Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Αναστασία Κοσιώνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Γρηγόριος Πολυζώης, Καθηγητής, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Ηρακλής Καρκαζής, Καθηγητής, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Στέφανος Κούρτης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Μιχάλης Σωτηρίου, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Ίλεια Ρούσσου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Ιόλη Αρτοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Οι ηλικιωμένοι αποτελούν μία πολυάριθμη και πολυσύνθετη πληθυσμιακή ομάδα με αυξημένες ιατροκοινωνικές και οδοντιατρικές ανάγκες οι οποίοι όμως αντιμετωπίζουν πολλαπλούς φραγμούς στην οδοντιατρική φροντίδα. Τα επιδημιολογικά δεδομένα για τη στοματική κατάσταση των ηλικιωμένων και ιδιαίτερα των υπερηλίκων στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά περιορισμένα με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η ανάπτυξη κατάλληλων πολιτικών προαγωγής της στοματικής τους υγείας.
Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να διερευνηθεί η στοματική κατάσταση υγείας, τα υποκειμενικά στοματικά ενοχλήματα και οι συνήθειες στοματικής φροντίδας δείγματος αστικού πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών που ζούσε στην Κοινότητα και να συσχετιστούν μεταξύ τους αλλά και με διάφορους δημογραφικούς, ιατρικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Η καταγραφή έλαβε χώρα σε Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) του Κεντρικού, Βόρειου, Δυτικού και Νότιου Τομέα Αθηνών της Περιφέρειας Αττικής σε περιοχές διαφορετικής κοινωνικοοικονομικής διαστρωμάτωσης. Καταγράφηκαν 352 άτομα άνω των 65 ετών με μέση ηλικία τα 73,9±6,9 έτη. Η μελέτη περιλάμβανε λήψη συνέντευξης με τη χρήση δομημένων ερωτηματολογίων και κλινική εξέταση. Το ερωτηματολόγιο συμπεριλάμβανε παραμέτρους σχετιζόμενες με δημογραφικά, ιατροκοινωνικά και οδοντιατρικά χαρακτηριστικά. Για την εκτίμηση της πιθανής παρουσίας καταθλιπτικών συμπτωμάτων συμπληρώθηκε η συντομευμένη Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης (GDS-15). Η υποκειμενική ξηροστομία αξιολογήθηκε με τη βοήθεια του Δείκτη Ξηροστομίας (Xerostomia Inventory) 11 ερωτήσεων ο οποίος προηγουμένως είχε μεταφραστεί στα ελληνικά και σταθμιστεί στον πληθυσμό-στόχο. Για τον έλεγχο της επίδρασης της στοματικής κατάστασης στην ποιότητα ζωής των εξεταζομένων χρησιμοποιήθηκε ο Γηριατρικός Δείκτης Αξιολόγησης Στοματικής Υγείας (Geriatric Oral Health Assessment Index - GOHAI) κατόπιν μετάφρασης στα ελληνικά και στάθμισής του στον πληθυσμό στόχο. Η κλινική εξέταση κατέγραψε την κατάσταση στοματικής υγείας με τη χρήση διεθνώς χρησιμοποιούμενων δεικτών (πχ. ICDAS II, DMFT, RCI, CPITN, OHI-S, καταγραφή ροής σάλιου με μάσηση τσίκλας παραφίνης, μέτρηση pH σάλιου με ειδικά pH–μετρικά χαρτιά). Η στατιστική ανάλυση περιλάμβανε περιγραφική στατιστική, διμεταβλητές και πολυπαραγοντικές αναλύσεις, ενώ έγινε και ανάλυση στάθμισης των δεικτών ξηροστομίας (ΧΙ) και GOHAI.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Η στατιστική ανάλυση έδειξε αυξημένη νοσηρότητα (υπέρταση: 62,8%, σακχαρώδης διαβήτης: 24,2%, καρδιακά νοσήματα: 23%, κ.λπ). Αυξημένη ήταν και η λήψη φαρμάκων (αντιυπερτασικά: 64,2%, αντιλιπιδαιμικοί παραγόντες: 41,9%, λήψη άνω των 3 φαρμάκων τη μέρα: 31%).
Το 43,5% των εξετασθέντων δήλωσε ότι έχει επισκεφτεί τον οδοντίατρο μέσα στον τελευταίο χρόνο. Το 58,2% πίστευε ότι χρειαζόταν σε μεγάλο βαθμό οδοντιατρική φροντίδα αλλά μόνο το 27,6% δήλωσε ότι σκόπευε να την αναζητήσει, με κυριότερους λόγους αναβολής της επίσκεψης τα οικονομικά θέματα και το φόβο.
Μόλις το 31% των ενοδόντων βούρτσιζε τα δόντια του πιο συχνά από μία φορά τη μέρα, ενώ το 66,7% δήλωσε ότι καθάριζε τις οδοντοστοιχίες αμέσως μετά από κάθε γεύμα. Το 40,5% όσων έφεραν κινητές προσθέσεις τις φορούσε και τη νύχτα, ενώ το 25% χρησιμοποιούσε συνεχώς ή μερικές φορές συγκρατητικές ουσίες.
