Abstract:
Το φθινόπωρο είναι παραδοσιακά καλή εποχή για την αγορά του βιβλίου. Η επιστροφή στα θρανία τονώνει την κίνηση στα βιβλιοπωλεία και το ετήσιο φεστιβάλ βιβλίου στο Ζάππειο, που διοργανώνεται από τον Σύνδεσμο Εκδοτών Βιβλίου (1-17 Σεπτεμβρίου για φέτος), είναι πάντα μια ωραία γιορτή για εκείνους που αγαπούν το βιβλίο. Ο Οκτώβριος είναι ακόμη ο μήνας της μεγάλης ιστορικής Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης, ενός θεσμού που ανάγεται στον 17ο αιώνα και κάθε χρόνο επιβεβαιώνεται ως το απαραίτητο ραντεβού εκδοτών από όλον τον κόσμο για τη σύναψη συμφωνιών σχετικά με τα βιβλία που θα διαβάσει το παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό. Τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, οι κλαδικές εκθέσεις βιβλίου διακρίνονται στις επαγγελματικές (business-to business), όπως της Φρανκφούρτης, που έχουν σκοπό τις επαφές και τις αγοραπωλησίες δικαιωμάτων μεταξύ εκδοτικών οίκων, ατζέντηδων και συγγραφέων, και σε όσες απευθύνονται κυρίως στο αναγνωστικό/καταναλωτικό κοινό, με πωλήσεις βιβλίων, λογοτεχνικές εκδηλώσεις, κλπ. (business-to-consumer). Στη χώρα μας χαρακτήρα επαγγελματικής έκθεσης έχει μόνον η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (που διοργανώθηκε για 14η φορά εφέτος), η οποία όμως απευθύνεται και στο αναγνωστικό κοινό και συνεπώς o επαγγελματικός χαρακτήρας της δεν είναι ούτε κυρίαρχος ούτε δεδομένος. Ενίσχυση χρειάζεται επίσης ο διεθνής της χαρακτήρας που για την ώρα καλύπτεται μόνο με μερικά περίπτερα ξένων συμμετοχών.
Οι εκθέσεις βιβλίου που απευθύνονται στο κοινό των δύο μεγάλων πόλεων, Αθήνας και Θεσσαλονίκης, έχουν μεγάλη παράδοση, που ταυτίζεται, ιστορικά, με την απελευθέρωση των ιδεών στον εκδοτικό χώρο στην αρχή της μεταπολίτευσης. Συμβάλλουν στην προώθηση του βιβλίου και της ανάγνωσης, λειτουργούν συμπληρωματικά με άλλες δραστηριότητες (λ.χ. πολιτισμός, τουρισμός, ψυχαγωγία) και ενισχύουν τη ρευστότητα των επιχειρήσεων. Ωστόσο, επειδή βασίζονται σε απευθείας πωλήσεις των εκδοτών, τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις, χρειάζονται ένα περιοριστικό πλαίσιο ώστε να προστατεύονται οι φυσικοί σύμμαχοι των εκδοτών, τα βιβλιοπωλεία, από τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Το περιοριστικό αυτό πλαίσιο θα πρέπει να ασκείται ιδίως ως προς τις εκπτωτικές εκθέσεις-bazaar, που εκποιούν το απόθεμα των εκδοτών σε πολύ χαμηλές τιμές. Η «απελευθέρωση» της αγοράς του βιβλίου, στον τόσο ευάλωτο εκδοτικό κόσμο, ισοδυναμεί με εξόντωση των μικρότερων παικτών στο πεδίο. Ήδη η κατάργηση της Ενιαίας Τιμής ήταν σοβαρό πλήγμα για τους μικρούς και μεσαίους βιβλιοπώλες. Όμως το βιβλίο είναι άρρηκτα δεμένο με την πολυφωνία και την ποικιλία στην προσφορά και η συρρίκνωση του πεδίου, μια επικίνδυνη υποχώρηση της δημοκρατίας.
