Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Γεώργιος Κάλλος Καθηγητής (επιβλέπων), Δημοσθένης Ασημακόπουλος Καθηγητής, Μαρία Τόμπρου Αναπλ. Καθηγήτρια
Περίληψη:
Τα σωματίδια, είτε φυσικής είτε ανθρωπογενούς προέλευσης, επηρεάζουν την
ακτινοβολία απορροφώντας ή/και σκεδάζοντας μέρος της ηλιακής και γήινης
ακτινοβολίας. Αυτός ο μηχανισμός είναι γνωστός ως ‘άμεσος’ μηχανισμός
αλληλεπίδρασης. Μέσω αυτής της διαδικασίας επηρεάζεται η θερμοδυναμική
κατάσταση της ατμόσφαιρας καθώς και η χωροχρονική κατανομή των νεφών και του
υετού. Ενας άλλος μηχανισμός αλληλεπίδρασης των σωματιδίων με τις ατμοσφαιρικές
διεργασίες, ονομαζόμενος ‘έμμεσος’ μηχανισμός, δημιουργείται όταν τα σωματίδια
πληρούν τις προϋποθέσεις να ενεργοποιηθούν ως πυρήνες συμπύκνωσης (cloud
condensation nuclei – CCN) ή παγοποίησης (ice nuclei – IN). Μέσω αυτού του
μηχανισμού τα σωματίδια τροποποιούν τις οπτικές ιδιότητες των νεφών καθώς και
την χωρική και χρονική κατανομή του παραγόμενου υετού. Οι προαναφερθείσες
αλλαγές στα θερμοδυναμικά χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας επηρεάζουν, σε ένα
πολύπλοκο κύκλο, την κατανομή των σωματιδίων και αερίων ρύπων σε όλες τις
φάσεις παραγωγής, μεταφοράς και εναπόθεσής τους. Επιπλέον, οι αλλαγές στην
θερμοκρασιακή κατανομή και τις ροές ακτινοβολίας τροποποιούν τους ρυθμούς
χημικών αντιδράσεων καθώς και τους φωτοχημικούς συντελεστές. Ως αποτέλεσμα
αυτών των επιδράσεων, οι συγκεντρώσεις αερίων ρύπων (όπως του όζοντος)
εμφανίζουν διαφορές που εξαρτώνται από μια σειρά παραμέτρων, μετεωρολογικής και
χημικής φύσεως. Οι φυσικές και χημικές διεργασίες στην ατμόσφαιρα, ιστορικά,
προσομοιώνονται με ξεχωριστά μοντέλα. Με αυτή την προσέγγιση, παρά την
υπολογιστικά ελκυστική απόδοσή της, υπάρχουν ασυνέπειες στην περιγραφή των
πεδίων (όταν η πληροφορία ανταλλάσσεται από το ένα μοντέλο στο άλλο) καθώς τα
μοντέλα αυτά χρησιμοποιούν διαφορετικές χρονικές και χωρικές αναλύσεις και
διαφορετικά συστήματα συντεταγμένων. Επιπλέον, η ξεχωριστή ανάλυση των
διεργασιών δεν αφήνει χώρο για την -διπλής κατεύθυνσης- ανταλλαγή πληροφορίας
(two way interaction) ώστε να μπορούν να περιγραφούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ
τους. Με την ενίσχυση των αποδείξεων πως αυτές οι αλληλεπιδράσεις παίζουν
σημαντικό ρόλο σε εφαρμογές ποικίλης χρονικής διακύμανσης (από τοπικές
προβλέψεις καιρού έως εφαρμογές κλιματικής αλλαγής), όπως αυτές κατεγράφησαν σε
ειδικές εκθέσεις από την Διεθνή Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, η
επιστημονική κοινότητα επικέντρωσε τις προσπάθειές της στη δημιουργία μοντέλων
που συμπεριλαμβάνουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό αυτές τις αλληλεπιδράσεις. Η
εργασία αυτή είναι μέρος της ‘αλλαγής κατεύθυνσης’ προς την νέα επιστημονική
έννοια της ‘Πρόβλεψης Χημικού Καιρού’ όπως ονομάστηκε από ειδικούς του χώρου.
Το αντικείμενο αυτής της διατριβής είναι η προσθήκη νέων και η βελτίωση
υφιστάμενων μηχανισμών και δυνατοτήτων στο αριθμητικό μοντέλο RAMS όπως αυτό
έχει τροποποιηθεί από την Ομάδα Ατμοσφαιρικών Μοντέλων και Πρόγνωσης Καιρού (Ο.