Η κλινική εξέταση έδειξε ότι το 15,6% ήταν ολικά νωδοί, ενώ το 43,8% είχε περισσότερα από 20 δόντια στο φραγμό. Τo 47,7% έφερε κινητές προσθετικές εργασίες με το 14,8% να φέρει ζεύγος ολικών οδοντοστοιχιών. Ο μέσος αριθμός δοντιών στους ενόδοντες ήταν 18,2±7,7. Με βάση την πολυπαραγοντική ανάλυση, η παρουσία περισσότερων από τα 20 δόντια στο φραγμό συσχετίστηκε με τη μικρότερη ηλικία, την επίσκεψη στον οδοντίατρο πριν από λιγότερους από 12 μήνες, καθώς και με τον χαμηλότερο δείκτη μάζας σώματος.
Το 59,6% των ενοδόντων είχε έστω και μία ενεργό τερηδόνα, με το 27,6% να έχει έστω και μία ενεργό τερηδόνα ρίζας. Ο δείκτης DMFT στο δείγμα ενοδόντων είχε μέση τιμή 22,3±6,9 ενώ ο μέσος όρος του ποσοστού τερηδονισμένων δοντιών στο φραγμό ήταν 14,5±24,8. Η πολλαπλή λογιστική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή το ανώτερο τεταρτημόριο της κατανομής του ποσοστού των τερηδονισμένων δοντιών (ένδειξη πολυτερηδονισμού) κατέδειξε στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τη φυσαλιδώδη ποιότητα του σάλιου, τον μικρότερο αριθμό εναπομεινάντων φυσικών δοντιών και την κακή στοματική υγιεινή. Η τιμή του δείκτη RCI ήταν 0,2±0,3 και το ποσοστό των τερηδονισμένων ριζών επί του συνόλου των δοντιών του φραγμού ήταν 8,1±19,4. Η πολυπαραγοντική ανάλυση κατέδειξε στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ του αυξημένου επιπολασμού τερηδόνας ρίζας και του ενεργού καπνίσματος, της φυσαλιδώδους ποιότητας του σάλιου, του χαμηλότερου pH του σάλιου και του μικρότερου αριθμού εναπομεινάντων φυσικών δοντιών.
Μόλις το 39,9% των εξετασθέντων είχε καλή στοματική υγιεινή. Στο σύνολο των ενοδόντων υγιές περιοδόντιο είχε το 3,4%, θυλάκους 4-5mm το 35,5% και θυλάκους ≥6mm το 47,0%. Η πολλαπλή λογιστική παλινδρόμηση κατέδειξε ότι η βαριά περιοδοντίτιδα (θύλακοι άνω των 6 mm) σχετιζόταν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό με τον υποθυρεοειδισμό, το ποσοστό των τερηδονισμένων δοντιών, τη φτωχή στοματική υγιεινή και τη χρήση οδοντοστοιχιών.
Βλάβες στους βλεννογόνους καταγράφηκαν στο 18,2% του πληθυσμού, με την παρουσία τους να σχετίζεται κυρίως με την χρήση κινητών προσθέσεων.
Η μέση τιμή του δείκτη GOHAI στο δείγμα ήταν 48,5±8,5 με εύρος 16-60 καταδεικνύοντας ότι οι εξετασθέντες ήταν γενικά ικανοποιημένοι από την ποιότητα ζωής που σχετιζόταν με τη στοματική τους υγεία. Η ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων που σχετίζεται με τη στοματική υγεία κατέδειξε σημαντικές συσχετίσεις με πολλούς ιατρικούς, δημογραφικούς και οδοντιατρικούς παράγοντες.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Με βάση τα ευρήματα της παρούσας μελέτης η στοματική νόσος ήταν αυξημένη στον πληθυσμό των εξετασθέντων ηλικιωμένων ατόμων, ενώ η πρόσβαση στην οδοντιατρική φροντίδα ήταν περιορισμένη. Σε σχέση με την εθνική μελέτη καταγραφής της στοματικής υγείας του 2005 φαίνεται ότι στην αντίστοιχη ηλικιακή ομάδα (65-74 ετών) στην παρούσα μελέτη καταγράφεται σημαντική μείωση της ολικής νωδότητας και αύξηση του ποσοστού των ατόμων με περισσότερα από 20 δόντια στο φραγμό, αύξηση του ποσοστού των τερηδονισμένων και εμφραχθέντων δοντιών, επιδείνωση της περιοδοντικής υγείας και στασιμότητα στο επίπεδο της οδοντικής υγιεινής. Οι δείκτες αυτοί εμφάνιζαν επιδείνωση στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
Βασικός περιορισμός της μελέτης ήταν η διεξαγωγή της σε αστικό πληθυσμό με υψηλό ποσοστό κοινωνικοποίησης και λειτουργικής αυτοδυναμίας, γεγονός το οποίο εμποδίζει τη γενίκευση των συμπερασμάτων στον γενικό πληθυσμό.
Η ανάπτυξη μίας εθνικής στρατηγικής για τη στοματική υγεία του ηλικιωμένου πληθυσμού στη χώρα είναι αναγκαία, καθώς η επιμήκυνση του βίου με την ταυτόχρονη διατήρηση αρκετών φυσικών δοντιών σε προϊούσα ηλικία, σε συνδυασμό με τους ποικίλους προσωπικούς, ιατρικούς και κοινωνικοοικονομικούς φραγμούς στη στοματική φροντίδα αναμένεται να οδηγήσουν στο μέλλον σε σημαντική επιδείνωση των δεικτών στοματικής υγείας των ηλικιωμένων.
