Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Κοντός Μιχαήλ, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Καραβοκυρός Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Γκρινιάτσος Ιωάννης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή:Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει θέμα ‘Σκέψεις πάνω στη διαχείριση της ανθρωπιστικής κρίσης- μελέτη περίπτωσης για το νησί της Λέρου για το 2016’. Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα και ειδικά τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου υπέφεραν από την καταστροφική εισροή προσφύγων, θέτοντας σε κίνδυνο τους τοπικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης συμβάντων. Καθώς η Ελλάδα βρισκόταν ανέκαθεν σε μια στρατηγικά σημαντική θέση στον ευρωπαϊκό και διεθνή χάρτη, συνδέοντας τρεις ηπείρους, τα νερά του Αιγαίου αποτέλεσαν δύσκολο πέρασμα για τα προσφυγικά ρεύματα.
Η περίπτωση μελέτης αφορά στη Λέρο, ένα νησί των Δωδεκανήσων, το οποίο έχει υποδεχτεί έναν τεράστιο αριθμό προσφύγων σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Η Λέρος, όπως και πολλά άλλα ακριτικά μέρη της Ελλάδας, πάσχουν στον τομέα της Υγείας με έλλειψη υποδομών και εγκαταστάσεων και με επιδείνωση της ποιότητας της υγειονομικής περίθαλψης λόγω της οικονομικής κρίσης. Το επιπλέον φορτίο χιλιάδων προσφύγων προκάλεσε δυσφορία στο τοπικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, στην τοπική κοινωνία της Λέρου, μα και στους ίδιους τους πρόσφυγες.
Η διπλωματική αυτή εργασία στοχεύει στην κριτική ανάλυση και παράθεση σκέψεων γύρω από τη διαχείριση της ανθρωπιστικής κρίσης στη Λέρο για το 2016. Μέσα από μια βιβλιογραφική ανασκόπηση θα γίνει προσπάθεια απάντησης του κύριου ερευνητικού ερωτήματος που είναι το εξής: ‘ κατά πόσον έχουμε καλύψει τις ιατρικές ανάγκες του εκτοπισμένου πληθυσμού σύμφωνα με τις υπάρχουσες κατευθυντήριες οδηγίες για ανθρωπιστικές κρίσεις’.
Επέλεξα το συγκεκριμένο θέμα λαμβάνοντας υπόψιν τη συνάφειά του ως προς το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στη Διεθνή Ιατρική και Διαχείριση Κρίσεων Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Παράλληλα, το προνόμιο που είχα ως άμεσος παρατηρητής της κρίσης μέσα από τη συμμετοχή μου ως νοσηλεύτρια σε δυο διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις διεθνούς εμβέλειας στον τομέα της παροχής υπηρεσιών υγείας μου επιτρέπει να εμπλουτίσω την έρευνά μου παραθέτοντας γεγονότα και πληροφορίες που έχω παρατηρήσει στο πεδίο και για τα οποία δεν έχει υπάρξει ακόμα κάποια δημοσίευση. Επιπλέον, πιστεύω πως το συγκεκριμένο θέμα είναι ένας αξιόλογος τρόπος για γνώση μέσα από την κριτική ανάλυση των γεγονότων σε συνδυασμό με την μελέτη των διεθνών οδηγιών.
Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στη Διεθνή Ιατρική και Διαχείριση Κρίσεων Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών προσεγγίζει θέματα σχετικά με τα προβλήματα υγείας των ευάλωτων ομάδων και των μειονοτήτων καθώς και θέματα ιατρικής καταστροφών και διαχείρισης κρίσεων υγείας.
Στη συγκεκριμένη μελέτη, η ευάλωτη ομάδα αφορά στους πρόσφυγες. Εν μέσω της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, μια νέα κρίση ξεσπά με τη μορφή της αδυναμίας κάλυψης των βασικών αναγκών του προσφυγικού πληθυσμού στη χώρα. Σε γενικές γραμμές, ο κύριος στόχος της μελέτης αυτής είναι να προσδιοριστούν οι προκλήσεις που έπρεπε να υπερνικήσουμε στη διάρκεια της ανθρωπιστικής κρίσης μιλώντας πάντα για την περίπτωση της Λέρου. Παράλληλα, στόχος είναι η αναγνώριση των όσων μάθαμε από αυτή την κρίση για μελλοντική αναφορά. Τη μελέτη διευκολύνει ένα ‘Δέντρο Προβλήματος’, στο οποίο καθορίζεται το κύριο πρόβλημα και στην συνέχεια αναλύονται τα αίτια και τα αποτελέσματά του. Το εργαλείο αυτό χρησιμοποιείται εκτενώς στη διαχείριση κρίσεων καθώς είναι αρκετά χρήσιμο.
