Περίληψη:
Τα φύκη συγκεντρώνουν μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον κατά τις τελευταίες
δεκαετίες,λόγω του οικολογικού αλλά και του οικονομικού ενδιαφέροντος που
παρουσιάζουν. Οι
φωτοσυνθετικοί αυτοί οργανισμοί αποτελούν τους βασικούς παραγωγούς των
θαλάσσιων οικοσυστημάτων, βρίσκονται στη βάση όλων σχεδόν των θαλάσσιων
τροφικών αλυσίδων και
παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Ακόμη, από τη δεκαετία
του ‘80 έως σήμερα τα ποσοστά παγκόσμιας καλλιέργειας φυκών αυξάνονται
εκθετικά, ενώ το
επενδυτικό ενδιαφέρον στρέφεται στη χρήση τους ως τροφή από τον άνθρωπο ή άλλα
καλλιεργούμενα είδη (πχ. γαστερόποδα, ψάρια), βιοκαύσιμη ύλη και φαρμακευτικά
προϊόντα.Τα μακροφύκη, όπως όλοι οι χερσαίοι και θαλάσσιοι οργανισμοί,
μολύνονται από μικροοργανισμούς συμπεριλαμβανομένων των ιών, των βακτηρίων και
των μυκήτων. Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί προσβάλλουν τους πληθυσμούς φυκών
προκαλώντας σημαντικές καταστροφές στο πεδίο αλλά και στις μονάδες εντατικής
καλλιέργειας. Πιο συγκεκριμένα, οι
καλλιεργητές αντιμετωπίζουν 10-30% μείωση της ετήσιας παραγωγής λόγω επιδημιών
που προκαλούνται από θαλάσσιους παθογόνους μικροοργανισμούς και κυρίως από τους
θαλάσσιους ωομύκητες. Τα ως τώρα αποσπασματικά μελετημένα θαλάσσια παράσιτα
αποκτούν εμπορική σημασία ανάλογη των χερσαίων ομολόγων τους, ενώ απαραίτητη
κρίνεται η μελέτη των αλληλεπιδράσεών τους με τα φύκη-ξενιστές. Το είδος
Eurychasma dicksonii είναι ενας ολοκαρπικός υποχρεωτικά ενδοπαρασιτικός
θαλάσσιος ωομύκητας, ο οποίος προσβάλλει τουλάχιστον 45 είδη φαιοφυκών. Τα
βασικά στάδια της μόλυνσης φαιοφυκών από τον E. dicksonii έχουν μελετηθεί και
περιλαμβάνουν: εγκύστωση του ζωοσπορίου του ωομύκητα, προσκόλληση του σπορίου
στο κυτταρικό τοίχωμα του ξενιστή, διάτρηση του κυτταρικού τοιχώματος και
μεταφορά μέρους του πρωτοπλάστη
στο εσωτερικό του ξενιστή, δημιουργία κοινοκυτικού πολυπύρηνου θαλλού και
ζωοσποριογένεση. Ωστόσο, ως τώρα δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον μηχανισμό της
εγκύστωσης και διείσδυσης του παράσιτου στο εσωτερικό του κυττάρου-ξενιστή, την
οργάνωση του κυτταροσκελετού, τους μηχανισμούς αναγνώρισης ξενιστή-παθογόνου,
τις
μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις και πιθανούς αμυντικούς μηχανισμούς του ξενιστή
έναντι του παράσιτου.
Η παρούσα διδακτορική διατριβή είχε ως στόχο τη λεπτομερή ανάλυση της οργάνωσης
του κυτταροσκελετού τόσο του ξενιστή όσο και του παράσιτου, την απόκτηση
επιπλέον
γνώσεων που θα συμπληρώσουν τις ήδη υπάρχουσες πληροφορίες για τον μηχανισμό
μόλυνσης, τις πιθανές αντιδράσεις των μελετώμενων ειδών φαιοφυκών έναντι της
μόλυνσης από το Ε. dicksonii και λοιπούς μηχανισμούς αλληλεπιδράσεων ξενιστή-
παράσιτου. Τα κυριότερα ευρήματα της διατριβής περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω:
1. Μελέτη της λεπτής δομής αποκαλύπτει τον μηχανισμό προσκόλλησης και
διείσδυσης του E. dicksonii στον ξενιστή.
