Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Παύλος Σαράφης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ιωάννης Τούντας, Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μαρία Καντζανού, Επίκουρη Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Τα «δέκα βήματα» (WHO/UNICEF) αποτελούν αξιόπιστο δομημένο πρόγραμμα για την επιτυχή έναρξη, συνέχιση και στήριξη του μητρικού θηλασμού. Τα παγκόσμια ερευνητικά και στατιστικά δεδομένα αποδεικνύουν ξεκάθαρα τη σημαντικότητα της συμβολής των επαγγελματιών υγείας που ασχολούνται σε χώρους οξείας φροντίδας μητρότητας. Οι αρχές που πλαισιώνουν τα «δέκα βήματα» στηρίζουν την δυαδική σχέση μητέρας-βρέφους για να υπάρξει ομαλή και ορθή έναρξη, συνέχιση, και εγκαθίδρυση του αποκλειστικού μητρικού θηλασμού ή οποιουδήποτε θηλασμού. Επιπρόσθετα, φέρνει στην επιφάνεια την ανεπαρκή γνώση των επαγγελματιών υγείας που ασχολούνται με θέματα θηλασμού. Το έλλειμμα στη γνώση δημιουργεί εσφαλμένη καθοδήγηση με συγκρουόμενες συμβουλές και μπερδεμένα μηνύματα που δρουν αρνητικά προς τις μητέρες και γενικά προς την αποτελεσματική στήριξη του μητρικού θηλασμού.
Σύμφωνα με την Εθνική Μελέτη εκτίμησης της συχνότητας και των προσδιοριστικών παραγόντων του Μητρικού Θηλασμού στην Ελλάδα 2017 το ποσοστό μητρικού θηλασμού μειώνεται αισθητά μετά την έξοδο της μητέρας από την μαιευτική δομή.
Σκοπός: Η γενική διερεύνηση, απεικόνιση και περιγραφή της παρούσας κατάστασης στη χώρα μας σχετικά με τις πρακτικές που εφαρμόζονται στις μαιευτικές δομές είτε είναι είτε όχι αναγνωρισμένες ως "Φιλικά προς τα Βρέφη Νοσοκομεία" (ΠΦΒΝ) με στόχο πάντα την προστασία, προαγωγή και υποστήριξη του μητρικού θηλασμού σε συνάρτηση με τις απόψεις και στάσεις των επαγγελματιών υγείας, που ασχολούνται με την φροντίδα μητέρας - βρέφους. Να διαπιστωθεί σε ποιο βαθμό οι χώροι οξείας φροντίδας μητρότητας συνδέονται ουσιαστικά και αρμονικά με τις αρχές που υποδεικνύουν τα δέκα βήματα με βασικό πυλώνα στόχευσης την αύξηση των ποσοστών του μητρικού θηλασμού. Γιατί όσο περισσότερο εφαρμόζονται αυτά τα βήματα τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες για επιτυχή θηλασμό. Αυτός είναι ο λόγος που ο ΠΟΥ και η UNICEF έχουν θέσει ως στόχο την επέκταση της ΠΦΒΝ σε όσο το δυνατόν περισσότερες μαιευτικές δομές, στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) και στις μονάδες εντατικής νεογνικής φροντίδας. Επιπρόσθετος σκοπός, η προσέγγιση του επιπέδου γνώσεων και στάσεων των επαγγελματιών υγείας για το θηλασμό και τη συσχέτιση τους με δημογραφικούς και εργασιακούς παράγοντες.
Μέθοδος: Πρόκειται για περιγραφική μελέτη της γενικής λειτουργίας των μαιευτικών δομών, με στόχο να αναδείξει κατά πόσο εφαρμόζεται το δομημένο πρόγραμμα θηλασμού των «δέκα βημάτων» και ο Διεθνής Κώδικας Υποκατάστατου Μητρικού Γάλακτος που επηρεάζουν θετικά την έναρξη και την διάρκεια του αποκλειστικού μητρικού θηλασμού και οποιουδήποτε θηλασμού. Είναι μελέτη συσχέτισης των γνώσεων και στάσεων μεταξύ των επαγγελματιών υγείας, που ασχολούνται με τον θηλασμό. Έγινε η χρήση ανώνυμου και αυτοσυμπληρουμένου ερωτηματολογίου με σκοπό τη διερεύνηση, την απεικόνιση και περιγραφή της παρούσας κατάστασης σχετικά με τις πρακτικές που εφαρμόζονται στις μαιευτικές δομές είτε είναι είτε όχι αναγνωρισμένες ΠΦΒΝ σε συνάρτηση με τις απόψεις και στάσεις των επαγγελματιών υγείας, που ασχολούνται με την φροντίδα μητέρας - βρέφους. Έγινε συσχέτιση των γνώσεων και στάσεων των παραπάνω εργαζομένων για το θηλασμό και πολυπαραγοντικές γραμμικές παλινδρομήσεις που σχετίζουν τη βαθμολογία των στάσεων και των γνώσεων αντίστοιχα με τα δημογραφικά και εργασιακά στοιχεία των εργαζομένων. Δείγμα αποτέλεσαν μαίες, μαιευτές, παιδίατροι, γυναικολόγοι και βρεφονηπιοκόμοι που εργάζονται στην Μαιευτική και Νεογνολογική δομή του Αρεταιείου Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου, καθώς και οι επαγγελματίες των παραπάνω 4 ειδικοτήτων οι οποίοι απασχολούνται σε διάφορους χώρους οξείας φροντίδας μητρότητας και προσήλθαν στο 12ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Μητρικού Θηλασμού που πραγματοποιήθηκε από τις 21 έως 26 Ιανουαρίου 2019. Το συγκεκριμένο σεμινάριο διοργανώνεται ετησίως από την Νεογνολογική Κλινική του Αρεταιείου Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου. Χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο στάσεων και γνώσεων για μητρικό θηλασμό (Ingram, 2006) και το ερωτηματολόγιο για Αυτοαξιολόγηση της Συμμόρφωσης Πρακτικών της μαιευτικής δομής για την Εφαρμογή των «δέκα βημάτων» (WHO/UNICEF).