Μέθοδος:Το ερευνητικό πρωτόκολλο έχει λάβει έγκριση από την επιστημονική επιτροπή του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Διεθνούς Ιατρικής και Διαχείρισης Κρίσεων Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η διπλωματική αυτή εργασία μελετά τον προσφυγικό πληθυσμό στη Λέρο κατά τη διάρκεια της περιόδου των αυξημένων ροών από την Τουρκία δια μέσου της θαλάσσης. Αυτός ο πληθυσμός περιγράφεται από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες ως ‘peopleofconcern’. Ο αριθμός του πληθυσμού αυτού αυξανόταν διαρκώς τόσο λόγω της μαζικής έλευσης των προσφύγων όσο και λόγω της συσσώρευσής τους στο νησί λόγω διαφόρων περιορισμών.
Ο πληθυσμός-στόχος άγγιξε τα υψηλότερα νούμερα τον Οκτώβριο του 2015. Οι κυριότερες εθνικότητες των προσφυγικών αυτών ροών ήταν οι Σύριοι, Αφγανοί και Ιρακινοί. Υπήρχαν, επίσης, αρκετοί Πακιστανοί, Αλγερινοί, Κούρδοι, ελάχιστοι Ιρανοί και Λιβανέζοι.
Η εργασία αποτελείται από μια εισαγωγή, το κύριο μέρος και τα συμπεράσματα. Επίσης, περιλαμβάνονται μια περίληψη στα αγγλικά και μια εκτενής στα ελληνικά. Στην εισαγωγή υπάρχουν κεφάλαια που υπενθυμίζουν στον αναγνώστη την πολιτική σκηνή πίσω από τον πόλεμο στη Συρία και την επακόλουθη προσφυγική κρίση στο νησί της Λέρου. Επιπρόσθετα, υπογραμμίζω τους λόγους για τους οποίους επέλεξα το συγκεκριμένο θέμα προς μελέτη, τις επιδιώξεις μου, τη συνάφεια του θέματος με το μεταπτυχιακό πρόγραμμα, τη μεθολογία, τα ερευνητικά ερωτήματα και τη δομή της.
Το κύριο μέρος περιλαμβάνει ένα γενικό και ένα ειδικό μέρος που επικεντρώνεται στην μελέτη της παρούσας περίπτωσης. Η εργασία κλείνει με προτάσεις και συμπεράσματα.
Η βιβλιογραφική ανασκόπηση διεξήχθη με τη χρήση μηχανών αναζήτησης όπως της Lancet, GoogleScholar, Googleκαι λοιπές. Έχω χρησιμοποιήσει την εφαρμογή Mendeleyγια την προσθήκη και οργάνωση της βιβλιογραφίας. Επιπλέον, έχει γίνει παράθεση προσωπικών εμπειριών και γνώσεων από το πεδίο. Η αναζήτηση έχει γίνει με λέξεις-κλειδιά όπως «μεταναστευτικό Λέρος», «αξιολόγηση στην ανθρωπιστική βοήθεια», «προβλήματα υγείας προσφύγων».
Σκοπός:Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η ενίσχυση της μάθησης μέσω του προβληματισμού και της μετάδοσης των εμπειριών μου από το πεδίο ως παρακαταθήκη για το μέλλον.
Αποτελέσματα:Η εργασία αυτή αποτελεί μια ποιοτική έρευνα και τα αποτελέσματά της δεν είναι μετρήσιμα. Για τις ανάγκες της διπλωματικής αυτής εργασίας δημιουργήθηκε ένα «δέντρο προβλημάτων», το οποίο και στη συνέχεια αναπτύχθηκε. Ως κύριο πρόβλημα ορίζονται οι «ακάλυπτες ανάγκες υγείας» του πληθυσμού. Τα αίτια του προβλήματος αυτού είναι η έλλειψη χρημάτων, η έλλειψη διερμηνέων, η μη κάλυψη των βασικών αναγκών όπως για παράδειγμα η πρόσβαση σε ζεστό νερό και θέρμανση, η απώλεια των φαρμάκων στη θάλασσα, ο θάνατος αγαπημένων ανθρώπων, η έλλειψη ιατρικού προσωπικού, η έλλειψη σε διαγνωστικό εξοπλισμό, η ελλιπής πληροφόρηση των ασθενών, η στέρηση του δικαιώματός τους στη συνέχιση του ταξιδιού τους και η μη πρόσβαση σε δωρεάν φάρμακα. Τα προαναφερθέντα οδήγησαν σε μια σειρά γεγονότων επιβαρύνοντας την ήδη βεβαρυμμένη υγεία πολλών προσφύγων. Παράλληλα, προέκυψαν επιπλοκές σε κάποιους ασθενείς οδηγώντας σε ανώφελες εισαγωγές στο τμήμα επειγόντων, σε αύξηση των επιπέδων στρες τόσο των ασθενών όσο και του προσωπικού του νοσοκομείου οδηγώντας σε επαγγελματική εξουθένωση. Επιπρόσθετα, αυξήθηκαν τα ιατρικά λάθη και οι διακομιδές και οι παραπομπές σε άλλα νοσοκομεία της χώρας όπως και οι αεροδιακομιδές.
