Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Χριστίνα Ντόκου, Επίκουρη Καθηγήτρια, τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ασημίνα Καραβαντά, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Κωνσταντίνος Μπλατάνης, Επίκουρος Καθηγητής, τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Περίληψη:
Στο άρθρο της «Antigone, Deportee,» η Jutta Gsoels-Lorensen γράφει πως η σπηλιά στην οποία ο Κρέοντας καταδικάζει την Αντιγόνη δεν είναι απλά ένας τόπος τιμωρίας, αλλά επίσης μια νομική και πολιτική δομή που διέπει τον τρόπο με τον οποίο η φαινομενικά αψεγάδιαστη εξουσία διαρρηγνύει την νομικοπολιτική υπόσταση του ατόμου (114). Ωστόσο, η Αντιγόνη δεν είναι ο μοναδικός χαρακτήρας του Σοφοκλή που εξορίζεται σε μια σπηλιά. Πράγματι, η σπηλιά, η οποία συχνά αποτελεί αναπαράσταση του κόσμου στη μυθολογία και τη φιλοσοφία, καθώς και το νησί της Λήμνου γενικότερα, επιτελούν παρόμοια λειτουργία στον «Φιλοκτήτη». Μέσα στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης του Τρωϊκού Πολέμου, ο Φιλοκτήτης περνά από την κατάσταση του πολίτη στην κατάσταση του «απόλιδος» χωρίς προφανή λόγο. Έτσι η δομή της σπηλιάς λειτουργεί ως ένας βιοπολιτικός χώρος, όπου, όπως δείχνει η ιατρική ορολογία που χρησιμοποιεί ο Σοφοκλής για να αναφερθεί στην πληγή του ήρωα, ο πολιτικός «βίος» τείνει να συρρικνώνεται σε «γυμνή ζωή». Ωστόσο, όπως όλα τα σύμβολα, έτσι και η σπηλιά έχει δύο όψεις και ενώ αναπαριστά έναν σπηλαιώδη κόσμο, ταυτόχρονα υποδεικνύει και την πορεία που πρέπει να ακολουθήσει η ψυχή για να φτάσει στην αλήθεια (Chevalier και Gheerbrant 180-184). Εστιάζοντας στο θεατρικό έργο του Oscar Mandel «Η Κλήτευση του Φιλοκτήτη» (The Summoning of Philoctetes, 1961), καθώς και στο δυστοπικό μυθιστόρημα του George Orwell «Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα» (Nineteen Eighty-Four, 1949) ως μια ασυνήθιστη επανεγγραφή του μύθου του Φιλοκτήτη, αυτή η εργασία εξετάζει τη διπλή λειτουργία της έννοιας της σπηλιάς και ως συνεκδοχή της φυλακής (the carceral) και ως έναν, προσωρινά τουλάχιστον, μυστηριακό χώρο ο οποίος οδηγεί σε βαθύτερη γνώση. Πράγματι, η πληγή του Φιλοκτήτη γίνεται στην «Κλήτευση του Φιλοκτήτη» μια αφορμή για δημιουργικότητα και αυτάρκεια, ενώ στο «Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα» το κακοφορμισμένο κιρσώδες έλκος του Winston Smith φανερώνει τη βαθύτατη δυσαρέσκειά του με τη γυμνή ζωή που επιβάλλεται από το κόμμα, κάτι που τον οδηγεί στο να αμφισβητήσει το πολιτικό σύστημα της Ωκεανίας. Έτσι, ο συμβολισμός του σπηλαίου είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με το ερώτημα του τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος και με το τίμημα που συνεπάγεται η ένταξη στην κοινωνία, όπως φανερώνει η τελική συνθηκολόγηση του Φιλοκτήτη, η οποία αποτελεί προδοσία του εαυτού του και στα δυο κείμενα. Η έμφαση που δίνει ο χρησμός στο να πάει ο Φιλοκτήτης στην Τροία οικειοθελώς, υπερνικώντας την αποστροφή που νιώθει για τον Τρωικό πόλεμο και για αυτούς που τον διεξάγουν, δείχνει πως το αγαθό που κατέχει ο ήρωας και το οποίο αναζητούν ο Οδυσσέας και το Κόμμα δεν έχει να κάνει τόσο με το μυθικό τόξο όσο με το μυαλό και την ψυχή του ήρωα, κάτι που τονίζεται ιδιαίτερα τόσο στην «Κλήτευση του Φιλοκτήτη» όσο και στο «Χίλια Εννιακόσια Ογδόντα Τέσσερα». Όντας ανοιχτή από δύο πλευρές, η σπηλιά του μυθικού ήρωα δεν μπορεί να λειτουργήσει ως καταφύγιο για πολύ καιρό, αλλά αφήνει τον εσώτερο εαυτό του εκτεθειμένο στη βία της εξουσίας, παρέχοντας ένα σχήμα μέσω του οποίου μπορεί κανείς να δει και να ασκήσει κριτική σε ανάλογες «σπηλαιώδεις» συνθήκες και χώρους στην κοινωνία.
Λέξεις-κλειδιά:
Φιλοκτήτης, Η Κλήτευση του Φιλοκτήτη, 1984, κατάσταση έκτακτης ανάγκης, σπηλιά
