Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δημήτριος Γκουγκουλής, Μέλος ΔΕΠ (Επίκουρος Καθηγητής), Τμήμα Κτηνιατρικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Κωνσταντίνος Κουτουλής, Μέλος ΔΕΠ (Αναπληρωτής Καθηγητής), Τμήμα Κτηνιατρικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Βασίλειος Πανταζής, Μέλος Ε.ΔΙ.Π., Τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Περίληψη:
Η αλληλεπίδραση μεταξύ ζώων και ανθρώπων είναι ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο φαινόμενο με κοινωνικές, συναισθηματικές, πολιτιστικές, οικονομικές και επιστημονικές προεκτάσεις. Από κοινωνική και συναισθηματική άποψη, τα ζώα παρέχουν συντροφικότητα και συναισθηματική υποστήριξη, ενώ η θεραπεία με τη βοήθεια ζώων βελτιώνει την ψυχική υγεία. Πολιτιστικά, τα ζώα έχουν σημαντική θέση σε μύθους, θρύλους και θρησκείες και χρησιμοποιούνται ως σύμβολα. Οικονομικά, η γεωργία, η κτηνοτροφία και ο τουρισμός βασίζονται σημαντικά στα ζώα. Στην επιστημονική έρευνα, τα ζώα χρησιμοποιούνται για τη μελέτη της βιολογίας, της ψυχολογίας και της ιατρικής, αν και υπάρχουν ηθικές αντιπαραθέσεις σχετικά με τη χρήση τους σε πειράματα. Η ηθική και η νομική διάσταση περιλαμβάνουν τη συζήτηση για τα δικαιώματα των ζώων και τη νομοθεσία για την προστασία τους, καθώς και την ανάγκη για διατήρηση των οικοσυστημάτων και των ειδών. Η κατανόηση αυτών των αλληλεπιδράσεων είναι κρίσιμη για την προώθηση της ευημερίας τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων.
Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται μια Στατιστική Έρευνα για τις στάσεις-απόψεις των μαθητών-εφήβων απέναντι στα ζώα, την ανίχνευση της ευαισθητοποίησής τους για τα δικαιώματα των ζώων και την αξιολόγηση της γνώσης τους για τη σχέση ανθρώπων και ζώων. Πιο συγκεκριμένα:
Η σχέση ανθρώπων και ζώων έχει εξελιχθεί από την Προϊστορία, με τις πρώτες ταφικές πρακτικές να περιλαμβάνουν ζωικά στοιχεία, και συνεχώς μεταβάλλεται, ιδιαίτερα με τη διαμόρφωση ανεπτυγμένων κυνηγετικών κοινωνιών, όπου τα ζώα ήταν σημαντικά για τη διατροφή και τη συμβολική αναπαράστασή τους. Στις σπηλαιογραφίες παρατηρείται έντονος ζωικός συμβολισμός, ο οποίος συνδέεται με μαγικές και θρησκευτικές πρακτικές, χωρίς όμως να φτάνει στη ζωολατρία. Σε πολλές κοινωνίες, τα ζώα κατέχουν ιερή θέση, είτε ως τοτέμ (π.χ., Αβορίγινες, Μαορί) είτε ως πνευματικοί μεσάζοντες, ενώ στις μεγάλες θεϊστικές θρησκείες (Χριστιανισμός, Ισλάμ, Ιουδαϊσμός) τα ζώα θεωρούνται δημιουργήματα του Θεού χωρίς αυτόνομη ιερότητα. Στον Ινδουισμό, η πίστη στη μετενσάρκωση και η αρχή της «αχίμσα» (μη βία) οδηγούν σε σεβασμό προς τα ζώα, ιδιαίτερα τις αγελάδες.
