Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Οι ενδοκρινικοί διαταράκτες είναι εξωγενείς χημικές ενώσεις που μπορούν να εισέλθουν στον οργανισμό και να παρέμβουν στη φυσιολογική λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος. Σε αυτούς ανήκουν οι φθαλικοί εστέρες, ενώσεις που χρησιμοποιούνται ευρέως στην κατασκευή πλαστικών και καλλυντικών προϊόντων και φαίνεται να εμπλέκονται στην εμφάνιση διαφόρων παθολογιών. Μεταξύ των στόχων των φθαλικών ενώσεων, βρίσκεται το αναπαραγωγικό σύστημα το οποίο είναι υπεύθυνο για πολλές βασικές διαδικασίες της φυσιολογίας, όπως η παραγωγή γαμετών και η σύνθεση και έκκριση στεροειδών ορμονών.
Η βαθύτερη κατανόηση των μηχανισμών δράσης των φθαλικών ενώσεων αποτελεί έναν από τους πολυάριθμους στόχους του Προγράμματος EDC-MixRisk, στο οποίο ερευνητές από την Ευρώπη και την Αμερική, συνεργάζονται με στόχο την εξασφάλιση ασφαλέστερων συνθηκών διαβίωσης για τις επόμενες γενιές. Το εργαστήριο Βασικών Ιατροβιολογικών Επιστημών του Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ, συμμετέχει (partner) στη διεθνή ερευνητική ομάδα του Προγράμματος EDC-MixRisk μελετώντας τις επιπτώσεις της πρώιμης έκθεσης σε μίγματα ενδοκρινικών διαταρακτών σε μύες.
Στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής εργασίας μελετήθηκε η επίδραση μίγματος φθαλικών εστέρων (S0) στο αναπαραγωγικό σύστημα προεφηβικών και ενήλικων θηλυκών μυών, μετά από ενδομήτρια έκθεση. Στην πειραματική διαδικασία χρησιμοποιήθηκαν μίγματα δόσεων οι οποίες αντιστοιχούν σε x10, x100 και x500 επίπεδα ανθρώπινης έκθεσης, όπως αυτά προσδιορίστηκαν στην επιδημιολογική μελέτη SELMA.
Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης, εξετάσθηκαν αρχικά βασικές παράμετροι που φαίνεται να επηρεάζονται από την ενδομήτρια έκθεση σε μίγματα φθαλικών εστέρων. Αυτές περιελάμβαναν το βάρος σώματος σε διάφορα στάδια της ανάπτυξης, την πρωκτογεννητική απόσταση (anogenital distance – AGD) καθώς και την είσοδο στην εφηβεία, η οποία σηματοδοτείται με τη διάνοιξη του κόλπου (vaginal opening). Επιπλέον, προκειμένου να μελετηθούν περαιτέρω οι επιδράσεις του μίγματος S0 στο βασικό όργανο του θηλυκού αναπαραγωγικού συστήματος, την ωοθήκη, πραγματοποιήθηκαν μορφομετρικές, ιστολογικές και βιοχημικές μελέτες σε προεφηβικές και ενήλικες ωοθήκες. Στόχος ήταν ο προσδιορισμός του αριθμού και της μορφολογίας των ωοθυλακίων, καθώς και τα επίπεδα έκφρασης του υποδοχέα FSHR ο οποίος διαμεσολαβεί τη σηματοδότηση μίας πολύ βασικής ορμόνης του θηλυκού αναπαραγωγικού συστήματος, της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH).
Τα αποτελέσματα της εργασίας υποδεικνύουν ότι η έκθεση θηλυκών μυών σε μίγμα φθαλικών ενώσεων κατά τη διάρκεια της εμβρυικής ζωής, προκαλεί μείωση του βάρους σώματος στην προεφηβεία και τροποποιήσεις της πρωκτογεννητικής απόστασης στην πρώιμη μεταγεννητική ζωή και την προεφηβεία. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι οι φθαλικοί εστέρες παρεμβαίνουν τόσο στη σωστή λειτουργία του μεταβολισμού όσο και στη φυσιολογική ανάπτυξη χαρακτηριστικών του φύλου. Από την άλλη, δε φάνηκε να τροποποιούν την ηλικία εισόδου στην εφηβεία, έναν δείκτη που έχει δειχθεί ότι επηρεάζεται από άλλους ενδοκρινικούς διαταράκτες.
Όσον αφορά στην ωοθήκη, παρόλο που εξωτερικοί παράμετροι όπως το βάρος δε φάνηκε να αλλάζουν ως αποτέλεσμα της έκθεσης στο συγκεκριμένο μίγμα φθαλικών ενώσεων, η εσωτερική μορφολογία της επηρεάστηκε σημαντικά. Πιο συγκεκριμένα, μορφομετρική εξέταση τομών προεφηβικών ωοθηκών, έδειξε αυξημένο αριθμό ατρητικών ωοθυλακίων. Η σημασία της αυξημένης ατρησίας φάνηκε κατά την εξέταση των ενήλικων ωοθηκών, όπου τα ωοθυλάκια αρχικών αναπτυξιακών σταδίων (πρωτογενή και δευτερογενή) βρέθηκαν σημαντικά μειωμένα. Η μείωση των ωοθυλακίων αυτών στις ενήλικες ωοθήκες, ισοδυναμεί με μείωση των διαθέσιμων ωοθυλακίων για μελλοντική ωορρηξία, στοιχείο που έχει συνδυαστεί με την εμφάνιση πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας.
Ένα ακόμη εύρημα της μελέτης μας, ήταν ο εντοπισμός κύστεων σε ωοθήκες θηλυκών μυών που είχαν εκτεθεί προγεννητικά στο μίγμα S0. Η παρουσία κύστεων μπορεί να συνδεθεί με την εμφάνιση του Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών στον άνθρωπο, μία πολύ συχνή ασθένεια του αναπαραγωγικού συστήματος τη σημερινή εποχή, ενώ έχει θεωρηθεί από διάφορους ερευνητές, ως ένδειξη αναπαραγωγικής γήρανσης.
Τα ευρήματα της παρούσας εργασίας, υποδεικνύουν ότι ενδοκρινικοί διαταράκτες, όπως οι φθαλικές ενώσεις, παρεμποδίζουν τη φυσιολογική ανάπτυξη και λειτουργία του θηλυκού αναπαραγωγικού συστήματος, θέτοντας τις βάσεις για την εκδήλωση διαφόρων παθολογιών. Οι παρατηρήσεις αυτές ενισχύουν την άποψη ότι οι χημικές αυτές ενώσεις αποτελούν κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου, αλλά και όλων των ζωντανών οργανισμών και ότι θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες για περιορισμό της χρήσης τους και αντικατάστασής τους από άλλες, πιο ασφαλείς χημικές ουσίες.
