Τμήμα Θεολογίας
Βιβλιοθήκη Θεολογικής Σχολής

2021-06-11

2021

Γούναρη Μαρία- Ειρήνη

Kωνσταντίνος Μανίκας , Αφ. Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας, ΕΚΠΑ
Αρχ. π. Γρηγόριος Παπαθωμάς, Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας, ΕΚΠΑ
Εμμανουήλ Καραγεωργούδης, Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας, ΕΚΠΑ
Σεβ. Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου και Βιάννου κ.κ. Ανδρέας Νανάκης, Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας, ΑΠΘ
Διονύσιος Βαλαής, Καθηγητής, Τμήμα Θεολογίας, ΑΠΘ
Δημήτριος Νικολακάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού, ΑΠΘ
Δέσποινα Μιχάλαγα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Θεολογίας, ΕΚΠΑ

Το ζήτημα της Εκκλησιαστικής Περιουσίας από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους μέχρι το 1930 στο πλαίσιο των σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας (1828-1930)

Ελληνικά

Το ζήτημα της Εκκλησιαστικής Περιουσίας από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους μέχρι το 1930 στο πλαίσιο των σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας (1828-1930)

Το θέμα της διοίκησης και της διαχείρισης της εκκλησιαστικής περιουσίας αποτέλεσε ζήτημα ιδιαίτερα νευραλγικό στις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, ήδη από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους. Η επίδραση και η απροϋπόθετη μεταλαμπάδευση του δυτικοευρωπαϊκού πνεύματος στον ελληνικό χώρο αποτέλεσε εκείνο το καθοριστικό γεγονός που προώθησε τη θεσμοθέτηση της πολιτειοκρατικής διάστασης στις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας και οδήγησε στη γενικότερη υπαγωγή της εκκλησιαστικής διοίκησης στον ασφυκτικό έλεγχο του κρατικού μηχανισμού και στην εκδήλωση των αυθαίρετων πολιτειακών παρεμβάσεων για την αφαίμαξη και οικειοποίηση της κινητής και ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας
Εντός αυτού του πλαισίου, εξαίρεση αποτέλεσε κυρίως η περίοδος της βραχύβιας διακυβέρνησης του Ιω. Καποδίστρια, καθώς τα ειλικρινή του αισθήματα απέναντι στην Ορθόδοξη Εκκλησία και στην ωφέλεια της πατρίδας εκφράστηκαν μέσα από ένα συγκεντρωτισμό «καλών προθέσεων». Τον προσανατολισμό αυτό δικαιολογούσε πλήρως η ανάγκη του Ιω. Καποδίστρια να διαμορφώσει μια σφαιρικότερη εικόνα για τις υλικές και μορφωτικές ανάγκες της Εκκλησίας, καθώς και για την υπάρχουσα περιουσία της, στο πλαίσιο των προσπαθειών του για τη δόμηση του νεοσύστατου κράτους.
Στον αντίποδα κινήθηκε η πολιτική ηγεσία σχεδόν έως το 1930. Η περίοδος διακυβέρνησης από τη βαυαρική Αντιβασιλεία και τον Όθωνα στιγματίσθηκε από το εντονότατο αντιμοναχικό πνεύμα και τη σταθερή επιδίωξη της υπαγωγής της εκκλησιαστικής-μοναστηριακής περιουσίας στην απόλυτη δικαιοδοσία του κράτους μέσα από τις διαδικασίες ωμής διάλυσης των μονών της επικράτειας. Οι στοχευμένες ενέργειες της Πολιτείας για την υφαρπαγή και ρευστοποίηση της εκκλησιαστικής-μοναστηριακής περιουσίας σε συνδυασμό και με την ίδρυση του πρώτου Εκκλησιαστικού Ταμείου και των διαδοχικών μετεξελίξεών του, ουδόλως απέφεραν τα προσδοκώμενα