Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Αθανασία Βαρβαρέσου, Καθηγήτρια, Τμήμα Βιοϊατρικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Ευαγγελία Πρωτόπαπα, Καθηγήτρια, Τμήμα Βιοϊατρικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Ανδρέας Λάζαρης, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας
Περίληψη:
Τα microbeads είναι στερεά πρωτογενή μικροπλαστικά σφαιρίδια με διάμετρο μικρότερη των 5 χιλιοστών (< 5 mm) τα οποία προστίθενται σε απολεπιστικά καλλυντικά προϊόντα (scrubs) με σκοπό κυρίως τον καθαρισμό. Μετά τη χρήση απορρίπτονται στο αποχετευτικό σύστημα και καταλήγουν σε συστήματα επεξεργασίας λυμάτων, απ’ όπου μπορούν να διαφύγουν στο υδατικό περιβάλλον. Αφού απορριφθούν δεν υπάρχει καμία αποδοτική μέθοδος ανάκτησης, ενώ δεν υπάρχουν σε υδατικά περιβάλλοντα οι συνθήκες που να επιτρέπουν την πλήρη βιοδιάσπασή τους. Λόγω μικρού μεγέθους και πλευστότητας, καταναλώνονται από μικροσκοπικούς οργανισμούς, όπως ζωοπλαγκτόν ή μικρά ψάρια, που τα καταπίνουν κατά λάθος ή τα περνάνε λανθασμένα για την τροφή τους, ενώ όσα microbeads βυθίζονται μπορεί να απορροφηθούν από δίθυρα μαλάκια ή φυτά.
Οι επιδράσεις των μικροπλαστικών στην υγεία των οργανισμών είναι ένα σχετικά νέο πεδίο έρευνας. Ως άμεσες επιδράσεις η κατάποση ή η απορρόφηση μικροπλαστικών από οργανισμούς όπως πλαγκτόν, υδρόβια φυτά ή μικρά ψάρια μπορεί να προκαλέσει στους οργανισμούς αυτούς μηχανικές καταπονήσεις, όσο και ασιτία λόγω αίσθησης κορεσμού. Παράλληλα τα πρωτογενή μικροπλαστικά ενσωματώνουν επικίνδυνα πρόσθετα τα οποία συμπεριλήφθηκαν κατά την παρασκευή τους και έχουν την ικανότητα να απορροφούν έμμονους οργανικούς ρύπους από το περιβάλλον, και να τα μεταφέρουν στους οργανισμούς. Αν και τα microbeads αποτελούν κατηγορία μικροπλαστικών που δεν περιέχει επικίνδυνα πρόσθετα, σε έρευνες έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να απελευθερώσουν έμμονους ρύπους στο γαστρεντερικό σύστημα υδατικών οργανισμών οι οποίοι βιοσυσσωρεύονται προκαλώντας βλάβες στους ιστούς.
Λίγες έρευνες έχουν διεξαχθεί που να αποδεικνύουν την επίδραση από τη βιοσυσσώρευση ρύπων των μικροπλαστικών σε ανώτερους θηρευτές μέσω της τροφικής αλυσίδας. Παρόλο που έχει αποδειχθεί η μεταφορά των ρύπων από επίπεδο σε επίπεδο, από τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα η τοξική επίδραση είναι σχετικά μικρή, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των μικροπλαστικών απεκκρίνεται άμεσα στο περιβάλλον και δεν παραμένει για ικανό διάστημα στον
5
οργανισμό ώστε να προκαλέσει τοξική επίδραση. Οι επιστήμονες είναι καθησυχαστικοί για πιθανές τοξικές επιδράσεις στον άνθρωπο καθώς συνήθως το γαστρεντερικό σύστημα της θαλάσσιας τροφής, στο οποίο καταλήγει το υπόλοιπο μέρος των μικροπλαστικών, αφαιρείται πριν την κατανάλωση. Εξαίρεση αποτελούν τα δίθυρα μαλάκια ,όπου καταναλώνονται ολόκληρα, αλλά ακόμα και αν υπολογιστεί ότι ένας άνθρωπος μπορεί να τραφεί μόνο με αυτά, η τοξική επίδραση είναι απειροελάχιστη.
Με κύριο σκεπτικό την ικανότητα διαφυγής των microbeads στο περιβάλλον, τις επιδράσεις σε οργανισμούς του υδατικού περιβάλλοντος και λιγότερο τις πιθανές επιδράσεις στον άνθρωπο, πολλές χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η Ταιβάν, η Κορέα, αλλά και χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Ιταλία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν επιβάλει ή προτίθενται να επιβάλουν απαγορεύσεις χρήσης των microbeads σε απολεπιστικά καλλυντικά προϊόντα. Παράλληλα μη κυβερνητικοί οργανισμοί, ενώσεις βιομηχανιών καλλυντικών, οργανισμοί για την προστασία του περιβάλλοντος και δράσεις πολιτών πίεσαν και πιέζουν τις βιομηχανίες καλλυντικών να προχωρήσουν σε παύση χρήσης των microbeads. Οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρείες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα για αποκλεισμό και ανακοίνωσαν ότι χρησιμοποιούν ήδη εναλλακτικά συστατικά ή αναπροσαρμόζουν την σύνθεση των προϊόντων τους αποκλείοντας τα microbeads. Με βάση τις παραπάνω κινήσεις και την ενεργοποίηση των απαγορεύσεων εκτιμάται ότι η σημερινή παρουσία των microbeads στην ευρωπαϊκή αγορά είναι μικρή και μέχρι το 2020 θα πάψει να υπάρχει.
Στο ερευνητικό μέρος της παρούσης εργασίας έγινε μία προσπάθεια καταγραφής όσο το δυνατόν περισσότερων απολεπιστικών προϊόντων που διακινούνταν στην ελληνική αγορά από ελληνικές εταιρείες, με το σκεπτικό ότι η πλειοψηφία έχει προχωρήσεις σε phase out, παρόλο που δεν ισχύει καμία απαγόρευση για τη χώρα. Ανακτήθηκαν 201 προϊόντα απολέπισης προσώπου και σώματος (n=201) από 56 εταιρείες (n=56) και διαπιστώθηκε ότι το 21,9% των προϊόντων (n=44) περιείχαν microbeads που αντιστοιχούσε στο 35,7% των εταιρειών (n=20). Τα προϊόντα με microbeads στην συντριπτική τους πλειοψηφία αποτελούνταν από πολυαιθυλένιο (79,5%, n=35). Εντοπίστηκαν
6
μικτά προϊόντα που περιείχαν τόσο microbeads όσο και εναλλακτικά συνθετικά βιοδιασπώμενα ή φυσικά συστατικά με σκοπό την απολέπιση τα οποία ήταν και τα περισσότερα (81,82%, n=36). Στα περισσότερα μικτά προϊόντα τα microbeads περιέχονταν σε μεγαλύτερη ποσότητα από τα εναλλακτικά συστατικά. Δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές αποκλίσεις στην περιεκτικότητα σε microbeads μεταξύ απολεπιστικών προσώπου και σώματος, όπως και αποκλίσεις στην τιμή μεταξύ προϊόντων με microbeads και προϊόντων χωρίς.
Λέξεις-κλειδιά:
Μicrobeads, Μικροπλαστικά, Απολεπιστικά προϊόντα, Έμμονοι ρύποι, Phase out, Τοξικότητα, Περιβαλλοντικές επιπτώσεις, Υγεία, Τροφική αλυσίδα, Πολυαιθυλένιο
