Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ευθυμία Μαυρομιχάλη, Επικ. Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Δημήτρης Παυλόπουλος, Αναπλ. Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνος Γαγανάκης, Αναπλ. Καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας (16ος-18ος αι. ), Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η τέχνη του Caravaggio κατέχει έως σήμερα μια εξέχουσα θέση στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης του 16ου και 17ου αιώνα, λόγω του μοναδικού και επαναστατικού τρόπου με τον οποίο χειρίστηκε τα θέματα που απεικόνισε. Η ζωή του υπήρξε πολυτάραχη, καθώς είχε επανειλημμένα συλληφθεί και φυλακιστεί, και αποτυπώνεται με ακραία δύναμη στο έργο του. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα έργο μόλις δέκα χρόνων, διάστημα κατά το οποίο ο Caravaggio εξελίχθηκε ως καλλιτέχνης και ήταν ο πρώτος που υπονόμευσε την ιεράρχηση των ειδών ζωγραφικής, ξεκινώντας ως ζωγράφος ρωπογραφιών και στην συνέχεια εξελίχθηκε σε έναν από τους διασημότερους και σημαντικότερους θρησκευτικούς ζωγράφους της εποχής του φιλοτεχνώντας μνημειακές θρησκευτικές συνθέσεις για τις σημαντικότερες εκκλησίες της Ρώμης και για σημαντικούς συλλέκτες της εποχής.
Το έργο του Caravaggio χαρακτηρίζεται από δύο κύρια χαρακτηριστικά: Από την μια διαμόρφωσε ένα νατουραλιστικό ύφος στη ζωγραφική ενώ σε κάθε ζωγραφική σύνθεση επέλεγε να απεικονίσει την πιο δραματική στιγμή. Αυτό το πετύχαινε με την τεχνική του κιαροσκούρο (chiaroscuro), την τεχνική της αντίθεσης μεταξύ φωτός και σκιάς, που αποτελεί, βασικό χαρακτηριστικό του ύφους του, το οποίο έχει σίγουρα προηγούμενα αλλά ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης το χειρίζεται με ασύγκριτο τρόπο. Το φως που πέφτει στις μορφές φωτίζει ορισμένα σημεία αφήνοντας τον υπόλοιπο πίνακα βυθισμένο στη σκιά και έτσι ενισχύει τις φόρμες, αλλά και το δραματικό στοιχείο γενικότερα.
Μέσα από τις καινοτομίες που εισήγαγε ο Caravaggio επέφερε ριζικές αλλαγές και στην θρησκευτική εικονογραφία. Η ανάδειξη της ανθρώπινης φύσης των αγίων στα έργα του είχε ως αποτέλεσμα η τέχνη του αρχικά να χαρακτηριστεί ως χυδαία και υπέρμετρα ρεαλιστική, γεγονός που μαρτυρείται από τις συχνές απορρίψεις έργων του, ενώ θεωρήθηκε ότι εξυπηρετούσαν τις βλέψεις της Αντιμεταρρύθμισης. Όλα αυτά αποτυπώνονται και στα έργα που φιλοτέχνησε με θέμα τα Πάθη του Χριστού, τα οποία αποτελούν το κύριο θέμα της παρούσας μελέτης. Αρχικά, παραθέτουμε βασικά στοιχεία γύρω απ’ την ζωή του Caravaggio και την εποχή του. Εξετάζουμε την πορεία της καλλιτεχνικής του διαμόρφωσης, τα βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης του καλλιτέχνη καθώς και τις τεχνικές που χρησιμοποίησε. Στην συνέχεια, εστιάζουμε στις καινοτομίες που εισήγαγε στην απεικόνιση του θρησκευτικού θέματος σε συνδυασμό με το κοινωνικό και θρησκευτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε.
Περνώντας στο κύριο μέρος, εξετάζουμε τη θεματολογία των Παθών στο ζωγραφικό έργο του Caravaggio. Θα μελετηθούν οκτώ έργα του καλλιτέχνη, με θέματα την Σύλληψη, την Μαστίγωση και την Ταφή του Χριστού, τον Ακάνθινο Στέφανο, το Ιδού ο άνθρωπος(Ecce Homo) και την Άρνηση του Αγίου Πέτρου. Τα έργα αυτά δεν ανήκουν σε μια αυτόνομη ομάδα και σειρά έργων, αλλά φιλοτεχνήθηκαν για διαφορετικούς παραγγελιοδότες και καλύπτουν χρονικά την ώριμη ρωμαϊκή περίοδο του Caravaggio, μέχρι τα τελευταία του χρόνια που κατέφυγε στην Νάπολη. Τα έργα αυτά αν και διακρίνονται για την μοναδικότητά τους και τον νεωτεριστικό τους χαρακτήρα, παρουσιάζουν ταυτόχρονα και ορισμένες ομοιότητες μεταξύ τους, που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε περισσότερο την εξέλιξη του εικονογραφικού ύφους του Caravaggio. Οι ομοιότητες αυτές αφορούν κατά πρώτον τα εικονογραφικά και υφολογικά στοιχεία τους και κατά δεύτερον το θρησκευτικό υπόβαθρο στα πλαίσια του οποίου δημιουργήθηκαν.
Λέξεις-κλειδιά:
Καραβάτζιο, Ζωγραφική, Μπαρόκ τέχνη, Πάθος του Χριστού
