Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Παναγιώτης Φερεντίνος, Επίκουρος Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Χαράλαμπος Παπαγεωργίου, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Νικόλαος Στεφανής, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Tο τραύμα κατά την παιδική ηλικία αναφέρεται σε μια κατάσταση, όπου το παιδί βιώνει πληθώρα αρνητικών επιδράσεων που προέρχονται από εξαιρετικής έντασης στρεσογόνα γεγονότα, τα οποία δεν μπορεί να επεξεργαστεί ψυχικά (Bouras and Lazaratou, 2012). Οι τύποι του παιδικού τραύματος είναι η συναισθηματική παραμέληση, η συναισθηματική κακοποίηση, η σωματική παραμέληση, η σωματική κακοποίηση και η σεξουαλική κακοποίηση (Bernstein et al., 1994, Bernstein et al., 2003).
Eίναι γνωστό ότι τα παιδικά τραυματικά γεγονότα αποτελούν παράγοντες κινδύνου για εκδήλωση όλων των μειζόνων ψυχικών διαταραχών και ειδικότερα της διπολικής διαταραχής και προδιαθέτουν σε μια πιο σοβαρή κλινική εικόνα της νόσου (μικρότερη ηλικία έναρξης, αυξημένη αυτοκτονικότητα, αυξημένη συννοσηρότητα) και χειρότερη έκβαση/πρόγνωση (Agnew-Blais and Danese, 2016). Το παιδικό τραύμα οδηγεί σε αλλαγές στη συναισθηματική σταθερότητα, στον έλεγχο της παρορμητικότητας και στη γνωστική λειτουργικότητα που ενδέχεται να μειώσουν την ικανότητα του ανθρώπου να αντιμετωπίσει περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου στην ενήλικη ζωή (Bucker et al., 2013, Jimenez et al., 2017). Ειδικότερα, για τα ψυχωτικά χαρακτηριστικά στη Διπολική Διαταραχή, που διαχωρίζονται σε σύντονα και μη σύντονα με τη διάθεση, τα δεδομένα της βιβλιογραφίας είναι μέχρι στιγμής αντιφατικά ως προς τη συσχέτισή τους με το ιστορικό παιδικού τραύματος (Agnew-Blais and Danese, 2016, Cakir et al., 2016, Etain et al., 2017a, Hammersley et al., 2003, Romero et al., 2009, Upthegrove et al., 2015). Το οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών για το οποίο υπάρχουν αντιφατικά ευρήματα, δηλαδή υπάρχουν τόσο θετικές (Romero et al., 2009) όσο και αρνητικές συσχετίσεις (Thesing et al., 2015) με το ιστορικό παιδικού τραύματος δεν έχει διερευνηθεί μέχρι στιγμής κατά πόσο τροποποιεί τη συσχέτιση του παιδικού τραύματος με τα ψυχωτικά χαρακτηριστικά. Αυτός είναι, επομένως, ο κύριος σκοπός αυτής της μελέτης.
Σκοπός: Οι σκοποί αυτής της μελέτης είναι τρεις. Πρώτον, η σύγκριση του ιστορικού παιδικού τραύματος ανάμεσα σε ασθενείς με Διπολική Διαταραχή Ι και ΙΙ και υγιείς μάρτυρες. Δεύτερον, θα μελετηθεί εάν το οικογενειακό ιστορικό για Μείζονες Ψυχιατρικές Διαταραχές, δηλαδή σχιζοφρένεια, κατάθλιψη και Διπολική Διαταραχή, σχετίζεται με το ιστορικό παιδικού τραύματος στους ασθενείς με διπολική διαταραχή. Και τρίτον θα γίνει σύγκριση των ασθενών που εμφανίζουν ψυχωτικά συμπτώματα και μη ως προς τις διαστάσεις του παιδικού τραύματος λαμβάνοντας υπόψη δημογραφικά στοιχεία, κλινικές παραμέτρους και το οικογενειακό ιστορικό για μείζονες ψυχιατρικές διαταραχές.
Μέθοδοι: Το δείγμα της έρευνας αποτελείται από 149 ασθενείς, άνδρες και γυναίκες, ηλικίας 18-80 ετών, με Διπολική Διαταραχή Ι (Ν=99) και ΙΙ (Ν=50) που νοσηλεύθηκαν στη Μονάδα Νοσηλείας ή παρακολουθούνται στο Ειδικό Ιατρείο Συναισθηματικών Διαταραχών της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου «ΑΤΤΙΚΟΝ» κατά τα έτη 2014 έως και σήμερα και 98 υγιείς μάρτυρες (ομάδα ελέγχου). Τα κριτήρια αποκλεισμού στην ομάδα ελέγχου είναι 1) να μην υπάρχει ατομικό ιστορικό ψυχικής νόσου και 2) να μην υπάρχει οικογενειακό ιστορικό για σχιζοφρένεια, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, απόπειρα αυτοκτονίας ή άλλη μείζονα ψυχική διαταραχή σε πρώτου βαθμού συγγενείς (αδέλφια, γονείς και παιδιά).
