Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Αθανάσιος Δουζένης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Μιχόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Παναγιώτης Φερεντίνος, Επίκουρος Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η διεθνής βιβλιογραφία έχει να επιδείξει πολλαπλές αναφορές στον βίαιο και δύσκολο ασθενή και οι επιστημονικές εταιρίες έχουν προτείνει κατευθυντήριες οδηγίες και πρωτόκολλα διαχείρισης της επιθετικότητας και της βίας που προέρχεται από την πλευρά των ληπτών των υπηρεσιών υγείας. Ωστόσο, υπάρχει ελάχιστη βιβλιογραφία για τις συμπεριφορές έλλειψης σεβασμού και την επιθετικότητα των επαγγελματιών υγείας στο χώρο εργασίας τους. Η βία και η κακομεταχείριση μεταξύ των εργαζομένων εμφανίζονται στα νοσοκομειακά περιβάλλοντα, όπου οι υψηλές συνθήκες άγχους μπορούν να οδηγήσουν σε κακομεταχείριση που κυμαίνεται από την «απρέπεια» ως την σωματική επίθεση. Αυτές οι συμπεριφορές υπονομεύουν την ασφάλεια, μειώνουν την παραγωγικότητα και την ευημερία των εργαζομένων και δημιουργούν ένα εχθρικό περιβάλλον εργασίας. Οι παρεμβάσεις για τη μείωση της βίας και της κακομεταχείρισης μεταξύ εργαζομένων απαιτούν κατανόηση των βασικών αιτιών τους. Ωστόσο, υπάρχει έλλειψη έρευνας βάσει πραγματικών, αναφερόμενων περιστατικών στην υγειονομική περίθαλψη.
1. Στόχοι της έρευνας
Οι στόχοι και οι υποθέσεις της παρούσας έρευνας ήταν:
• Να διερευνηθούν τα χαρακτηριστικά του δείγματος
• Να διερευνηθεί η σχέση ανάμεσα στην επιθετικότητα, τον ναρκισσισμό και τις διαστάσεις δεσμού
• Να διερευνηθούν οι διαφορές ως προς την επιθετικότητα των υπό μελέτη επαγγελματικών κατηγοριών (ιατροί, νοσηλευτές, παραϊατρικό προσωπικό, λοιπό επιστημονικό προσωπικό)
• Να διερευνηθούν οι διαφορές ως προς την επιθετικότητα των υπό μελέτη ομάδων ανάλογα με το εκπαιδευτικό επίπεδο
• Να διερευνηθούν οι διαφορές ως προς την επιθετικότητα των υπό μελέτη ομάδων ανάλογα με το πλαίσιο εργασίας
• Να διερευνηθούν οι διαφορές ως προς την επιθετικότητα των υπό μελέτη ομάδων ανάλογα με το φύλο
2. Μέθοδος
Το δείγμα της έρευνας αποτελούνταν από 192 επαγγελματίες υγείας που επιλέχθηκαν με τη μέθοδο της συμπτωματικής δειγματοληψίας. Το δείγμα αποτελούνταν από 43 άνδρες και 149 γυναίκες. Οι ηλικίες των συμμετεχόντων κυμαίνονταν από τα 20 έως τα 60 έτη και συγκεκριμένα το 24,5% ήταν άτομα ηλικίας 20-30 ετών, το 43,8% 31-40 ετών, το 26,6% 41-50 ετών και το 5,1% 51-60 ετών. Από τους συμμετέχοντες 41,7% ήταν άγαμοι, 48,9% έγγαμοι και 9,4% διαζευγμένοι. Εκατό συμμετέχοντες (52,1%) ήταν επαγγελματίες ψυχικής υγείας και 92 (47,9%) επαγγελματίες υγείας άλλων ειδικοτήτων.
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε με την συμπλήρωση των κατάλληλων ερωτηματολογίων, τα οποία μετατράπηκαν σε ηλεκτρονική μορφή από τον ερευνητή. Τα ερωτηματολόγια που χορηγήθηκαν ήταν το Ερωτηματολόγιο επιθετικότητας (Buss & Perry, 1992), στην ελληνική έκδοση (Tsorbatzoudis, 2006), το Ερωτηματολόγιο ναρκισσιστικής προσωπικότητας (Raskin & Hall, 1979), στην ελληνική έκδοση (Κοκκώση και συν, 1998) και η Κλίμακα δεσμού ενηλίκων (Fraley et al, 2000), στην ελληνική έκδοση (Tsagarakis et al, 2007) (παράρτημα 3).