Α.Μ.Π.Κ.) του ΕΚΠΑ, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για την μελέτη των αλυσιδωτών
αντιδράσεων των μηχανισμών στην ατμόσφαιρα. Το RAMS χρησιμοποιήθηκε ως πυρήνας
της ανάπτυξης του ολοκληρωμένου αριθμητικού συστήματος λόγω του αναλυτικού
μικροφυσικού σχήματος που περιέχει που δύναται να παίζει σημαντικό ρόλο στην
ικανοποιητική προσομοίωση του ατμοσφαιρικού κύκλου του νερού. Oι σχετικές
τροποποιήσεις που αφορούν τον άμεσο υπολογισμό (explicit calculation) των
πυρήνων συμπύκνωσης και παγοποίησης στην ατμόσφαιρα πραγματοποιήθηκαν στα
πλαίσια της προηγηθείσας διδακτορικής διατριβής του κυρίου Σταύρου Σολωμού. Το
RAMS είναι ένα μοντέλο με δυνατότητες εμφώλευσης (nesting) που έχει
χρησιμοποιηθεί από την Ο.Α.Μ.Π.Κ, καθώς και άλλες διεθνείς ομάδες, και έχει
ελεχθεί ως προς την απόδοσή του σε ποικίλα ατμοσφαιρικά φαινόμενα. Το RAMS
επεκτάθηκε στα πλαίσια αυτής της διατριβής με σχήματα χημείας αέριας, υγρής και
στερεής φάσης και ατμοσφαιρικού κύκλου φυσικών σωματιδίων (σκόνης και αλατιού).
Ο υπολογισμός ρυθμών φωτόλυσης, που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα επίπεδα
ρύπανσης, ενσωματώθηκε στο μοντέλο ώστε να πραγματοποιηθεί άμεσα (online). To
νέο σύστημα εμπλουτίστηκε με την ενσωμάτωση ενός νέου σχήματος ακτινοβολίας, το
Rapid Radiative Transfer Model (RRTM), που περιέχει μια λεπτομερέστερη κατανομή
μήκους κύματος της ακτινοβολίας σε σχέση με το προϋπάρχον σχήμα (Ηarrington,
1997). Η λεπτομερέστερη κατανομή είναι σημαντική για τον ακριβέστερο υπολογισμό
των ρυθμών φωτόλυσης. Οι σημαντικότερες βελτιώσεις του μοντέλου που
πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια αυτής της διατριβής, οι νέες δυνατότητες, καθώς
και οι αλληλεπιδράσεις που λαμβάνονται υπόψη αριθμούνται ως εξής:
1. Ενσωμάτωση του υπολογισμού των φωτολυτικών ρυθμών ο οποίος έγινε απευθείας
στο σχήμα ακτινοβολίας και λαμβάνει υπόψη την επίδραση νεφών και ρύπων στο
ισοζύγιό της.
2. Ενσωμάτωση της αέριας χημείας βασιζόμενη στο σχήμα SAPRC99, της χημείας
υγρής και στερεής φάσης και για ανόργανες και για οργανικές ενώσεις.
3. Επίδραση των φυσικών (σκόνη, αλάτι) και ανθρωπογενών (sulfates, nitrates)
σωματιδίων στη -μικρού και μεγάλου μήκος κύματος- ακτινοβολία. Η επίδραση των
υδροφιλικών σωματιδίων (αλάτι) λαμβάνει υπόψη και την υγρασία της ατμόσφαιρας,
πέρα του μεγέθους των σωματιδίων που λαμβάνεται υπόψη για όλα τα προαναφερθέντα
σωματίδια.
4. Ενεργοποίηση των ανθρωπογενών σωματιδίων ως πυρήνες συμπύκνωσης (sulfates)
επιπλέον των φυσικών σωματιδίων (σκόνη και αλάτι).
5. Χρήση βιογενών εκπομπών από παραμετροποίηση από το μοντέλο (online),
συμπεριλαμβανομένης και της δυνατότητας χρήσης διαφόρων θερμοκρασιών στο σχήμα
παραμετροποίησης.
Η χρήση διαφόρων δεδομένων εκπομπών, χρησιμοποιήθηκε ως ένα εργαλείο ελέγχου
της ευαισθησίας του μοντέλου. Ειδικότερα ερευνήθηκε η επίδραση εκπομπών από την
πολιτική αεροπορία λόγω της σημαντικής αύξησης αυτής της ανθρωπογενούς
δραστηριότητας και της ιδιαιτερότητας των εκπομπών της (εκπομπές κυρίως στην
μέση και ανώτερη τροπόσφαιρα). Το μοντέλο ονομάστηκε RAMS/ICLAMS (Regional
Atmospheric Modeling System/Ιntegrated Community Limited Area Modeling System)
και συμπεριλαμβάνεται επίσημα στην λίστα των state-of-the-art ολοκληρωμένων
συστημάτων προσομοίωσης του COST action “Enhancing Meso-scale Meteorological
Modelling Capabilities for Air Pollution and Dispersion Applications” (ES1004).
Το ολοκληρωμένο σύστημα χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο για την ανάλυση των άμεσων
και έμμεσων επιδράσεων των αερολυμάτων. Tο μοντέλο εφαρμόστηκε σε περιπτώσεις
αυξημένων συγκεντρώσεων φυσικών και ανθρωπογενών σωματιδίων και μελετήθηκε η
επίδρασή τους πάνω στο ισοζύγιο της ακτινοβολίας, την θερμοδυναμική της
ατμόσφαιρας, την κατανομή νεφών και υετού, καθώς και τη συνεπαγόμενη επίδραση
των θερμοδυναμικών αλλαγών στη κατανομή των σωματιδίων και τις συγκεντρώσεις
του όζοντος.