Για την καταγραφή του κλινικού φαινοτύπου της διπολικής διαταραχής χρησιμοποιήθηκε ημιδομημένη συνέντευξη βασισμένη στο MINI-5 (Sheehan et al., 1998). Για την καταγραφή του ιστορικού παιδικού τραύματος χρησιμοποιήθηκε η αυτοχορηγούμενη κλίμακα CATS (Child Abuse and Trauma Scale) (Sanders and Becker-Lausen, 1995). Οι υποκλίμακες του ερωτηματολογίου είναι οι ακόλουθες: υποκλίμακα παραμέλησης/αρνητικής ατμόσφαιρας στο σπίτι, υποκλίμακα σεξουαλικής κακοποίησης, η υποκλίμακα τιμωρίας και η υποκλίμακα συναισθηματικής κακοποίησης (Kent and Waller, 1998, Sanders and Becker-Lausen, 1995). Για τη συλλογή του οικογενειακού ιστορικού χρησιμοποιήθηκε η δομημένη συνέντευξη Family Interview for Genetic Studies (FIGS) (NIMH 1992). Τέλος, στην ομάδα ελέγχου δόθηκε ατομικό έντυπο μάρτυρα στο οποίο καταγράφηκαν κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία (βλ. Παράρτημα).
Αποτελέσματα: Πρώτον, οι ασθενείς με Διπολική Διαταραχή Ι και ΙΙ είχαν σημαντικά υψηλότερα συνολική βαθμολογία παιδικού τραύματος σε σύγκριση με τους υγιείς μάρτυρες. Επίσης, σημαντικά υψηλότερες ήταν οι βαθμολογίες των συμμετεχόντων με Διπολική Διαταραχή σε όλες τις διαστάσεις της κλίμακας CATS, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δημογραφικά τους στοιχεία, δηλαδή το φύλο, την ηλικία, την εργασιακή και οικογενειακή κατάσταση και τα έτη εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, στο σύνολο του δείγματος οι γυναίκες παρουσίασαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στις διαστάσεις «Παραμέληση/αρνητική ατμόσφαιρα στο σπίτι», «Τιμωρία» και στη συνολική βαθμολογία CATS, υποδηλώνοντας περισσότερα τραύματα σε σύγκριση με τους άντρες. Επίσης, όσο αυξανόταν η ηλικία των συμμετεχόντων τόσο μειωνόταν η βαθμολογία τους στην κλίμακα «Παραμέληση/αρνητική ατμόσφαιρα στο σπίτι», δηλαδή όσο μεγαλύτεροι σε ηλικία ήταν οι συμμετέχοντες τόσο λιγότερα τραύματα ανέφεραν ότι είχαν βιώσει τόσο στο σύνολο των ασθενών όσο και ειδικότερα στους ασθενείς με Διπολική Διαταραχή Ι. Αναφορικά με τα έτη εκπαίδευσης, όσο περισσότερα ήταν τα έτη εκπαίδευσης των συμμετεχόντων τόσο μικρότερη βαθμολογία στην κλίμακα «Τιμωρία» είχαν, δηλαδή ανέφεραν ότι είχαν βιώσει λιγότερα τραύματα ως παιδιά τόσο στο σύνολό τους οι ασθενείς όσο και ειδικότερα οι ασθενείς με Διπολική Διαταραχή Ι. Τέλος, οι εργαζόμενοι είχαν σημαντικά χαμηλότερη συνολική βαθμολογία CATS σε σύγκριση με τους άνεργους/φοιτητές/μαθητές τόσο στο σύνολο των ασθενών όσο και ειδικότερα στους ασθενείς με Διπολική Διαταραχή Ι.
Δεύτερον, το παιδικό τραύμα στους ασθενείς με διπολική διαταραχή βρέθηκε ότι δε συσχετίζεται με το οικογενειακό ιστορικό για Μείζονες Ψυχιατρικές Διαταραχές, δηλαδή σχιζοφρένεια, κατάθλιψη και διπολική διαταραχή.
Τρίτον, τα ψυχωτικά συμπτώματα δε συσχετίζονται με το παιδικό τραύμα. Ωστόσο ένας σημαντικός όρος αλληλεπίδρασης της ύπαρξης ψυχωτικών χαρακτηριστικών με το οικογενειακό ιστορικό για διπολική διαταραχή βρέθηκε για δύο διαστάσεις της κλίμακας CATS («Παραμέληση/αρνητική ατμόσφαιρα στο σπίτι», «Συναισθηματική κακοποίηση») και για τη συνολική βαθμολογία CATS μόνο στους ασθενείς με Διπολική Διαταραχή τύπου Ι, αλλά όχι στο σύνολο των ασθενών. Δηλαδή, η ύπαρξη ψυχωτικών χαρακτηριστικών σχετιζόταν με υψηλότερη βαθμολογία στις προαναφερθείσες διαστάσεις στους ασθενείς με Δ.Δ. Ι χωρίς οικογενειακό ιστορικό για διπολική διαταραχή, ενώ σχετιζόταν με χαμηλότερη βαθμολογία στους ασθενείς με Δ.Δ. Ι με οικογενειακό ιστορικό για διπολική διαταραχή, υποδηλώνοντας ότι οι ασθενείς με οικογενειακό ιστορικό για διπολική διαταραχή παρουσίαζαν ψυχωτικά συμπτώματα με λιγότερο παιδικό τραύμα, ενώ οι ασθενείς χωρίς οικογενειακό ιστορικό για διπολική διαταραχή παρουσίαζαν ψυχωτικά συμπτώματα με περισσότερο παιδικό τραύμα.
Συμπέρασμα: Το παιδικό τραύμα και το οικογενειακό ιστορικό έχουν ανταγωνιστική σχέση (αρνητική αλληλεπίδραση) όσον αφορά τα ψυχωτικά συμπτώματα στη Διπολική Διαταραχή. Ο τροποποιητικός ρόλος του οικογενειακού ιστορικού ψυχικών διαταραχών θα μπορούσε να εξηγήσει πιθανώς τα μέχρι σήμερα αντιφατικά ευρήματα της βιβλιογραφίας ως προς τη συσχέτιση του ιστορικού παιδικού τραύματος και των ψυχωτικών συμπτωμάτων στη διπολική διαταραχή.