οικονομικά οφέλη στο κράτος, καθόσον η προχειρότητα και η έλλειψη σχεδιασμού και οργάνωσης κατέληξαν κυρίως στη διασπάθιση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Στη συνάφεια αυτή της απουσίας συνεπούς οργάνωσης και αξιοποίησης των εκκλησιαστικών εισοδημάτων εξελίχθηκαν οι καταστάσεις και στα επόμενα έτη του 19ου αιώνα. Η πολιτική στάση έναντι του ζητήματος της εκκλησιαστικής περιουσίας θα πρέπει να θεωρηθεί ενταγμένη στον απόηχο της αγροτικής μεταρρύθμισης του 1871 και της διανομής της εθνικής γης, της νομιμοποίησης των καταπατήσεων και της επιβολής εισφορών χάριν της Εκπαίδευσης, χωρίς όμως οι στόχοι αυτοί να υλοποιούνται
Στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και εντός του κλίματος που είχε διαμορφώσει η μακροχρόνια εφαρμογή ενός ολοκληρωτικού πολιτειοκρατικού ελέγχου της εκκλησιαστικής διοίκησης, η Πολιτεία εξακολούθησε να διεκδικεί τη διοίκηση και διαχείριση της ακίνητης κυρίως εκκλησιαστικής περιουσίας, ως μέσο χειραγώγησης της Εκκλησίας γενικότερα και πραγματοποίησης των εκάστοτε κυβερνητικών προγραμμάτων ειδικότερα. Ως εκ τούτου, η μεν διακυβέρνηση του Θ. Πάγκαλου αποσκοπούσε στην ενίσχυση της Αεροπορικής Άμυνας της χώρας άμεσα, και έμμεσα στην ενίσχυση της ιδιοκτησίας των πολιτών, ενώ οι βενιζελικές κυβερνήσεις των ετών 1917 και 1928 απέβλεψαν κυρίως στη διευκόλυνση της εγκατάστασης και της ενίσχυσης των προσφυγικών πληθυσμών, στην αποκατάσταση των ακτημόνων και στην υποστήριξη της μικρής έγγειας ιδιοκτησίας.
Οι πολιτειοκρατικές παρεμβάσεις ευνοήθηκαν και παγιώθηκαν από την αρχή της σύστασης του νεοελληνικού κράτους, όταν η ελεύθερη βούληση των εκκλησιαστικών ταγών αγνοήθηκε ή χειραγωγήθηκε από τους εκπροσώπους της πολιτικής εξουσίας. Παρά ταύτα, μετά τη λήξη της περιόδου της Αντιβασιλείας η εκκλησιαστική αρχή απέδειξε τη συναίσθηση της ευθύνης της για την ατολμία του παρελθόντος και αντέδρασε σταθερά στη διαμόρφωση των κανονισμών επί των οικονομικών της θεμάτων, έστω και χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα. Οι αντιδράσεις της κρίνονται περισσότερο δυναμικές εντός του 20ου αιώνα με αποκορύφωμα τους νόμους περί Γενικού Εκκλησιαστικού Ταμείου και περί Ενοριών κατά τα έτη 1909 και 1910, τα νομοσχέδια της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής των ετών 1914-1915, το Υπόμνημα και το Σχέδιο Νόμου του Μελετίου Μεταξάκη το 1920. Τέλος, αναμφισβήτητης και καθοριστικής σημασίας υπήρξε η διαπραγματευτική πολιτική του Χρυσόστομου Α’ Παπαδόπουλου, που οδήγησε στη σύσταση του ΟΔΕΠ το 1930 και στη διάκριση μεν μεγάλου μέρους της εναπομείνασας εκκλησιαστικής περιουσίας σε ρευστοποιητέα και διατηρητέα, ώθησε δε την Πολιτεία, μετά από διαρκείς και επίμονες διαπραγματεύσεις, να αντιμετωπίσει σοβαρότερα πλέον τις εκκλησιαστικές διεκδικήσεις.

Θρησκεία

Εκκλησία Ελλάδος, Εκκλησιαστική Περιουσία, Μονές, Εκκλησιαστικό Ταμείο, ΟΔΕΠ, Καποδίστριας, Αντιβασιλεία, Βενιζέλος, Μητροπολίτες Αθηνών, Αγροτικοί νόμοι

Όχι

0

Όχι

448

445

Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο έως 2024-06-11.

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2947138