Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δρ. Παναγιώτης Νάστος, Καθηγητής τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Ο άνεμος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα φυσικά φαινόμενα του πλανήτη και ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας, το οποίο ασκεί σημαντικές επιρροές στο γήινο οικοσύστημα. Ο άνθρωπος από πολύ νωρίς εκμεταλλεύτηκε τις ιδιότητες του ανέμου, αξιοποιώντας τον ως έναν σύμμαχο των δράσεών του στον δρόμο της ανάπτυξης. Την ίδια όμως στιγμή, ο άνεμος αποτελεί και έναν δυνητικό κίνδυνο πρόκλησης φυσικών καταστροφών, ιδίως στις ισχυρές και ακραίες εκφάνσεις του. Στη σημερινή εποχή, και ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της συντελούμενης κλιματικής αλλαγής του πλανήτη, ο ακραίος άνεμος και τα ακραία καιρικά φαινόμενα εν γένει, αποτελούν αδιαμφισβήτητα έναν ουσιώδη τομέα μελετών στο πλαίσιο της μείωσης του κινδύνου καταστροφών.
Το Αιγαίο Πέλαγος χαρακτηρίζεται από τη συχνή παρουσία ισχυρών ανέμων, ωστόσο το ανεμολογικό του καθεστώς παρουσιάζει μεγάλη απόκλιση από το γενικό μοτίβο που παρατηρείται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, με τους βοριάδες να κυριαρχούν σε όλες τις ¬εποχές, αν και τον χειμώνα απαντώνται σποραδικά και άνεμοι νότιων διευθύνσεων. Ο χειμώνας μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πιο «ανεμώδης» εποχή του έτους, ωστόσο όμως, και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, παρατηρείται ένα έντονο ανεμολογικό καθεστώς, που οφείλεται στην εμφάνιση των Ετησιών ανέμων, ενός από τα σταθερότερα συστήματα ανέμων σε παγκόσμια κλίμακα. Από την επεξεργασία των ανεμολογικών δεδομένων που παρασχέθηκαν από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, προέκυψε ότι οι ισχυροί άνεμοι στο Αιγαίο, παρουσιάζουν μία υψηλή ετήσια μεσοσταθμική επικράτηση της τάξης του 20%. Οι Κυκλάδες παρουσιάζουν τις εντονότερες ανεμολογικές συνθήκες σε σχέση με τις υπόλοιπες νησιωτικές ομάδες, ενώ τα υψηλότερα ποσοστά επικράτησης θυελλωδών ανέμων παρατηρούνται στους μετεωρολογικούς σταθμούς της Καρπάθου και της Νάξου. Η μελέτη του ακραίου ανέμου στο Αιγαίο Πέλαγος απέδωσε περιόδους επαναφοράς με τιμές που κυμαίνονται από τους 60 έως τους 100 κόμβους, ανάλογα με τον σταθμό και την υπολογιζόμενη διάρκεια επαναφοράς.
Την ίδια στιγμή, οι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν μία από τις κυρίαρχες μεθόδους μεταφοράς επιβατικού κοινού και εμπορευματικών φορτίων, με το Αιγαίο να αποτελεί μια θαλάσσια δίοδο δραστηριοποίησης του εθνικού αλλά και του παγκόσμιου ναυτικού στόλου. Στην περίοδο από το 2003 έως το 2015, σημειώθηκαν στο Αιγαίο 516 ναυτικά ατυχήματα διαφόρων τύπων. Η συχνότητα της εκδήλωσης των ατυχημάτων παρουσίασε αυξητικές τάσεις κατά τους θερινούς μήνες ως απόρροια και της μεγαλύτερης ναυτιλιακής κίνησης, με το 40% του συνόλου των ατυχημάτων να εντοπίζεται στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων. Αν και οι καιρικές συνθήκες δεν καταγράφονται στα επίσημα πορίσματα ως ο κύριος παράγοντας πρόκλησης των ναυτικών ατυχημάτων στο Αιγαίο, κατά την ανάλυση των δεδομένων παρατηρήθηκε αύξηση στη συχνότητα εκδήλωσής τους σε σχέση με την αύξηση της έντασης του ανέμου. Το γεγονός αυτό, αν και βασίζεται σε στατιστική παρατήρηση, δύναται να ερμηνευτεί με τη χρήση των μοντέλων πρόκλησης ατυχημάτων, όπως αυτό του J. Reason, όπου ο ισχυρός άνεμος μπορεί να αποτελέσει έναν παράγοντα αρνητικής επίδρασης σε διάφορα επίπεδα και στάδια της εξέλιξης ενός ατυχήματος. Στο πλαίσιο του υπολογισμού της διακινδύνευσης της εκδήλωσης ναυτικών ατυχημάτων στο Αιγαίο Πέλαγος, εκτιμήθηκε ότι κατά τη μετάβαση από τις ασθενείς στις μέτριες ανεμολογικές συνθήκες τετραπλασιάζεται η πιθανότητα της εκδήλωσης ενός ναυτικού ατυχήματος και ότι επταπλασιάζεται κατά τη μετάβαση από τις ασθενείς στις ισχυρές.
Λέξεις-κλειδιά:
Αιγαίο Πέλαγος, ακραίος άνεμος, περίοδος επαναφοράς, ναυτικό ατύχημα, διακινδύνευση