Επιπλέον, υπήρχε μία φόρμα που περιείχε στην οποία συμπληρώνονταν δημογραφικά στοιχεία, όπως φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, μορφωτικό επίπεδο, πλαίσιο εργασίας, επαγγελματική εμπειρία.
3. Αναλύσεις
Για τα κλινικά και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος χρησιμοποιήθηκε η περιγραφική στατιστική (κατανομή συχνοτήτων και δείκτες κεντρικής τάσης). Για τις αναλύσεις συσχέτισης χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης Pearson r. Για την μελέτη των διαφορών χρησιμοποιήθηκε η one way ANNOVA. Για τις επιδράσεις η ανάλυση regression.
4. Αποτελέσματα
Υπάρχει θετική συσχέτιση του θυμού με την σωματική επιθετικότητα (r=.459, p=.000), την λεκτική επιθετικότητα (r=.496, p=.000), την εχθρικότητα (r=.562, p=.001) καθώς, επίσης, την διάσταση του άγχους στον τύπο δεσμού (r=.258, p=.000). Επίσης, σημειώνεται θετική συσχέτιση της λεκτικής επιθετικότητας με την σωματική επιθετικότητα (r=.255, p=.000). Τέλος,, η εχθρικότητα έχει θετική συσχέτιση με την σωματική επιθετικότητα (r=.459, p=.000) και την λεκτική επιθετικότητα (r=.296, p=.000). Η διάσταση της αποφυγής στον τύπο δεσμό έχει θετική συσχέτιση με την σωματική επιθετικότητα (r=.269, p=.000) και την εχθρικότητα (r=.301, p=.000) ενώ η διάσταση του άγχους στον τύπο δεσμού φαίνεται να έχει θετική συσχέτιση με τον θυμό (r=.258, p=.000), την σωματική επιθετικότητα (r=.251, p=.000), την εχθρικότητα (r=.495, p=.000) και την διάσταση της αποφυγής (r=.540, p=.000). Ο ναρκισσισμός φαίνεται να έχει θετική συσχέτιση με την σωματική επιθετικότητα (r=.157, p=.032) και με την λεκτική επιθετικότητα (r=.302, p=.000).
Οι άνδρες (M=1.70, SD=.602) εμφανίζουν σημαντικά μεγαλύτερη σωματική επιθετικότητα από τις γυναίκες (M=1.53, SD=.445).
Οι νοσηλευτές (M=2.30, SD=.724) εμφανίζουν σημαντικά μεγαλύτερη εχθρικότητα από τους ιατρούς (M=1.92, SD=.583), από το παραϊατρικό προσωπικό (M=1.93, SD=.563) και από το λοιπό επιστημονικό (M=1.89, SD=.530).
Οι απόφοιτοι ΙΕΚ-ανώτερης σχολής (M=1.88, SD=.736) εμφανίζουν σημαντικά μεγαλύτερη σωματική επιθετικότητα από τους απόφοιτους δημοτικού-γυμνασίου-λυκείου (M=1.75, SD=.475), από τους απόφοιτους ΤΕΙ-ΑΕΙ (M=1.64, SD=.580) και από τους κάτοχους μεταπτυχιακού-διδακτορικού τίτλου (M=1.47, SD=.344).
Οι εργαζόμενοι σε Γενικό Νοσοκομείο (M=2.19, SD=.662) εμφανίζουν σημαντικά μεγαλύτερη εχθρικότητα από τους εργαζόμενους σε Ειδικό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο (M=1.84, SD=.555) και από τους εργαζόμενους εκτός Νοσοκομείων (M=1.98, SD=.629).
5. Συμπεράσματα
Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας επιβεβαιώνουν την ύπαρξη θετικής συσχέτισης ανάμεσα στις υποκλίμακες της επιθετικότητας (θυμός, σωματική επιθετικότητα, λεκτική επιθετικότητα, εχθρικότητα) αλλά και μεταξύ των διαστάσεων του τύπου δεσμού (αποφυγή, άγχος). Από τα αποτελέσματα, δε, φαίνεται να διαμορφώνεται το προφίλ του εργαζόμενου με τον υψηλότερο κίνδυνο έκφρασης επιθετικότητας: άνδρας, νοσηλευτής, δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, εργαζόμενος σε Γενικό Νοσοκομείο.
