτικές ποινές αντί της φυλάκισης, εν γένει, και για τους εξαρτημένους, ειδικότερα, με στόχο τη σταδιακή κοινωνική τους επανένταξη, όπως ο θεσμός της υφ΄όρον απόλυσης, η μετασωφρονιστική μέριμνα και τα αποκαταστατικά μέτρα. Στα πλαίσια «καλών πρακτικών» παρουσιάζεται η Υπηρεσία Άμεσης Κοινωνικής Παρέμβασης του ΟΚΑΝΑ (πλαίσιο εφαρμογής, περιγραφή λειτουργίας, αξιολόγηση πιλοτικής εφαρμογής).
Στο τέταρτο μέρος της εργασίας διατυπώνονται τα συμπεράσματα της εργασίας και προτάσεις για μελλοντικές κατευθύνσεις. Τέλος, παρατίθενται στοιχεία στο παράρτημα της εργασίας σχετικά με την κατάσταση στις ελληνικές φυλακές και τα προγράμματα απεξάρτησης.
Λέξεις-κλειδιά:
απεξάρτηση, σωφρονιστικό σύστημα, ναρκωτικά, κατάστημα κράτησης, ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ, μετασωφρονιστική μέριμνα