Μελέτη με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο διέλευσης και σάρωσης των επιμέρους σταδίων
της προσκόλλησης και διείσδυσης αποκάλυψε ότι το σπόριο του E. dicksonii
διαφοροποιείται κατά τα αρχικά στάδια της προσβολής. Το ζωοσπόριο εγκυστώνεται,
δηλαδή σχηματίζει κυτταρικό τοίχωμα (ΚΤ) και μετασχηματίζεται σε ακίνητο
σπόριο. Το σπόριο προσκολλάται στο ΚΤ του ξενιστή. Αμέσως μετά την επαφή με τον
ξενιστή, το σπόριο εκκρίνει ένα ινώδες, προσκολλητικό υλικό με το οποίο
φαίνεται να συνδέεται με την επιφάνεια του ξενιστή. Σ’ αυτό το στάδιο, ο
πρωτοπλάστης του σπορίου περιέχει έναν ευμεγέθη πυρήνα που γειτνιάζει με μια
ομάδα μιτοχονδρίων. Στο κορυφαίο τμήμα του κυτοπλάσματος, στην αντίθετη πλευρά
από τη βάση του σπορίου, κυριαρχούν κυστίδια με ηλεκτρονιόπυκνο υλικό και
δικτυοσωμάτια.
Η λεπτομερής μελέτη της λεπτής δομής απoκάλυψε την ύπαρξη ενός ηλεκτρονιόπυκνου
βελονοειδούς σχηματισμού (400 nm πλάτος, 4 μm μήκος), που εκτείνεται παράλληλα
με τον επιμήκη άξονα του σπορίου και διασχίζει όλο το μήκος του. Ο σχηματισμός
αυτός περιβάλλεται από ηλεκτρονικά διαφανές τοιχωματικό υλικό και εφάπτεται με
το αρχικά αδιαφοροποίητο ΚΤ, που βρίσκεται στο κάτω μέρος του σπορίου και
ονομάζεται πλάκα προσκόλλησης (adhesorium pad). Τα μικρά κυστίδια της κορυφαίας
περιοχής συντήκονται και σχηματίζουν ένα ευμέγεθες χυμοτόπιο. Σε επόμενο
στάδιο, πραγματοποιείται η
διαφοροποίηση του ΚΤ της πλάκας προσκόλλησης του σπορίου, με κεντρομόλο
εναπόθεση τοιχωματικού υλικού προς το εσωτερικό του σπορίου. Οι τοιχωματικές
προεκβολές
διαμερισματοποιούν το σπόριο, αφήνοντας μια ανοιχτή οπή. Παρατήρηση σειράς
τομών τηςβελονοειδούς δομής έδειξε ότι αυτή διέρχεται μέσω της ανοιχτής οπής
και εκτοξεύεται έξω
από το σπόριο με κατεύθυνση προς το ΚΤ του ξενιστή, το οποίο ακολούθως
διαρρηγνύει.
2. Η οργάνωση του κυτταροσκελετού εμπλέκεται στην αμυντική απόκριση του ξενιστή
και στα βασικά αναπτυξιακά στάδια του E. dicksonii.
Η ανοσοσήμανση της σωληνίνης στα μολυσμένα από τον Ε. dicksonii φαιοφύκη
Pylaiella littoralis, Ectocarpus siliculosus και Ectocarpus crouaniorum έδειξαν
ότι οι μικροσωληνίσκοι του
ξενιστή παραμένουν φυσιολογικά οργανωμένοι γύρω από το κεντροσωμάτιο, ακόμη και
σε προχωρημένα στάδια της μόλυνσης. Πιο συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι παρ’ ότι
η μόλυνσηαπό τον ωομύκητα οδηγεί σε σταδιακή αποδιοργάνωση των οργανιδίων του
κυτοπλάσματοςτου ξενιστή, η οργάνωση των μικροσωληνίσκων παραμένει φυσιολογική
μέχρι και τα αρχικά στάδια δημιουργίας του ζωοσποριάγγειου του ωομύκητα, οπότε
και διαταράσσεται.