Η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά την περίοδο Δεκέμβριος 2018 – Μάρτιος 2019.
Αποτελέσματα: Υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης έχουν συγκεντρώσει πτυχές των βημάτων 1: «ύπαρξη γραπτής πολιτικής» που κυμαίνονται από 87,6% έως 40,5%, 4: «άμεση τοποθέτηση του μωρού στη μητέρα του μετά τη γέννα για μία ώρα τουλάχιστον» που κυμαίνονται από 85,7% έως 36,7%, 6: «έντυπη συγκατάθεση μητέρας» που κυμαίνονται από 84,8% έως 59%, 7,8,9: «συνδιαμονή του βρέφους με την μητέρα του 24ώρες το 24ωρο και τον απεριόριστο θηλασμό» που κυμαίνονται από 95,7% έως 68,6%. Όμως παρατηρήθηκε χαμηλό ποσοστό συμμόρφωσης του βήματος 10: «διασύνδεση μαιευτικών δομών με τις κοινοτικές δομές, τις υποστηρικτικές ομάδες θηλασμού και τις ομάδες μητέρων». Ο κώδικας 10 έχει τα υψηλότερα ποσοστά 92.2% και ο κώδικας 4 έχει τα χαμηλότερα ποσοστά 51,9% στην αυτοαξιολόγηση της συμμόρφωσης με τον Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος.
Αυξημένα ποσοστά συμφωνίας των στάσεων και γνώσεων των συμμετεχόντων όσον αφορά το ρόλο των επαγγελματιών υγείας για την ενθάρρυνση των μητέρων να θηλάσουν (97%), τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού για τη μητέρα (98,1%) και για το βρέφος (97,6%), το μητρικό γάλα είναι ιδανική τροφή για το βρέφος και η συμπληρωματική τροφή είναι επιζήμια για την εγκαθίδρυση της επαρκούς παραγωγής μητρικού γάλακτος (99,5%).
Παρατηρήθηκε μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και υψηλότερη βαθμολογία στις γυναίκες κατά 1,72 μονάδες υποδηλώνοντας θετικότερη στάση, σε σύγκριση με τους άντρες.
Οι πολυπαραγοντικές αναλύσεις αποτυπώνουν ότι οι παιδίατροι - νεογνολόγοι και οι μαίες -μαιευτές είχαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία υποδηλώνοντας θετικότερη στάση, σε σύγκριση με τους γυναικολόγους - μαιευτήρες και βρεφοκόμους.
Υπήρξε σημαντική στατιστική διαφορά στο πόσο εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι θεωρούσαν ότι είναι οι συμμετέχοντες στο θηλασμό, νεογνολόγοι (70%), μαίες/μαιευτές (77,9%) ,βρεφονηπιοκόμοι (35,3%) και γυναικολόγοι - μαιευτήρες (23.8%).
Συμπεράσματα: Δεν υπάρχει καθολική εφαρμογή του δομημένου προγράμματος θηλασμού των δέκα βημάτων όπως αυτός προτείνεται από τον ΠΟΥ/Unicef παρά μόνο μερική εφαρμογή κάποιων πτυχών των βημάτων. Αποκαρδιωτική είναι η απεικόνιση του βήματος 10 όπου διαφαίνεται η προβληματική διασύνδεση των μαιευτικών δομών με τις κοινοτικές δομές, τις υποστηρικτικές ομάδες θηλασμού και τις ομάδες μητέρων, η οποία δημιουργεί φραγμούς στη συνέχιση του θηλασμού μετά την έξοδο των μητέρων από τις μαιευτικές δομές.
Παρατηρήθηκε υψηλό επίπεδο στάσεων και γνώσεων σχετικά με το θηλασμό στους νεογνολόγους/παιδιάτρους και μαίες/μαιευτές ενώ σημειώνεται χαμηλό επίπεδο στους βρεφονηπιοκόμους και γυναικολόγους/μαιευτήρες. Γενικότερα, διαπιστώθηκε στατιστικά θετική συσχέτιση των γνώσεων και των στάσεων με την εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, έγινε αντιληπτό το έλλειμμα γνώσης στους γυναικολόγους/μαιευτήρες, οι οποίοι αποτελούν τον αδύναμο κρίκο στην προώθηση και την προαγωγή του μητρικού θηλασμού και διαταράσσουν την προσπάθεια διασύνδεσης με τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας για την αύξηση των ποσοστών θηλασμού στη χώρα μας.
Λέξεις-κλειδιά:
Δέκα βήματα, Μητρικός θηλασμός, Φιλικά προς τα Βρέφη Νοσοκομεία, Εγκαθίδρυση, Γνώσεις, Στάσεις, Μαιευτικές δομές, Εκπαίδευση, Επαγγελματίες υγείας
