Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Λεωνίδας Στεφανής, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ.
Ελένη-Κλεάνθη Κατσουγιάννη, Καθηγήτρια , Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ.
Παναγιώτα Τουλούμη, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ.
Περίληψη:
Σκοπός: Η γνωστική δυσλειτουργία είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα μη κινητικά συμπτώματα στη νόσο του Πάρκινσον. Η Montreal Cognitive Assessment(MoCA) είναι μία νευροψυχολογική δοκιμασία που χρησιμοποιείται συχνά για τον εντοπισμό τόσο της ήπιας γνωστικής εξασθένησης, όσο και της άνοιας, στη νόσο Πάρκινσον. Στην μελέτη των Vavougios et al (2019) αναδείχθηκαν 5 φαινότυποι επιδείνωσης των γνωστικών λειτουργιών σε ασθενείς με νόσο του Πάρκινσον, με κριτήρια τη συνολική βαθμολογία στο MoCA test(MoCA total score) κατά την έναρξη της παρακολούθησης και το ποσοστό της γνωστικής εξασθένησης με την πάροδο 3 ετών. Στην παρούσα μελέτη διερευνήθηκαν αυτοί οι φαινότυποι σε σχέση με διαφορετικές διαστάσεις γνωστικής λειτουργίας όπως ορίζονται με τις υποκλίμακες της κλίμακας MoCA.
Μέθοδοι: Τα δεδομένα της παρούσας έρευνας αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων PPMI(Parkinson’s Progression Markers Initiative), μιας πολυκεντρικής κλινικής μελέτης παρατήρησης, στο πλαίσιο της οποίας συλλέγονται κλινικά και απεικονιστικά δεδομένα, τα οποία χρησιμοποιούνται από επιστήμονες για τη μελέτη της εξέλιξης της νόσου του Πάρκινσον. Συγκεκριμένα, αναλύθηκαν μετρήσεις από 350 άτομα με νόσο του Πάρκινσον, τα οποία υποβλήθηκαν στο MoCA test στην αρχή της έρευνας και μετά από τρία χρόνια. Στην παρούσα εργασία, μελετήθηκαν οι φαινότυποι που αναδείχθηκαν από τη μελέτη των Vavougios et al (2019), ως προς την δομή τους και την εξέλιξη τους στο χρόνο, καθώς και ως προς την ηλικία και το φύλο των ασθενών. Κριτήριο για τη διερεύνηση της δομής τους ήταν ο εντοπισμός των επιδόσεων στις υποδοκιμασίες της MoCA με τις οποίες σχετίζονται. Επιλέχθηκε η εφαρμογή της μεθόδου MCA(Multiple Correspondence Analysis), με σκοπό να αναζητηθούν πρότυπα που αποτελούν συνδυασμούς επιδόσεων στις υποδοκιμασίες του MoCA test τις οποίες ομαδοποιούν και να εξετασθεί κατά πόσο οι φαινότυποι σχετίζονται με αυτά τα πρότυπα.
Αποτελέσματα: Οι 5 φαινότυποι επιδείνωσης των γνωστικών λειτουργιών σε ασθενείς με νόσο του Πάρκινσον που αναδείχθηκαν στη μελέτη των Vavougios et al (2019), είναι: α) ήπια γνωστική δυσλειτουργία, με προϊούσα επιδείνωση(MID), β) άθικτη γνωστική λειτουργία, με προϊούσα επιδείνωση(CUD), γ) άθικτη γνωστική λειτουργία, χωρίς περαιτέρω επιδείνωση(CUS), δ) ήπια γνωστική δυσλειτουργία, χωρίς περαιτέρω επιδείνωση(MIS), ε) σημαντική γνωστική δυσλειτουργία, σταθεροποιούμενη(SIS). Η παρούσα μελέτη έδειξε: Oι διαφορές στον φαινότυπο MID είναι ότι στην αρχή, εκτός από τα κοινά χαρακτηριστικά των δύο χρονικών περιόδων(αποτυχία στην Καθυστερημένη ανάκληση και στην Κατονομασία-Ρινόκερος), χαρακτηρίζεται και από απουσία λεκτικής ευχέρειας και μέτρια επίδοση στους υπολογισμούς, ενώ μετά από 3 χρόνια από έλλειψη αφαιρετικής σκέψης, δυσκολία στις υποδοκιμασίες που έχουν να κάνουν με οπτικοκατασκευαστικές δεξιότητες και από δυσκολία στην προσοχή και την συγκέντρωση. Στον φαινότυπο CUD, εκτός από έλλειψη μακροπρόθεσμης μνήμης-και ίσως μια μικρή επιδείνωση-, μετά από 3 χρόνια φαίνεται να υπάρχει αποτυχία σε πολλές ακόμα υποδοκιμασίες(Οπτικοκατασκευαστικές δεξιότητες, Λεκτική ευχέρεια, Αφαιρετική