Παράλληλα, μελετήθηκε η οργάνωση του κυτταροσκελετού του E. dicksonii. Η
ανοσοσήμανση σωληνίνης αποκάλυψε την παρουσία ενός κέντρου σύγκλισης των
μικροσωληνίσκων πλησίον του πυρήνα του παράσιτου, το οποίο πιθανόν
αντιπροσωπεύει ένα κέντρο οργάνωσης μικροσωληνίσκων (ΚΟΜ). Στο ηλεκτρονικό
μικροσκόπιο διέλευσης διαπιστώθηκε ότι το ΚΟΜ αποτελείται από δυο κινητοσώματα.
Κατά τη μίτωση, το ΚΟΜ διπλασιάζεται και κάθε ένα από τα δύο θυγατρικά ΚΟΜ
μεταναστεύει στους δύο αντίθετους πόλους του πυρήνα. Στο στάδιο της δημιουργίας
του ζωοσποριάγγειου παρατηρούνται, ανάλογα με το μέγεθος της δομής, 4 ή
5 ΚΟΜ και δέσμες μικροσωληνίσκων διασχίζουν όλη την έκταση του ζωοσποριάγγειου.
Στο ώριμο ζωοσποριάγγειο εντοπίζονται περιφερειακά διατεταγμένα σπόρια, από τα
οποία
απελευθερώνονται τα ζωοσπόρια του ωομύκητα. Σε αυτό το στάδιο, οι
μικροσωληνίσκοι συμμετέχουν στη δημιουργία των μαστιγίων τα οποία εκτείνονται
από τα κινητοσώματα.
Χρώση της ακτίνης με ροδαμίνη-φαλλοϊδίνη έδειξε οτι, στα σπόρια του ωομύκητα, ο
κυτταροσκελετός της ακτίνης έχει τη μορφή πλακών και συμπαγών δεσμίδων
μικρονηματίων
ακτίνης (ΜΑ). Αρχικά, στα πρώτα στάδια της μόλυνσης, κάθε πυρήνας συνοδεύεται
από πλάκες συμπαγούς ακτίνης και δεσμίδες ΜΑ. Σε επόμενο στάδιο, με την έναρξη
της
δημιουργίας του ζωοσποριάγγειου, εντοπίζονται κυρίως διάχυτα ΜΑ και
παρατηρείται μειωμένος αριθμός πλακών συμπαγούς ακτίνης.3. Απόκριση του ξενιστή
έναντι του παράσιτου με εναπόθεση β-1, 3 γλυκάνης στο σημείο προσκόλλησης του
σπορίου του ωομύκητα.
Μελέτη της λεπτής δομής έδειξε τη διατάραξη της δομής και της σύστασης του ΚΤ
του ξενιστή στη θέση εισόδου του παράσιτου. Διαπιστώθηκε εναπόθεση άμορφου
υλικού υπό μορφή θηλής (papilla), το οποίο σημαίνεται με το αντίσωμα έναντι της
β-1,3 γλυκάνης και είναι θετικό σε χρώση με κυανούν της ανιλίνης. Εικάζεται ότι
η ενίσχυση του ΚΤ του ξενιστή στο σημείο της προσβολής αποτελεί αμυντική
απόκριση του φύκους και συνδέεται με μηχανισμούς
αναγνώρισης του E. dicksonii.
4. Aνάλυση των συστατικών του κυτταρικού τοιχώματος ξενιστή και παράσιτου:
εντοπισμός θειωμένης φουκάνης στο κυτταρικό τοίχωμα του Ε. dicksonii.
Πραγματοποιήθηκαν πειράματα ανοσοφθορισμού με αντισώματα έναντι διαφορετικών
συστατικών του ΚΤ των φαιοφυκών και του ωομύκητα, προκειμένου να διαπιστωθεί η
πιθανή συμμετοχή των υδατανθράκων σε μηχανισμούς αναγνώρισης ξενιστή-παράσιτου.