Η στάση των ανθρώπων απέναντι στα ζώα ποικίλλει ανάλογα με την πολιτιστική και θρησκευτική συγκρότηση, με τα ζώα να λειτουργούν ως σύμβολα, εργαλεία κοινωνικής οργάνωσης ή βασικά συστατικά για την επιβίωση. Η αλληλεπίδραση ανθρώπων και ζώων εξετάζεται μέσα από φιλοσοφικά, οικολογικά, νομικά και εκπαιδευτικά πλαίσια. Ο Aldo Leopold αναγνώρισε τη σημασία της οικολογικής εκπαίδευσης, ενώ η θεωρία της «βαθιάς οικολογίας» απορρίπτει τον ανθρωποκεντρισμό, προτείνοντας μια προσέγγιση που αναγνωρίζει την εγγενή αξία της φύσης. Επίσης, η «Θεωρία της Γαίας» του Lovelock υποστηρίζει ότι η Γη είναι ένα αυτορυθμιζόμενο σύστημα, όπου όλα τα στοιχεία της φύσης συνδέονται και επηρεάζουν το σύνολο.
Στην ηθική προσέγγιση για τα ζώα, οι θεωρίες χωρίζονται κυρίως σε δύο κατηγορίες: τα δικαιώματα των ζώων, όπως προτάθηκαν από τον Tom Regan, που θεωρούν την εκμετάλλευση ζώων ηθικά αθέμιτη, και την ευημερία των ζώων, που επικεντρώνεται στη μείωση του πόνου τους, χωρίς όμως να αποκλείει τη χρησιμοποίησή τους για ανθρώπινους σκοπούς. Η νομική προστασία των ζώων αφορά την αναγνώριση της εγγενούς τους αξίας και την πρόληψη καταχρήσεων, με εξαιρέσεις να μπορεί να υπάρχουν για θρησκευτικούς ή πολιτισμικούς λόγους.
Η ενσωμάτωση της εμπειρίας με τα ζώα στην εκπαιδευτική διαδικασία προάγει την ενσυναίσθηση, την υπευθυνότητα και το σεβασμό προς τα ζώα, ενισχύοντας τις κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες των μαθητών. Οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, όπως τα προγράμματα για την ευημερία των ζώων, ενισχύουν τις θετικές στάσεις και μειώνουν τη βία και την κακοποίηση. Παράλληλα, η σύγχρονη χρήση ζώων σε πειράματα, στη βιομηχανία τροφίμων ή σε διασκέδαση θέτει ηθικά ερωτήματα για τη βία κατά των ζώων, καθώς η κοινωνία συχνά τις αποδέχεται ως φυσιολογικές, κάτι που συνιστά θεσμική βία.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και ζώου έχει αποτελέσει αντικείμενο διαρκούς αναστοχασμού, από τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις μέχρι τη σύγχρονη συζήτηση για τα δικαιώματα των ζώων και την ηθική μεταχείρισή τους. Η νομική προστασία των ζώων έχει αποκτήσει κεντρική θέση τα τελευταία χρόνια, ενισχύοντας τη σημασία της ηθικής τους μεταχείρισης, ιδίως όσον αφορά τα πειράματα και τη βιομηχανία τροφίμων και διασκέδασης. Η στάση των νέων απέναντι στα ζώα είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς διαμορφώνει τις μελλοντικές νομικές και ηθικές κατευθύνσεις για την προστασία τους.
Στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 1331 μαθητές ηλικίας 12-18 ετών από εννέα σχολεία του Ν. Τρικάλων, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ζώα παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή των εφήβων, κάτι που συχνά δεν είναι εμφανές στους ενήλικες. Η μελέτη, αν και περιγραφική, παρέχει χρήσιμα δεδομένα για την κατανόηση των στάσεων των νέων απέναντι στα ζώα και τονίζει την ανάγκη για μελλοντικές έρευνες που θα εξετάσουν τις επιπτώσεις αυτών των στάσεων στην κοινωνία και τις πολιτικές προστασίας των ζώων.
Λέξεις-κλειδιά:
Ζωολατρία, Θεϊστικές Θρησκείες, Οικολογία, Δικαιώματα Ζώων, Αλληλεπίδραση Ζώων-Ανθρώπων, Ανθρωποκεντρισμός, Ευημερία, Οικολογία, Στατιστική Έρευνα, Ενσυναίσθηση, Κακοποίηση Ζώων, Ηθικά Διλλήματα, Πειραματικές χρήσεις Ζώων, Κατοικίδια, Αδέσποτα, Υιοθέτηση Ζώων, Ζώα σε κλουβιά, Διατροφικές Συνήθειες, Συμπερίληψη, Εκπαίδευση.