σκέψη και Προσανατολισμός σε τόπο και χρόνο), άρα και μια γενική επιδείνωση στις νοητικές διεργασίες. Ασθενείς που ανήκουν στον φαινότυπο CUS φαίνεται να έχουν πολύ καλές επιδόσεις, τόσο στα πρώιμα στάδια, όσο και μετέπειτα, στις υποδοκιμασίες της MoCA(στις οποίες συγκαταλέγονται και αυτές που αφορούν την Καθυστερημένη Ανάκληση, τις Οπτικοκατασκευαστικές δεξιότητες και τη Λεκτική ευχέρεια), με τη μόνη διαφορά ότι στην αρχή χαρακτηρίζονται από καλή επίδοση και στην υποδοκιμασία που αφορά την εγρήγορση, ενώ αργότερα, εκτός από τα κοινά χαρακτηριστικά των δύο χρονικών περιόδων, και από καλό προσανατολισμό σε τόπο και χρόνο. Στον φαινότυπο SIS φαίνεται να υπάρχει βελτίωση, καθώς στην αρχή χαρακτηρίζεται από αποτυχία σε περισσότερες υποδοκιμασίες από ό,τι 3 χρόνια μετά. Πάντως, τόσο στην αρχή, όσο και έπειτα από 3 χρόνια, παρατηρείται αποτυχία στην Καθυστερημένη Ανάκληση, στην Κατασκευή Εναλλασσόμενου Μονοπατιού και στις Οπτικοκατασκευαστικές δεξιότητες. Ασθενείς που ανήκουν στον φαινότυπο MIS, παρότι στην αρχή δεν φαίνεται να έχουν καλή μακροπρόθεσμη μνήμη, 3 χρόνια μετά παρατηρείται ότι χαρακτηρίζονται από επιτυχία στην αντίστοιχη υποδοκιμασία. Επίσης, στην αρχή χαρακτηρίζονται από αποτυχία και σε κάποιες άλλες υποδοκιμασίες(στην Λεκτική ευχέρεια και στην Επανάληψη προτάσεων), ενώ μετά από 3 χρόνια από επιτυχία στην Διαδoχική αφαίρεση ανά 7, στις Οπτικοκατασκευαστικές Δεξιότητες και στην Επανάληψη ψηφίων αντίστροφα. Τέλος, η ηλικία σχετίζεται με τους φαινότυπους MID, CUD και CUS, ενώ δε σχετίζεται με τους MIS και SIS. Το φύλο σχετίζεται σημαντικά με τους φαινότυπους MID(άνδρες) και CUS(γυναίκες).
Συμπεράσματα: Από τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης, δεν μπορεί να γίνει πρόβλεψη από τα αρχικά χαρακτηριστικά και τις επιδόσεις σε υποδοκιμασίες της MoCA, για μελλοντικές επιδόσεις. Μπορούν όμως να γίνουν κάποιες υποθέσεις: α) άνδρες με νόσο Πάρκινσον, με ηλικία περίπου 65 έτη και ήπια γνωστική δυσλειτουργία στην αρχή(διάγνωση της νόσου του Parkinson το πολύ 2 έτη πριν την εφαρμογή της MoCA), με αποτυχία στην Καθυστερημένη ανάκληση, αποτυχία στην Κατονομασία του Ρινόκερου και έλλειψη Λεκτικής ευχέρειας, υποθέτουμε ότι μετά από 3 χρόνια θα έχουν επιδείνωση στη γνωστική λειτουργία(κατηγορία MID), β) ασθενείς ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, οι οποίοι χαρακτηρίζονται επίσης από ήπια γνωστική δυσλειτουργία στην αρχή, με αποτυχία στην Καθυστερημένη ανάκληση και έλλειψη Λεκτικής ευχέρειας όπως και παραπάνω, αλλά και από αποτυχία στην Επανάληψη προτάσεων κυρίως και όχι από αποτυχία στην Κατονομασία του Ρινόκερου(χωρίς αυτό να την αποκλείει), υποθέτουμε ότι δε θα έχουν περαιτέρω επιδείνωση(ίσως και βελτίωση)(κατηγορία MIS), γ) ασθενείς με ηλικία περίπου 68 έτη και άθικτη γνωστική λειτουργία στην αρχή, με επιτυχία στην Καθυστερημένη ανάκληση, υποθέτουμε ότι μετά από 3 χρόνια θα έχουν επιδείνωση στη γνωστική λειτουργία(Κατηγορία CUD), δ) γυναίκες με νόσο Πάρκινσον, με ηλικία περίπου 58 έτη και άθικτη γνωστική λειτουργία στην αρχή, με επιτυχία στις περισσότερες υποδοκιμασίες, υποθέτουμε ότι μετά από 3 χρόνια δεν θα έχουν επιδείνωση στη γνωστική λειτουργία(Κατηγορία CUS), ε)ασθενείς ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από σημαντική γνωστική δυσλειτουργία στην αρχή, με αποτυχία στις περισσότερες υποδοκιμασίες, υποθέτουμε ότι μετά από 3 χρόνια θα έχουν σταθεροποιούμενη γνωστική λειτουργία(ίσως και μια μικρή βελτίωση)(Κατηγορία SIS).