Εκτός συνόρων, η Ελλάδα και οι ελληνικές εκδοτικές επιχειρήσεις συμμετέχουν είτε με εθνικό περίπτερο είτε ως μεμονωμένοι εκθέτες και παρουσιάζουν την ετήσια βιβλιοπαραγωγή καθώς και ειδικά αφιερώματα στις περιπτώσεις εθνικής συμμετοχής. Πιο πρόσφατη, η 24η Διεθνής Έκθεση στο Πεκίνο (23-27 Ιουλίου), στην οποία η Ελλάδα έλαβε το Βραβείο Αριστείας Εκθέτη (Exhibitor’s Excellence Award).Το ελληνικό περίπτερο φιλοξένησε 125 βιβλία πρόσφατης παραγωγής (2016-2017) από 52 ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη σύγχρονη πεζογραφία, το παιδικό βιβλίο, το λεύκωμα τέχνης, την ελληνική μυθολογία κ.ά. Η ελληνική αποστολή βραβεύτηκε από ειδική επιτροπή των οργανωτών της έκθεσης για την αναβάθμιση της παρουσίας της συνολικά, για το περίπτερό της και τις εκδηλώσεις που οργάνωσε, και τιμήθηκε ως η καλύτερη παρουσία ανάμεσα στους ξένους εκθέτες. Στον προγραμματισμό του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, στο οποίο έχει ανατεθεί η ευθύνη της προβολής του ελληνικού βιβλίου μετά την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ, ακολουθούν η 30ή Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Μόσχας (6-10 Σεπτεμβρίου) και, βέβαια, η 69η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης (11-15 Οκτωβρίου).
Η εκπροσώπηση της Ελλάδας στις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου έχει διττό χαρακτήρα. Αποτελεί ισχυρή παρουσία εξωτερικής πολιτιστικής πολιτικής που δηλώνει και καλλιεργεί πολιτιστική ταυτότητα. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί το κατεξοχήν θεσμικό πλαίσιο για τις διεθνείς εκδοτικές συναλλαγές. Οι εκθέσεις βιβλίου είναι το σημαντικότερο πλαίσιο για την προώθηση των πνευματικών δικαιωμάτων Ελλήνων δημιουργών. Για να επιτευχθεί αυτός ο διττός προσανατολισμός, πολιτιστικός και εμπορικός, της ελληνικής παρουσίας στις διεθνείς εκθέσεις απαιτείται ο μακρόπνοος και σταθερός σχεδιασμός της ελληνικής εκπροσώπησης σε όλα τα επίπεδα: από την έγκαιρη προετοιμασία του υποστηρικτικού υλικού, τη δημιουργία αρχείου και βάσης δεδομένων έργων και μεταφράσεων και τη θεσμοθέτηση μεταφραστικής επιδότησης έως τον σταθερό σχεδιασμό του ελληνικού περιπτέρου και τον ομοιογενή προγραμματισμό των παράλληλων και τιμητικών εκδηλώσεων. Μέχρι τώρα η ελληνική παρουσία στις διεθνείς εκθέσεις του εξωτερικού έπασχε σοβαρά από ελλιπή γνώση και πληροφόρηση σχετικά με την αγορά στην οποία απευθυνόταν, έλλειψη αξιοπιστίας και συνέπειας ως προς τις επιδοτήσεις μεταφράσεων, απουσία branding για το ελληνικό βιβλίο καθώς και μιας συνεκτικής στρατηγικής για την προώθησή του, ανύπαρκτη αξιοποίηση των ηλεκτρονικών και ψηφιακών εργαλείων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό, και μια σειρά λαθεμένων επιλογών. Η Ομάδας Εργασίας για το Βιβλίο έθεσε σε δημόσια διαβούλευση στον κόμβο του Υπουργείου Πολιτισμού τις αναλυτικές προτάσεις της για μια εθνική στρατηγική για το βιβλίο, που καλύπτουν σφαιρικά το ζήτημα των εκθέσεων και άλλα καίρια θέματα της αγοράς του βιβλίου (επανίδρυση αρμόδιου θεσμικού οργάνου, επαναφορά της Ενιαίας Τιμής, υποστήριξη των μικρών ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων, αναμόρφωση των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, διάδοση της ανάγνωσης, υποστήριξη των δημιουργών, ψηφιακή διάσταση της πολιτικής βιβλίου, κλπ.). Αναμένουμε πλέον τις αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας.
Στο παρόν 3ο τεύχος της Άνω Κάτω Τελείας έχουμε την τιμή να φιλοξενήσουμε κείμενα του Κώστα Μαυρουδή, τον ευχαριστούμε και από εδώ! Ακόμη προτείνουμε, μεταξύ άλλων, μια παρουσίαση του θεσμού της Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Βιβλίου, με αφορμή την επιλογή της Αθήνας για το 2018, την ιστορία του Hogarth Press των Λέοναρντ και Βιρτζίνια Γουλφ, μια μελέτη για τα μπαρόκ στοιχεία στον Μακμπέθ, την επισκόπηση της πολύ ενδιαφέρουσας κατηγορίας των «βιβλίων καλλιτεχνών», δύο αναφορές στον George Orwell, στη σκηνή και τη μουσική, λογοτεχνικά κείμενα, συνεντεύξεις, κόμικς και χειροτεχνίες. Το ακουστικό βιβλίο του τεύχους είναι το Στο Καλό Μυθιστόρημα του Laurent Cossé (εκδ. Πόλις).
