Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Θεόδωρος Αραμπατζής, Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Η διπλωματική εργασία επιχειρεί να προσεγγίσει έναν σύγχρονο τομέα της φιλοσοφίας της επιστήμης, την επιστημολογία της μέτρησης. Η επιστημολογία της μέτρησης εστιάζει στην ίδια την πρακτική της μέτρησης αλλά και στις ιστορικές, κοινωνικές και υλικές διαστάσεις της μέτρησης. Ειδικότερα, η επιστημολογία της μέτρησης είναι ένα πεδίο της φιλοσοφίας το οποίο ασχολείται με τις σχέσεις ανάμεσα στη μέτρηση και τη γνώση.
Η διπλωματική εργασία διαρθρώνεται σε δυο μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνεται μια συνοπτική περιγραφή της επιστήμης της μετρολογίας και μια συνοπτική αναφορά στις κυριότερες φιλοσοφικές θέσεις για τη μέτρηση. Αρχικά, γίνεται μια επισκόπηση της μετρολογίας, του κλάδου της επιστήμης που ασχολείται με τη μέτρηση. Γίνεται αναφορά σε παραδοσιακές αντιλήψεις για τις έννοιες της μέτρησης και του σφάλματος αλλά και μια συνοπτική αναφορά στη σύγχρονη θεώρηση της μέτρησης και της αβεβαιότητας των μετρήσεων.
Στη συνέχεια γίνεται μια σύντομη σκιαγράφηση των κυριοτέρων φιλοσοφικών θεωριών για τη μέτρηση. Περιγράφονται πρώτα οι παλαιότερες αντιλήψεις για τη μέτρηση, όσες δηλαδή διατυπώθηκαν μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Η αρχή γίνεται με τις μαθηματικές θεωρίες της μέτρησης, οι οποίες θεωρούν ότι η μέτρηση είναι η αντιστοίχιση των ποιοτικών εμπειρικών σχέσεων σε σχέσεις ανάμεσα σε αριθμούς (ή άλλες μαθηματικές οντότητες). Ακολούθως, γίνεται αναφορά στις οπερασιοναλιστικές και συμβασιοκρατικές θεωρίες της μέτρησης, οι οποίες θεωρούν τη μέτρηση ως ένα σύνολο διεργασιών το οποίο διαμορφώνει το νόημα και/ή ρυθμίζει τη χρήση ενός όρου. Επίσης, παρουσιάζονται συνοπτικά οι ρεαλιστικές θεωρίες της μέτρησης, οι οποίες θεωρούν τη μέτρηση ως εκτίμηση ανεξάρτητων από το νου ιδιοτήτων και/ή σχέσεων. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις κυριότερες φιλοσοφικές θέσεις που έχουν διατυπωθεί πρόσφατα για τη μέτρηση. Αυτές είναι οι θεωρίες της μέτρησης που βασίζονται στη θεωρία της πληροφορίας, θεωρούν δηλαδή τη μέτρηση ως τη συλλογή και ερμηνεία πληροφοριών για ένα σύστημα, και οι θεωρίες μοντέλων, οι οποίες θεωρούν τη μέτρηση ως τη συνεπή απόδοση τιμών σε παραμέτρους ενός θεωρητικού και/ή στατιστικού μοντέλου μιας διαδικασίας.
Στο τελευταίο τμήμα του πρώτου μέρους της διπλωματικής εργασίας παρουσιάζεται ο σύγχρονος κλάδος της επιστημολογίας της μέτρησης και αναπτύσσονται τα κυριότερα ερωτήματα που θέτει. Ειδικότερα, παρουσιάζονται οι θέσεις των Eran Tal, Hasok Chang και Bas van Fraassen, τριών κύριων εκπροσώπων του κλάδου αυτού. Τα κυριότερα ζητήματα που θέτονται είναι ο τρόπος με τον οποίο πιστοποιείται ότι μια διαδικασία μέτρησης μετρά όντως την επιθυμητή ποσότητα, πώς εκτιμάται η ακρίβεια μέτρησης μιας ποσότητας, πότε τα διαφορετικά αποτελέσματα δυο διαδικασιών μέτρησης της ίδιας ποσότητας είναι ένδειξη σφάλματος και πότε ένδειξη μέτρησης διαφορετικών ποσοτήτων και ο τρόπος με τον οποίο η μέτρηση παράγει τεκμήρια.
Στο δεύτερο μέρος της διπλωματικής εργασίας μελετάται η τυποποίηση των ηλεκτρικών μονάδων την περίοδο 1860-1912. Παρακολουθείται η πορεία ορισμού των μονάδων και των προτύπων των κυριότερων ηλεκτρικών μεγεθών, της αντίστασης, του ηλεκτρικού δυναμικού και του ρεύματος. Επιχειρείται η ανάλυση της τυποποίησης των ηλεκτρικών μονάδων στο πλαίσιο της επιστημολογίας της μέτρησης. Τα ερωτήματα που θέτονται είναι εάν οι ορισμοί των μονάδων και των προτύπων των ηλεκτρικών μεγεθών οδήγησαν σε νέα γνώση, σε ανακαλύψεις, ποια ήταν αυτή η γνώση και με ποιον τρόπο η διαδικασία τυποποίησης συνέβαλε στην απόκτηση καινούργιας γνώσης.
Τα βασικά θέματα που αναδεικνύονται από την ανάλυση είναι το θέμα της ακρίβειας και το θέμα της συνοχής του συστήματος των ηλεκτρικών μονάδων. Η τυποποίηση των μονάδων και των προτύπων των βασικών ηλεκτρικών μεγεθών, ειδικά του ohm και του ampere, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια ελικοειδής κίνηση, κατά την οποία συμβαίνει μια περιστροφή γύρω από τον άξονα της ακρίβειας και μια μεταφορά με κατεύθυνση τη συνοχή του συστήματος ηλεκτρικών μονάδων. Η γνώση που παράγεται από αυτή τη διαδικασία τυποποίησης είναι ότι οι ad hoc ορισμοί δεν οδηγούν σε συνεκτικά αποτελέσματα. Οι ηλεκτρικές μονάδες και τα πρότυπα αυτών βρίσκουν εφαρμογή και σε άλλους τομείς, πέραν του ηλεκτρισμού, και λαμβάνουν στήριξη ή υπονόμευση από θεωρίες εκτός του ηλεκτρομαγνητισμού. Η συγκρότηση ενός συστήματος μονάδων που επεκτείνεται σε πολλές διαφορετικές περιοχές απαιτεί κάτι παραπάνω από τη συναίνεση των μετρολόγων ή των εθνικών ινστιτούτων μετρολογίας για να είναι εφικτή στην πράξη. Και αυτό είναι οι άγνωστες κανονικότητες ή συμπεριφορές είτε των οργάνων μέτρησης είτε της φύσης που ανακαλύπτονται μέσα από τις διαδικασίες τυποποίησης.
Λέξεις-κλειδιά:
Επιστημολογία της μέτρησης, ιστορία ηλεκτρικών μετρήσεων, μετρολογία, τυποποίηση, ηλεκτρικές μονάδες, ηλεκτρικά πρότυπα
