Περίληψη:
Στο άρθρο αυτό μελετώ αναλυτικά τους αττικούς μελανόμορφους κρατήρες της Ομάδας της Μίκρας-Καραμπουρνακίου (Mikra Karaburun Group), οι οποίοι ονομάστηκαν έτσι από τον J. Beazley επειδή ορισμένοι από αυτούς είχαν βρεθεί στο νεκροταφείο του αρχαίου οικισμού στο Καραμπουρνάκι της Θεσσαλονίκης. Πολλοί παρόμοιοι κρατήρες έχουν βρεθεί σε διάφορες θέσεις γύρω από τη Θεσσαλονίκη και τις ακτές του Θερμαϊκού Κόλπου, καθώς και στην Ετρουρία και τη Σικελία. Χρονολογούνται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., έχουν μικρό μέγεθος (γύρω στα 20 εκ. ύψος και χωρητικότητα 2-3 λίτρων), ενώ η διακόσμησή τους είναι γενικά μέτριας ποιότητας, με μια ιδιαίτερη προτίμηση στο επίθετο λευκό και κόκκινο χρώμα.
Παρουσιάζονται όλοι οι μέχρι σήμερα γνωστοί κρατήρες της Ομάδας, εξετάζεται το σχήμα και η εικονογραφία τους (κυρίως διονυσιακές σκηνές, απεικονίσεις αναχώρησης πολεμιστών και υπαίθρια συμπόσια), προτείνονται νέες αποδόσεις και σχολιάζονται οι στενές τους σχέσεις με τα αγγεία που έχουν ζωγραφιστεί από τον Ζωγράφο της Οξφόρδης 216, ο οποίος θα πρέπει μάλλον να ενταχθεί στην ίδια Ομάδα. Επιπλέον, τα αγγεία αυτά εξετάζονται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των πολυάριθμων εγχώριων και εισηγμένων κιονωτών κρατήρων (αβαφών, τεφρόχρωμων και γραπτών) που έχουν βρεθεί στη Μακεδονία και χρονολογούνται στο διάστημα από το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ. έως και τον 4ο αιώνα π.Χ. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στους εισηγμένους αττικούς κιονωτούς κρατήρες που έχουν αποδοθεί στο Εργαστήριο του Λυδού (Workshop of Lydos) και απαντούν σε πολλές θέσεις της Κεντρικής Μακεδονίας μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ.
Σχετικά με τη χρήση αυτών των κρατήρων σημειώνω ότι ο κιονωτός κρατήρας είναι ένα κατεξοχήν συμποσιακό αγγείο και γνωρίζουμε για τις συμποσιακές δραστηριότητες στη Μακεδονία ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή – μάλιστα ο Ηρόδοτος (5.17-21) αναφέρεται σε ένα βασιλικό συμπόσιο που οργανώθηκε στις Αιγές στο τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. Παρατηρώ ωστόσο ότι οι συγκεκριμένοι κρατήρες είναι μάλλον μικροί για τη συνήθη συμποσιακή χρήση, εκτός βέβαια αν είχαν χρησιμοποιηθεί ως επιτραπέζια αγγεία, για να σερβίρονται το κρασί τους ένας-δύο συνδαιτημόνες. Εξάλλου, στην αρχαία Μακεδονία κατασκευάζονταν πολυάριθμα μεγάλα χάλκινα αγγεία (λ.χ. λέβητες, σίτουλες κ.ά.), τα οποία θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για την ανάμιξη μεγάλων ποσοτήτων οίνου και νερού, όπως συνηθίζονταν στα συμπόσια. Θεωρώ επομένως πιθανό ότι οι κρατήρες της Ομάδας της Μίκρας-Καραμπουρνακίου κατασκευάζονταν ως ειδικές παραγγελίες με προορισμό συγκεκριμένες αγορές, που ζητούσαν μικρά (άρα πιο φτηνά, αλλά πάντως ‘πολυτελή’) αττικά αγγεία, προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν κυρίως ως ταφικά κτερίσματα, τα οποία συμβόλιζαν τη μεταθανάτια ευωχία.
Σύμφωνα με τα γνωστά σε εμάς ανασκαφικά δεδομένα (διότι πολλοί από τους κρατήρες προέρχονται από το Εμπόριο Αρχαιοτήτων και δυστυχώς δεν έχουν γνωστή προέλευση) αυτές οι αγορές ήταν η Νότια Ιταλία και Σικελία, και –κυρίως- η Κεντρική Μακεδονία. Επιπλέον, σχεδόν όλοι οι κρατήρες αυτής της Ομάδας βρέθηκαν σε ανδρικούς τάφους και γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτο ότι στη Μακεδονία, όπως και στη Νότια Ελλάδα, οι γυναίκες δεν συμμετείχαν στα συμπόσια.
Τίτλος συνεδρίου:
La Macédoine du VIeme siècle à la conquete Romaine: formation et rayonnement culturels d’une monarchie grecque (Actes du colloque international organisé à Paris les 2 et 3 décembre 2011, à l’Institut national d’histoire de l’art et au musée du Louvre)
Λέξεις-κλειδιά:
black-figured pottery, archaic period, ancient Macedonia, ancient greek economy