Οι προκλήσεις που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν κυρίως το μέγεθος του πληθυσμού-στόχου. Η μαζική εισροή προσφύγων σε σύντομο χρονικό διάστημα σε ένα μικρό νησί χωρίς τις απαραίτητες εγκαταστάσεις για την υποστήριξή τους ήταν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις. Ο αριθμός των προσφύγων αυξανόταν καθημερινά μέσω των αφίξεων εξ θαλάσσης. Αυτή η τάση προειδοποιούσε για επιπρόσθετες κρίσεις όπως για παράδειγμα τα ναυάγια. Ο αριθμός των προσφύγων στο νησί επηρεάστηκε και από άλλους παράγοντες, όπως η ευρωπαϊκή πολιτική, οι καιρικές συνθήκες, η οικονομική δυνατότητα των προσφύγων και άλλα.
Ο χρόνος ήταν επίσης ένας κρίσιμος παράγοντας στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης στην αντιμετώπισή της. Ο χρόνος ήταν εξίσου σημαντικός και για τους ίδιους τους πρόσφυγες μιας και το πολιτικό παρασκήνιο γύρω από το κλείσιμο των ευρωπαϊκών συνόρων άλλαζε καθημερινά.
Ακόμη, οι καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν στο νησί δυσχέραιναν τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός πως οι πρόσφυγες ζούσαν μέσα σε υπαίθριες τέντες εν μέσω χειμώνα και με ελάχιστα μέσα για θέρμανση, αυτό οδηγούσε σε αύξηση των αναπνευστικών λοιμώξεων και ιδιαίτερα στις ευπαθείς ομάδες, όπως τα μικρά παιδιά και τους ηλικιωμένους.
Σημαντικό είναι πως η έλλειψη υποδομών και εγκαταστάσεων για τη φιλοξενία του προσφυγικού πληθυσμού στο νησί ήταν επίσης σημαντικό τροχοπέδη. Στην πραγματικότητα, το κύριο έργο στην παροχή καταλυμάτων, στην πρόσβαση πόσιμου και ζεστού νερού οφείλεται στην παρουσία των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων.
Όντας επαγγελματίας υγείας στο πεδίο εν μέσω προσφυγικής κρίσης και παράλληλα, ως φοιτήτρια στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Διεθνής Ιατρική και Διαχείριση Κρίσεων Υγείας», είχα τη δυνατότητα να αντιληφθώ με επιστημονικό υπόβαθρο τις προκλήσεις που έπρεπε να ξεπεραστούν.
Συζήτηση:Μέσα από αυτή τη μελέτη παρατηρώ πως ακόμα και σε περιόδους όπου οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην προσωπική τους ζωή ή και συλλογικά, υπάρχει η ανάγκη για προσφορά σε όσους έχουν ανάγκη. Ο εθελοντισμός παίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση καταστροφών και οι εθελοντές είναι πραγματικά αναγκαίοι. Είναι αισιόδοξο πως ο εθελοντισμός συμβάλει ενεργά στη διατήρηση της ομοιόστασης εν μέσω κρίσης.
Οι προτάσεις μου μέσα από τις εμπειρίες μα και την έρευνά μου αφορούν στην αξιοποίηση στο έπακρο των εμπειριών των ανθρώπων που έχουν συνδράμει εθελοντικά στην αντιμετώπιση κρίσεων. Οι άνθρωποι είναι η κινητήριος δύναμη για να πάμε ένα βήμα παραπέρα.
Η επικοινωνία είναι το κλειδί σε κάθε επιτυχία, πόσο μάλλον στην διαχείριση καταστροφών. Είναι σημαντικό να επωφεληθούμε από τις πιο πρόσφατες τεχνολογίες και να τις εφαρμόσουμε στην πράξη, στο πεδίο. Υπάρχουν διάφορες εφαρμογές που μπορούν να εφαρμόζονται με επιτυχία στο πεδίο, μία εξ αυτών είναι η τηλεϊατρική. Η τηλεϊατρική είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο όταν οι μεγάλες αποστάσεις είναι μια από τις προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Με τη βοήθεια της σύγχρονης Τηλεϊατρικής ο ασθενής μπορεί να εξεταστεί εικονικά από έναν γιατρό ή επαγγελματία υγείας, να λάβουν διάγνωση, θεραπεία και παρακολούθηση της πορείας της υγείας τους. Η Τηλεϊατρική πραγματικά μπορεί να κάνει τη διαφορά στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τους πρόσφυγες, ειδικά σε χώρους με ελάχιστες εγκαταστάσεις, εξοπλισμό και προσωπικό.
