Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Μαρία Παπαθανασίου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεώτερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Γαγανάκης Κωνσταντίνος, Αναπλ. Καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας (16ος-18ος αι.), Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Καραμανωλάκης Ευάγγελος, Επίκουρος Καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας (από την Ελληνική Επανάσταση έως σήμερα), Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Περίληψη:
Η παρούσα διπλωματική εργασία διερευνά την πρόσληψη της επανάστασης του Οκτώβρη του 1917 στην Τσαρική Αυτοκρατορία και της Σοβιετικής Ένωσης (εφεξής Σ.Ε.) από το γαλλικό ιστορικό περιοδικό Annales d'histoire économique et sociale (εφεξής Annales). Αφενός η πανθομολογούμενη σημασία της Οκτωβριανής επανάστασης και της Σ.Ε. στην διαμόρφωση της νεώτερης και σύγχρονης ιστορίας, αφετέρου η καθοριστική για την γαλλική και τουλάχιστον σημαντική για την παγκόσμια ιστοριογραφία επιρροή του Annales υπαγορεύουν την ερευνητική συσχέτιση των δύο αυτών όρων.
Αποδελτιώθηκαν τα παντός είδους κείμενα (δοκιμιακά άρθρα, κριτικές σημειώσεις, σύντομα άρθρα σχολιασμού, βιβλιοπαρουσιάσεις και βιβλιοκριτικές), που σχετίζονται με την τελευταία περίοδο της Τσαρικής Αυτοκρατορίας, την Οκτωβριανή επανάσταση και την Σ.Ε. και είχαν δημοσιευτεί στο Annales από την αρχή της έκδοσής τους, το 1929, μέχρι και την έναρξη του Β’ Π.Π.
Η έρευνά μας εντάσσεται στο πεδίο της ιστορίας της ιστοριογραφίας και ευρύτερα της ιστορίας των ιδεών. Επιχειρεί να αναδείξει την πολυεπίπεδη σχέση των ανωτέρω κειμένων με την ιστορική συγκυρία του λεγόμενου “ευρωπαϊκού εμφυλίου πολέμου” (Enzo Traverso) και ειδικότερα με την υπό-περίοδο του Μεσοπολέμου. Πιο συγκεκριμένα, λαμβάνονται υπόψιν οι καθοριστικές όψεις της υπό-περιόδου, δηλαδή η γενίκευση της καπιταλιστικής κρίσης μετά τον κραχ του 1929, η εξάπλωση των δικτατορικών και φασιστικών μορφών διακυβέρνησης, η ενδυνάμωση παγκοσμίως της κομμουνιστικής ιδεολογίας και της αίγλης της Σ.Ε και οι πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στο εσωτερικό της τελευταίας. Συνεκτιμούνται η πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην Γαλλία, όπου εδράζεται το περιοδικό. Τέλος, αξιοποιείται ως πρίσμα ανάλυσης η κοινωνική και πολιτική κατηγορία του διανοούμενου.
Πριν την παρουσίαση, ιστορική τοποθέτηση και κριτική ανάλυση των εξεταζόμενων κειμένων, προηγείται η ανασκόπηση της εξέλιξης της γαλλικής ιστοριογραφίας έως την εμφάνιση του Annales, ώστε να αναδειχθούν οι νέες μεθοδολογικές προσεγγίσεις που κομίζει και πως αποτυπώνονται στα υπό εξέταση κείμενα.
Τα συμπεράσματα κωδικοποιούνται ως εξής: Πρώτον, διαπιστώνεται η καθοριστική συμβολή του G. Méquet, καθώς αποτελεί τον συγγραφέα της μεγάλης πλειοψηφίας των εξεταζόμενων άρθρων. Όντας ερευνητής του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας της I.L.O., η συμμετοχή του αποτελεί τον καρπό της πολιτικής των Annales για συνεργασία με « ανθρώπους της δράσης ». Δεύτερον, τα εξεταζόμενα κείμενα επιβεβαιώνουν και εντάσσονται εντός του γενικότερου μεθοδολογικού προσανατολισμού του Annales. Τρίτον, διαπιστώνεται μία θετικά διακείμενη παρουσίαση της Σ.Ε. και μία σχεδόν ολοκληρωτική απουσία δυσμενούς ανάδειξης όψεών της, εντάσσοντάς έτσι το Annales στο “Μέτωπο της Άρνησης” (Marc Ferro). Τέταρτον, παρατηρείται μία αντικειμενική σύμπλευση των αναλύσεων του Annales με την προπαγάνδα της Σ.Ε., σύμπλευση που εντοπίζεται μεταξύ άλλων στην ευμενή σκιαγράφηση των νέων πρότυπων κοινωνικών φιγούρων (Σταχανοβίτη εργάτη, αγρότη μέλους των Κολχόζ), στην ανάδειξη του πρωταγωνιστικού ρόλου του Κ.Κ.Σ.Ε και των ηγετών του, στην ανάδειξη του Πενταετούς Πλάνου της Σ.Ε. ως καινοτόμου συμβολής στην οικονομική σκέψη και πρακτική και τέλος στην ελαφρώς περιφρονητική παρουσίαση των εσωκομματικών αντιπάλων της σοβιετικής ηγεσίας. Πέμπτον, διαπιστώνεται η κυριαρχία της ανάγνωσής της Σ.Ε. ως συνέχειας της Τσαρικής Αυτοκρατορίας και ως ρωσικού κράτους, με συχνή αναπαραγωγή στερεότυπων δυτικοευρωπαϊκών αντιλήψεων σχετικά με το ρώσικο λαό και έθνος. Έκτον, διαπιστώνεται η θεώρηση της Σ.Ε. ως συστατικού μέρους της Ευρώπης και κυρίως του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Τέλος, παρά την ευμενή παρουσίαση της Σ.Ε και την σαφή επιρροή μαρξιστικών ιδεών, τεκμαίρεται η απουσία μίας ανάλυσης, υποστήριξης και στράτευσης κομμουνιστικού τύπου στα εξεταζόμενα κείμενα και ευρύτερα στο Annales. Βεβαιώνεται η οργανική σχέση τους με το λαϊκό-μετωπικό διανοητικό κλίμα στην Γαλλία και με τις πολιτικές συντεταγμένες που αυτό έθετε (υπεράσπιση της κοινοβουλευτικής αστικής δημοκρατίας, υπεράσπιση του ελεύθερου εμπορίου).
Λέξεις-κλειδιά:
Annales d'histoire économique et sociale, Γαλλική ιστοριογραφία, Σοβιετική Ένωση, G. Méquet