Χρησιμοποιήθηκαν 12 κλώνοι φαιοφυκών, οι οποίοι μολύνονται από τον E.
dicksonii. Στο μολυσμένο πειραματικό υλικό δεν παρατηρήθηκαν μεταβολές στη
σύσταση του ΚΤ. Η μόνη
μεταβολή που παρατηρήθηκε και στους 12 κλώνους φαιοφυκών, είναι η εναπόθεση β-
1,3 γλυκάνης στο σημείο της μόλυνσης, ως αντίδραση έναντι της προσβολής από τον
ωομύκητα.
Σε ότι αφορά στο ΚΤ του E. dicksonii, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά θετική
αντίδραση μετά από χρήση αντισώματος έναντι της θειϊκής φουκάνης.
5. Επίδραση υδατανθράκων και ορμονών στην μόλυνση φαιοφυκών από το E. dicksonii.
Μολυσμένοι θαλλοί φαιοφυκών επωάστηκαν με μέσο καλλιέργειας που περιείχε
επιλεγμένους μονοσακχαρίτες (D- γαλακτόζη, L- φουκόζη, D- γλυκόζη, D- μαννόζη,
N-ακετυλ-D-
γαλακτοζαμίνη, Ν-ακετυλ-D-γλυκοσαμίνη, D- φρουκτόζη). Το υλικό παρατηρήθηκε σε
οπτικό μικροσκόπιο μετά το πέρας 14 ημερών, το διάστημα που απαιτείται για να
ολοκληρωθεί ένας
κύκλος μόλυνσης. Παρατηρήθηκε μείωση των μολύνσεων του E. dicksonii στην
περίπτωση της D-γαλακτόζης και της L-φουκόζης, γεγονός που υποδηλώνει πιθανή
συμμετοχή των δύομονοσακχαριτών στους μηχανισμούς αναγνώρισης του παράσιτου από
τον ξενιστή και της ενεργοποίησης αμυντικών μηχανισμών. Ακόμη, επώαση
μολυσμένων θαλλών με μέσο
καλλιέργειας που περιέχει σαλικυλικό οξύ προκαλεί ανάσχεση της μόλυνσης και
αύξηση της υπερευαίσθητης απόκρισης του ξενιστή.
Συμπερασματικά, τα δεδομένα της παρούσας διατριβής αποκάλυψαν για πρώτη φορά το
ρόλο του κυτταροσκελετού, τόσο στην αντίσταση του ξενιστή έναντι της μόλυνσης
όσο και
στα διάφορα αναπτυξιακά στάδια του παράσιτου. Ακόμη, περιγράφηκε λεπτομερώς σε
επίπεδο λεπτής δομής ο μηχανισμός προσκόλλησης και διείσδυσης του E. dicksonii
στο
κύτταρο του φύκους, αποδεικνύοντας έτσι την ύπαρξη κοινών μηχανισμών μόλυνσης
μεταξύ των αντιπροσώπων της ομάδας των ωομυκήτων, αλλά και μοναδικά
χαρακτηριστικά της
μορφολογίας του εν λόγω παράσιτου. Επιπρόσθετα, η εναπόθεση β-1,3 γλυκανών στο
κυτταρικό τοίχωμα του ξενιστή αποτελεί γνωστή αμυντική απόκριση των φυτών
έναντι των
παθογόνων μικροοργανισμών και αναφέρεται για πρώτη φορά και στα φαιοφύκη.
Επιπλέον,πραγματοποιήθηκε ανάλυση των συστατικών του κυτταρικού τοιχώματος
ξενιστή και παράσιτου, η οποία συμβάλλει, όπως είναι γνωστό και από άλλα
συστήματα, στην κατανόηση πιθανών μηχανισμών αναγνώρισης. Διαπιστώθηκε, μεταξύ
άλλων, η ύπαρξη θειϊκής φουκάνης
στο κυτταρικό τοίχωμα του E. dicksonii, εύρημα το οποίο αναφέρεται για πρώτη
φορά στους ωομύκητες. Τέλος, παρατηρήθηκε οτι οι μονοσακχαρίτες D-γαλακτόζη,
L-φουκόζη αλλά και το σαλικυλικό οξύ πιθανόν να συμμετέχουν σε μονοπάτια
αναγνώρισης του παράσιτου από τον ξενιστή και άμυνας των φαιοφυκών έναντι στην
προσβολή από τον E. dicksonii.
