Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Α. ΓΑΓΑΝΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Τομέας Ιστορίας, Φιλοσοφική σχολή , ΕΚΠΑ.
Β. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ, Eπίκουρος Καθηγήτρια Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Τομέας Ιστορίας, Φιλοσοφική σχολή, ΕΚΠΑ.
Γ. ΡΑΠΤΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ,Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Τομέας Ιστορίας, Φιλοσοφική σχολή ΕΚΠΑ.
Περίληψη:
Από την αρωγή στην περιθωριοποίηση: Τα Βρετανικά Workhouses στα όρια δύο κόσμων 1770-1860.
Αφού και ζώα εξημερώθηκαν κανείς δεν πρέπει να απελπίζεται ότι ο παραστρατημένος άνθρωπος είναι αδιόρθωτος
Κάπου στα 1845, στο Workhouse του Andover οι τρόφιμοι είχαν αναλάβει μια δουλειά που σήμερα μοιάζει αδιανόητη, δηλαδή θρυμμάτιζαν τα κόκκαλα των νεκρών με στόχο την παραγωγή λιπάσματος για τα γειτονικά αγροκτήματα. Ώσπου κάποια μέρα υπακούοντας στην ανάγκη, την πείνα και την απελπισία τους, ξεκίνησαν να τρώνε τις ωμές σάρκες των συνανθρώπων τους που ο χρόνος δεν είχε ακόμα προλάβει να εξαφανίσει. Και όμως, μόλις πενήντα χρόνια πριν, ένα επαρχιακό δικαστήριο με μια ιστορική του απόφαση είχε διαμορφώσει ένα τελείως διαφορετικό σκηνικό θεσπίζοντας μια κλίμακα επιδότησης των φτωχών που βασίζονταν στο ύψος της τιμής του ψωμιού.
Είναι φανερό ότι ένας «μεγάλος μετασχηματισμός», για να χρησιμοποιήσουμε την φρασεολογία του Καρλ Πολάνυι, είχε συντελεστεί μέσα στις πέντε αυτές δεκαετίες. Η επιδοματική πολιτική κατηγορήθηκε ως υπεύθυνη για την κατάρρευση της παραγωγικότητας των ωφελούμενων, αποδόθηκε σε αυτήν η αύξηση του πληθυσμού και αυτό οδήγησε τελικά στη μείωση του μεγαλύτερου μέρους της εξωτερικής βοήθειας. Πλέον, οποιοσδήποτε αιτούνταν ανακούφιση θα έπρεπε να έχει τόση ανάγκη που να μπορεί να αντέξει τη ζωή σε ένα από τα ζοφερά ιδρύματα που ονομάζονταν Workhouses.
Το 1944 κυκλοφόρησε ο Μεγάλος μετασχηματισμός. Στο βιβλίο του αυτό ο Κάρλ Πολάνυι υποστηρίζει ότι δεν ήταν η δημιουργία του σύγχρονου Κράτους συνέπεια της ανάδυσης του Καπιταλισμού, αλλά η ίδια η Κρατική παρέμβαση που έκανε δυνατή την εγκαθίδρυση και επιβίωση της οικονομίας της αγοράς. Μάλιστα θεωρεί ότι αυτή είναι μια σχετικά πρόσφατη εξέλιξη, η μορφή της οποίας αποκρυσταλλώθηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Εντός λοιπόν αυτής της εξαιρετικά βίαιης παρέμβασης τοποθετεί και τον θεσμό των Workhouses, επειδή κατά την άποψή του η αθλιότητα των συνθηκών διαβίωσης εντός αυτών των ιδρυμάτων και η ντροπή και η απαξία που προορίζονταν να προκαλέσουν στους τροφίμους τους, σε συνδυασμό με την σχεδόν ολοσχερή κατάργηση κάθε εξωτερικής βοήθειας και κοινοτικής αλληλεγγύης, θα αποτελούσε το ύστατο μέσο που θα έσπρωχνε τους φτωχούς στη μετανάστευση και στη βιομηχανία.
Η παρούσα εργασία λοιπόν αποπειράται να διαλεχθεί με την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αυτή άποψη, τοποθετώντας το θέμα της, δηλαδή την ανασημασιοδότηση του ρόλου των Βρετανικών Workhouses εντός αυτής της προβληματικής. Παρακολουθεί την περίοδο από τα τέλη του 18ου μέχρι και την έκτη δεκαετία του 19ου αιώνα, επικεντρώνοντας την προσοχή της στις εξελίξεις στην οικονομία, την κοινωνία και τον κόσμο των ιδεών στη Βρετανία αυτής της εποχής. Περιγράφει την αρχιτεκτονική των ιδρυμάτων, τη διατροφή των τροφίμων τους, την οργανωτική τους δομή, καθώς και τις ατομικές και συλλογικές αντιστάσεις των ανθρώπων απέναντι στην βία που αυτά εκπροσωπούσαν.
Αποσκοπεί από τη μία να ελέγξει, στο μέτρο του δυνατού, αν οι παραπάνω ισχυρισμοί του Πολάνυι που αφορούν το θέμα της τεκμηριώνονται από σημερινά ιστορικά στοιχεία, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μένει μόνο σε αυτό. Ακριβώς επειδή πιστεύει ότι ο μεγάλος μετασχηματισμός, όπως κάθε μεγάλο κύμα αλλαγών, δεν γεννιέται πάντα στο χρόνο που τα αποτελέσματά του μπόρεσαν να γίνουν ορατά, προσπαθεί επίσης να βάλει στην κουβέντα τους σημαντικότερους από τους παράγοντες εκείνους των οποίων η ανασημασιοδότηση και η αξιοποίηση δημιούργησαν τα υποκείμενα, τις ιδέες και τη συναίνεση που ήταν απαραίτητη για να ευοδωθεί μια τέτοιου μεγέθους αλλαγή.
Προσπαθεί επίσης να θέσει σε διάλογο με τον κορμό της σκέψης του Καρλ Πολάνυι, άλλες απόψεις που τονίζουν περισσότερο το ρόλο της οικονομικής δομής, όπως την ανάλυση του D. Ricardo, καθώς και πτυχές της σκέψης του Μ. Φουκώ όσον αφορά την αλλαγή του χαρακτήρα της παραβατικότητας εκείνα τα κρίσιμα χρόνια.
Λέξεις-κλειδιά:
Workhouse, Νέος Νόμος για τη φτώχεια , Πολιτικές για την αντιμετώπιση της φτώχειας, Speenhamland.
