Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Βασίλης Τσάφος, Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Τα σχολικά εγχειρίδια της Γλώσσας και του Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων του Δημοτικού σχολείου, όπως και όλα τα σχολικά εγχειρίδια, είναι τα μέσα με τα οποία ο μαθητής και η μαθήτρια έρχεται σε μία πρώτη επαφή και γνωριμία με τον κόσμο γύρω του/της, διαμορφώνοντας την προσωπικότητά του/της. Ειδικότερα ως εγχειρίδιο για τη διδασκαλεία του γλωσσικού μαθήματος, πέραν της κατανόησης της γλώσσας και της γραφής, στοχεύει και στην κοινωνικοποίηση του/της μαθητή/τριας, στη διαμόρφωση ιδεών, απόψεων και στάσεων ως προς τα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, στην ευαισθητοποίησή τους, στη διαμόρφωση χαρακτήρων με αντιλήψεις απαλλαγμένες από ρατσιστικές και στερεοτυπικές πεποιθήσεις και στη δημιουργία ενός πνεύματος σεβασμού απέναντι στο διαφορετικό. Επομένως, καθώς η εκπαίδευση κατέχει έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη ζωή όλων των μαθητών/τριών οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί και να ασκούμε κριτική απέναντι στα μέσα που χρησιμοποιούμε κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, έχοντας πάντα ως βασική μέριμνα την αναγκαιότητα προώθησης μιας εκπαίδευσης που δεν θα αποκλείει κανέναν μαθητή/τρια, αλλά αντιθέτως θα αγωνίζεται για το δικαίωμα όλων των μαθητών/τριών στη μάθηση, ανεξαρτήτως φυλής, τάξης, φύλου, αναπηρίας κ.α με στόχο την παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες.
Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να ανιχνεύσει και να αναδείξει τον τρόπο αναπαράστασης των χαρακτήρων με αναπηρία στα σχολικά εγχειρίδια της Γλώσσας και του Ανθολογίου όλων των τάξεων του Δημοτικού σχολείου. Στόχος είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τα είδη των κοινωνικών προτύπων που προβάλλονται μέσα από τα εγχειρίδια απέναντι στα άτομα με αναπηρία, καθώς και το πώς αυτά είναι πιθανόν να επηρεάσουν τις στάσεις και τις συμπεριφορές των μαθητών/τριών . Επομένως, πραγματοποιείται μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια μια διερεύνηση κατά πόσο τα γλωσσικά κείμενα που περιλαμβάνονται σε αυτά, λειτουργούν ως φορείς μηνυμάτων και διατυπώνουν λόγους ως ιδεολογικές στάσεις, οι οποίες είτε αναδύονται με εμφανή και ξεκάθαρο τρόπο, είτε πρέπει να εντοπιστούν πίσω από το κρυφό μήνυμα των λέξεων μέσα από μια πιο προσεκτική προσέγγιση και ανάλυση. Συγκεκριμένα, η παρούσα έρευνα επιχειρεί να απαντήσει στα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα:
1. Πώς αναπαρίσταται η αναπηρία και τα άτομα με αναπηρία στα σχολικά εγχειρίδια;
2. Ποια είναι η στάση που προωθείται στα σχολικά εγχειρίδια ως προς την αναπηρία;
3. Ποια είναι τα εμπόδια και οι φραγμοί που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινότητά τους στα σχολικά εγχειρίδια;
4. Ποια είναι η εννοιολογική προσέγγιση της αναπηρίας στα σχολικά εγχειρίδια;
Με σκοπό να μελετηθούν τα παραπάνω ερευνητικά ερωτήματα, η ποιοτική μέθοδος κρίθηκε η καταλληλότερη μέθοδος προσέγγισης για τη συλλογή των πληροφοριών, ενώ για την ανίχνευση των δεδομένων, το ερευνητικό εργαλείο που θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να ανταποκριθεί καλύτερα ήταν η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου. Για τους σκοπούς της έρευνας αναλύθηκαν τριάντα δύο (32) βιβλία, δεκαεπτά (17) τεύχη Β/Μ, δώδεκα (12) τεύχη Τ/Ε και τρεις (3) τόμοι Ανθολογίων Λογοτεχνικών Κειμένων. Για να πραγματοποιηθεί η μελέτη έπρεπε να υπάρξει κωδικοποίηση του δείγματος, με τη βοήθεια κατηγοριών και υποκατηγοριών, οι οποίες να είναι ικανές να συνεισφέρουν στη διαδικασία της ανάλυσης. Στα ευρήματα της ανάλυσης περιλαμβάνονται οι τρόποι με τους οποίους αναπαρίσταται η αναπηρία μέσα από ποιοτικά χαρακτηριστικά όπως τα είδη αναπηρίας και το φύλο, η στάση που προωθείται ως προς την αναπηρία μέσα από τα χαρακτηριστικά, τα συναισθήματα, τα ενδιαφέροντα και τις σχέσεις αλληλεπίδρασης των χαρακτήρων με αναπηρία, τα καθημερινά εμπόδιά τους και τέλος η νοηματοδότηση της αναπηρίας. Μέσα από τα συμπεράσματά φαίνεται ότι τα σχολικά εγχειρίδια της Γλώσσας και του Ανθολογίου ενστερνίζονται κατά κύριο λόγο τη θεωρία του κοινωνικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας, κατά το οποίο η αναπηρία αποτελεί μια κοινωνική κατασκευή, στην οποία η κυρίαρχη ιδεολογία προωθεί το δικό της σύστημα αξιών, δημιουργώντας επομένως συνθήκες απομόνωσης και στιγματισμού. Ωστόσο, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και εμπλουτισμού των σχολικών εγχειριδίων ως προς την αναπηρία, ενώ επίσης χρειάζεται ακόμη αρκετός δρόμος μέχρι την πλήρη απαλλαγή από προκαταλήψεις και στερεότυπα.
Λέξεις-κλειδιά:
Λέξεις-κλειδιά: σχολικά εγχειρίδια , γλωσσικά κείμενα, αναπηρία, ιδεολογία, κοινωνικό μοντέλο, ιατρικό μοντέλο