Πιστεύω ακόμη πως κάθε χώρα οφείλει να είναι προετοιμασμένη για κάθε ενδεχόμενο καταστροφής. Οι κυβερνήσεις των χωρών θα έπρεπε να έχουν ενσωματώσει στις νομοθεσίες τους τα Ελάχιστα Πρότυπα σε περιπτώσεις καταστροφών και να προσαρμοστούν αναλόγως. Πρέπει πάντα να υπάρχει ένα σχέδιο διάσωσης διαθέσιμο σε περίπτωση καταστροφής και όλοι οι εμπλεκόμενοι να ενημερώνονται και να συμμορφώνονται με τα πρότυπα. Τα πρότυπα πρέπει να είναι απλά ένας οδηγός αναφοράς και καλό θα ήταν να υπάρχει ένα συμβούλιο αποκλειστικά για τη διαχείριση κρίσεων και καταστροφών, έστω και αν η πιθανότητα καταστροφής είναι μικρή. Τελευταία οι καταστροφές είναι όλο και συχνότερες με τη μορφή των τρομοκρατικών επιθέσεων αλλά και λόγω της κλιματικής αλλαγής. Επομένως, είναι απαραίτητο να υπάρχει διαθέσιμο ένα σχέδιο ετοιμότητας ανά πάσα στιγμή.
Η συνεχιζόμενη εξέλιξη και η εκπαίδευση είναι πολύ σημαντικοί τομείς και η διαχείριση καταστροφών είναι ένας τομέας στον οποίο το μέλλον πρέπει να μας βρει καλύτερους. Η συνεχιζόμενη μάθηση πρέπει να στοχεύει στην απόκτηση περισσοτέρων δεξιοτήτων και γνώσεων σε θέματα που σχετίζονται για παράδειγμα με τον έλεγχο λοιμώξεων σε περιβάλλοντα ελαχίστων πόρων, με την προαγωγή της υγείας, την ψυχική υγεία και το τραύμα, τη διατροφή, το θηλασμό και άλλα.
Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψω τη σπουδαιότητα της δυναμικής της παρακίνησης. Είναι η εσωτερική δύναμη που ωθεί τους ανθρώπους να γίνουν καλύτεροι και πιο χρήσιμοι στην κοινωνία. Ανθρώπους που έχουν επενδύσει πραγματικό χρόνο από τη ζωή τους για την προσφορά και τον εθελοντισμό στο πεδίο, τους χρειαζόμαστε να μιλήσουν ανοιχτά για τις εμπειρίες τους και να τις μοιραστούς δημόσια. Χρειάζεται προώθηση της δουλειάς των εθελοντών και καλό θα ήταν οι διεθνείς οργανισμοί να συνεργαστούν μαζί με εθελοντές και να συμβάλλουν στην αναθεώρηση και ανάπτυξη πρακτικών που εφαρμόζονται στην διαχείριση καταστροφών.
Συμπεράσματα:Σε αυτή τη διπλωματική εργασία προσπάθησα να απαντήσω στο αμφιλεγόμενο ερώτημα σχετικά με το κατά πόσο καλύψαμε τις ανάγκες των προσφύγων σχετικά με την υγεία. Οι προκλήσεις που έπρεπε να ξεπεράσουμε κατονομάστηκαν μέσα σε αυτή την έρευνα και διαγραμματικά φαίνονται μέσα από το «Δέντρο Προβλήματος». Το μέγεθος του πληθυσμού-στόχου, οι καιρικές συνθήκες, η ξαφνική εμφάνιση των αφίξεων διαμέσου θαλάσσης, οι περιορισμένες εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης είναι μερικές μόνο από τις προκλήσεις που αντιμετωπίσαμε.
Για να έχει η απάντησή μου βάση στο ερευνητικό ερώτημα πραγματοποίησα μία βιβλιογραφική ανασκόπηση σε δημοσιεύσεις που τόνιζαν τη σπουδαιότητα της αξιολόγησης των προγραμμάτων ανθρωπιστικής βοήθειας. Επιπλέον, η ανασκόπηση συμπεριέλαβε τα κύρια πρότυπα που θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις καταστροφών.
Η παράθεση των προσωπικών μου εμπειριών από το πεδίο έγινε στην προσπάθεια καταγραφής των δράσεών μας για μελλοντική αναφορά, καθώς δεν υπάρχει διαθέσιμη βιβλιογραφία σχετικά με την ανθρωπιστική κρίση στην Λέρο.
Κλείνοντας, υποστηρίζω το γεγονός πως όλοι μαζί δώσαμε τον καλύτερό μας εαυτό εκείνη τη χρονική στιγμή και με τα υπάρχοντα μέσα. Ωστόσο, πιστεύω πως υπάρχει περιθώριο για βελτίωση.
