Κατεύθυνση Βυζαντινή Αρχαιολογία
Βιβλιοθήκη Φιλοσοφικής Σχολής

2019-10-23

2019

Κουρούσια Μαρία-Ευγενία

Πάλλης Γεώργιος, Επίκ. Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δρανδάκη Αναστασία, Επίκ. Καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Καλλιρρόη Λινάρδου, Επίκ. Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης του Βυζαντίου και του Δυτικού Μεσαίωνα, Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Τα πρωτογράμματα του κώδικα των Ομιλιών του Γρηγορίου Ναζιανζηνού Sinai. gr. 339. Συμβολή στη μελέτη των εικονογραφημένων χειρογράφων του 12ου αιώνα.

Ελληνικά

Τα πρωτογράμματα του κώδικα των Ομιλιών του Γρηγορίου Ναζιανζηνού Sinai. gr. 339. Συμβολή στη μελέτη των εικονογραφημένων χειρογράφων του 12ου αιώνα.

Ο κώδικας Sinai. gr. 339 αποτελείται από 439 φύλλα περγαμηνής διαστάσεων 32,3x25,4 εκατοστά και περιλαμβάνει δεκαέξι από τις σαράντα πέντε εκφωνηθείσες ομιλίες του Γρηγορίου Ναζιανζηνού (4ος αι.). Πρόκειται για έναν κώδικα λειτουργικής έκδοσης, όπως έχει χαρακτηριστεί η συγκεκριμένη κατηγορία κωδίκων που περιλάμβανε ένα σταθερό μοτίβο δεκαέξι ομιλιών, οι οποίες αναγιγνώσκονταν κατά τη διάρκεια της θείας Λειτουργίας σε καθορισμένες ημέρες του εκκλησιαστικού έτους ανάλογα με την εορτή της ημέρας ή/και την ευαγγελική περικοπή.

Ο ίδιος ο κώδικας μας παρέχει αρκετές πληροφορίες μέσω των κωδικογραφικών σημειωμάτων του, που βρίσκονται στην αρχή και στο τέλος, για τον δωρητή, τον παραλήπτη και την πορεία του. Αναφέρεται ότι δωρίσθηκε από τον ηγούμενο της μονής Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη, Ιωσήφ, στη μονή της Θεοτόκου Παντάνασσας στο νησί της Αγίας Γλυκερίας που βρίσκεται βορειοανατολικά στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Δεν γνωρίζουμε για πόσο χρονικό διάστημα το χειρόγραφο παρέμεινε στη μονή της Παντάνασσας, τα σημερινά ερείπια της οποίας, καθώς και η σφραγίδα των μοναχών της πιστοποιούν την ύπαρξή της πέραν των ιστορικών μαρτυριών που έχουμε στη διάθεσή μας, ωστόσο την 1η Ιουλίου του έτους 1550 ο κώδικας μεταφέρθηκε από τον μοναχό Γερμανό, οικονόμο του σιναϊτικού μετοχίου στην Κρήτη, στη μονή της Αγίας Αικατερίνης του όρους Σινά.

Ο κώδικας, που φέρει νεότερη στάχωση των αρχών του 16ου αι., διατηρεί σε πολύ καλή κατάσταση την εικονογράφησή του, η οποία αποτελείται από μία ολοσέλιδη εισαγωγική προμετωπίδα με το πορτραίτο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, δώδεκα επίτιτλες παραστάσεις στην έναρξη κάθε ομιλίας (ελλείπουν τέσσερις καθότι τα φύλλα αυτά αντικαταστάθηκαν μεταγενέστερα χωρίς να εικονογραφηθούν), διακόσια είκοσι πέντε ζωόμορφα και εικονιστικά πρωτογράμματα και εννέα μικρογραφίες περιθωρίου.

Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στα πολυάριθμα πρωτογράμματα, τα οποία καταλογογραφούνται αλφαβητικά και διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με το θέμα που παριστάνουν, σε ζωόμορφα και εικονιστικά, τα οποία με τη σειρά τους χωρίζονται με βάση το περιεχόμενό τους σε κοσμικής και θρησκευτικής προέλευσης.

Έπειτα από την εικονογραφική ανάλυση των ζωόμορφων και των εικονιστικών πρωτογραμμάτων επιχειρείται ο εντοπισμός και η ανασύσταση του περιβάλλοντος που αποτέλεσαν για τον ζωγράφο του χειρογράφου πιθανές πηγές έμπνευσης για τις δικές του δημιουργίες. Αποδεικνύεται όπως είναι φυσικό, ότι χειρόγραφα της ίδιας περιόδου δεν αποτελούν το μοναδικό πεδίο άντλησης τύπων και σχημάτων, αλλά η δυνατότητα του καλλιτέχνη να έρχεται σε επαφή με άλλες μορφές τέχνης που βρίσκονται στο απόγειό τους το 12ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, όπως τη μνημειακή ζωγραφική, τη γλυπτική, την κεραμική και τη μεταλλοτεχνία, καθώς και η παρατήρηση του καθημερινού βίου ενός βυζαντινού, του προσέφεραν ένα ευρύ φάσμα επιλογής διαφορετικών θεμάτων, τα οποία κατάφερε να εντάξει στην εργασία του.

Αρχαιολογία

12ος αι., χειρόγραφα, πρωτογράμματα, Ιωσήφ Αγιογλυκερίτης, Μονή Θεοτόκου Παντάνασσας, Σινά

Όχι

0

Ναι

154

211

Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο. H πρόσβαση επιτρέπεται μόνο εντός του δικτύου του ΕΚΠΑ.

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2883429