Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ελένη Βασταρδή, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Δημήτριος Χαλαζωνίτης, Καθηγητής, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Ηλίας Μπιτσάνης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Οδοντιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η μορφολογία του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος επηρεάζεται από γενετικούς, περιβαλλοντικούς, μηχανικούς καθώς και επιγενετικούς παράγοντες. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου παρουσιάζουν τεκμηριωμένη ετερογένεια μεταξύ πληθυσμών, εθνοτήτων, φύλων και ατόμων. Τα αναδυόμενα στοιχεία αναφορικά με τις επιπτώσεις της γενετικής προδιάθεσης στη μορφολογία του προσώπου και τη μεταβολή του σχήματος βασίζονται κυρίως σε έρευνες σχετιζόμενες με διάφορες συγγενείς κρανιοπροσωπικές δυσπλασίες. Αρκετές μελέτες συσχέτισης της φυσιολογικής μορφολογίας του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος και των γενετικών πολυμορφισμών γονιδίων, εστιάζοντας σε μεμονωμένα ή ομαδοποιημένα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου προσώπου, έχουν προσφάτως δημοσιευτεί. Εν τούτοις, δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί μία συστηματική συλλογή των ανωτέρω στοιχείων. Συνεπώς, ο σκοπός της παρούσας συστηματικής ανασκόπησης ήταν η συλλογή και συνοπτική παρουσίαση των διαθέσιμων στοιχείων για τα γονίδια, τους πολυμορφισμούς και τις μοριακές οδούς που σχετίζονται με τα πρότυπα της μεταβλητότητας του φυσιολογικού κρανιοπροσωπικού σχήματος.
Το πρωτόκολλο για την παρούσα συστηματική ανασκόπηση καταχωρήθηκε στο PROSPERO (CRD42018108917).
Διεξήχθη έρευνα στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων,για δημοσιευμένη και μη δημοσιευμένη βιβλιογραφία, έως τις 3 Αυγούστου 2018 (Medline via PubMed, Europe PMC, Web of Science, Cochrane Database of Systematic Reviews, Κεντρικό Μητρώο Ελεγχόμενων Δοκιμών Cochrane (CENTRAL), Scopus). Οι όροι αναζήτησης περιλάμβαναν τις λέξεις κλειδιά “κρανιοπροσωπικό” και “γονίδιο”, ενώ παράλληλα δεν εφαρμόστηκαν περιορισμοί ως προς την γλώσσα και την χρονολογία συγγραφής των άρθρων. Η ποιότητα αναφοράς και καταγραφής των συμπεριλαμβανομένων μελετών αξιολογήθηκε μέσω των συστάσεων του STREGA (STrengthening the REporting of Genetic Association Studies). Από τα 1811 άρθρα που αρχικά ανακτήθηκαν, 58 θεωρήθηκαν κατάλληλα για περαιτέρω ανάλυση. Πολλοί γενετικοί πολυμορφισμοί συσχετίστηκαν με διαφορετικά τμήματα του προσώπου, εντός και μεταξύ των πληθυσμών. Τα αποτελέσματα των ερευνών απέδειξαν ότι οι πολυμορφισμοί των οικογενειών γονιδίων GHR, ΡΑΧ και FGF/FGFR καθώς και άλλων λιγότερο γνωστών, εμπλέκονται στην ιδιαιτερότητα των χαρακτηριστικών του ανθρώπινου προσώπου.
Συγκεκριμένα, ο προγναθισμός της κάτω γνάθου βρέθηκε ότι σχετίζεται με τα γονίδια GHR, ARHGAP21, Myosin 1Η, FGF23, EPB41, ADAMTS1, DUSP6 και ENPP1. Λόγω της ετερογένειας των πληθυσμών κάθε μελέτης, των ποικίλων γενετικών παραλλαγών και των διαφορετικών κρανιοπροσωπικών χαρακτηριστικών, δεν θεωρήθηκε δυνατή η ποσοτική σύνθεση των πληροφορίων. Η ποιότητα αναφοράς και καταγραφής των άρθρων χαρακτηρίστηκε επαρκής, ενώ τα στοιχεία που χρειάζονται σημαντική βελτίωση στην καταγραφή τους είναι πιθανά συστηματικά σφάλματα και οι περιορισμοί των μελετών.
Συμπερασματικά, ποικίλοι γενετικοί πολυμορφισμοί έχουν συνδεθεί με την μορφολογία του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος. Πιο συγκεκριμένα, το γονίδιο GHR, καθώς και οι οικογένειες γονιδίων ΡΑΧ και FGF/FGFR, σχετίζονται με την μορφολογία σκληρών και μαλακών ιστών στον ανθρώπινο οργανισμό. Η μελλοντική διεξαγωγή περαιτέρω γονιδιακών μελετών, ευρέος γονιδιακού φάσματος σε μεγάλους πληθυσμούς, θεωρείται αναγκαία. Η πρόοδος της τεχνολογίας στις τεχνικές τρισδιάστατης απεικόνισης, σε συνδυασμό με τις κατάλληλες γονιδιακές μελέτες, θα συμβάλλουν στην κατανόηση των γενετικών παραγόντων που επηρεάζουν την ποικιλομορφία του κρανιοπροσωπικού σχήματος.
