Περίληψη:
Οι Μεσογειακοί κυκλώνες τροπικών χαρακτηριστικών (γνωστοί και ως Medicanes)
είναι μετεωρολογικά φαινόμενα τα οποία εμφανίζονται σποραδικά στον χώρο της
Μεσογείου και συνοδεύονται από θυελλώδεις ανέμους και έντονες βροχοπτώσεις.
Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η εμφάνιση μίας περιοχής χαμηλών πιέσεων στο
κέντρο τους, γύρω από την οποία λαμβάνει χώρα η περιστροφική κίνηση μίας μάζας
νεφών, ενώ τα στοιχεία που τους διαφοροποιούν από τους συνήθεις κυκλώνες είναι
ο θερμός πυρήνας τους, η έντονη κατακόρυφη μεταφορά και οι ισχυρές
επιφανειακές ροές, που αποτελούν χαρακτηριστικά διάκρισης των τροπικών
κυκλώνων. Η διάκριση αυτών των συστημάτων γίνεται εφικτή με την χρήση
δορυφορικών εικόνων του ορατού και του υπερύθρου, που είναι χρήσιμες και για
την παρακολούθηση της συνολικής της πορείας τους και της δομής τους.
Οι κυκλώνες αυτού του τύπου έχουν μικρή συχνότητα εμφάνισης στην περιοχή της
Μεσογείου, λόγω των μικρών διαστάσεών της που δεν ευνοούν την ανάπτυξη τροπικών
συστημάτων. Παρόλα αυτά, η ιδιαίτερη γεωγραφία της, που συνίσταται κυρίως στην
παρουσία περιθωριακών ορεινών όγκων και πολλών εγκολπώσεων, βοηθά στην ανάπτυξη
συνθηκών ευνοϊκών για των σχηματισμό των medicanes. Αυτές είναι κυρίως η έντονη
κατακόρυφη μεταφορά και η συνεισφορά θερμού και πλούσιου σε υγρασία αέρα,
προερχόμενου από τα ύδατα της Μεσογείου, μία διαδικασία που ευνοείται κυρίως
μετά το πέρας του καλοκαιριού.
Στην παρούσα εργασία εξετάζεται ένα σύνολο γεγονότων medicanes (64 περιπτώσεις)
που αφορά την περίοδο 1947-2014, όσον αφορά τις μετεωρολογικές παραμέτρους που
συνδέονται με τον σχηματισμό τους, αλλά και τις επιπτώσεις που προκαλούν αυτοί
στις διάφορες περιοχές της Μεσογείου. Παρουσιάζονται τα γεγονότα των medicanes
και δημιουργείται μία βάση δεδομένων, η οποία περιλαμβάνει, εκτός από τις
ημερομηνίες εκδήλωσης, τα χαρακτηριστικά των φαινομένων και τις επιπτώσεις
τους. Επίσης, γίνεται εποχιακή και γεωγραφική μελέτη φαινομένων και επιπτώσεων,
ενώ εξετάζονται οι συνοπτικές καταστάσεις των μετεωρολογικών παραμέτρων και των
ανωμαλιών τους, για τις ημέρες εκδήλωσης των φαινομένων.
Η μεθοδολογία που ακολουθείται περιλαμβάνει την αναζήτηση των γεγονότων των
medicanes και των υπόλοιπων σχετικών στοιχείων στην βιβλιογραφία, την
συνδυασμένη μελέτη τόσο αυτών όσο και των δορυφορικών εικόνων και την κατάρτιση
της βάσης δεδομένων. Στην συνέχεια, η επεξεργασία των δεδομένων περιλαμβάνει
την κατασκευή διαγραμμάτων της εποχιακής και διαχρονικής κατανομής τους, την
χρήση λογισμικού GIS για την απεικόνιση της γεωγραφικής κατανομής τους και τον
εντοπισμό περιοχών με τα περισσότερα γεγονότα γένεσης των medicanes. Όσον αφορά
τις επιπτώσεις τους, αυτές ταξινομούνται σε επιμέρους κατηγορίες και μελετώνται
εποχιακά ανά κατηγορία, ενώ γίνεται χρήση λογισμικού GIS για την απεικόνιση του
συνόλου των επιπτώσεων γεωγραφικά, σε συνδυασμό με τις καταγραφές της ταχύτητας
των ανέμων και των σιφώνων (tornadoes) που έλαβαν χώρα λόγω των φαινομένων.
Για την μελέτη των συνοπτικών καταστάσεων και ανωμαλιών των μετεωρολογικών
παραμέτρων που συνδέονται με τους medicanes, έγινε η λήψη των δεδομένων
επαναναλύσεων από το NCEP/NCARReanalysisProject του
NationalOceanicandAtmosphericAdministration (NOAA), για τις ημερομηνίες των
φαινομένων που έλαβαν χώρα τον Σεπτέμβριο, που είναι ο μήνας με την μεγαλύτερη
συχνότητα εμφάνισης των medicanes. Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα
διαγράμματα των συγκεντρωτικών μέσων και των ανωμαλιών για ένα σύνολο
παραμέτρων (πίεση της θαλάσσιας επιφανείας, θερμοκρασία θαλάσσιας επιφανείας,
ρυθμός βροχόπτωσης, δείκτης ατμοσφαιρικής αστάθειας, θερμοκρασία του αέρα στα
500 hPa, γεωδυναμικό ύψος στα 500 hPa, διατμητικός άνεμο επιφανείας και
διανυσματική ταχύτητα ανέμου). Στη συνέχεια, συνδυάζονται τα αποτελέσματα των
επιμέρους διαγραμμάτων με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων για τον μήνα που
εξετάσθηκε.
Τα αποτελέσματα που προέκυψαν ήταν χρήσιμα για την κατανομή των φαινομένων των
medicanes. Το εποχιακό τους πρότυπο έδειξε ότι οι μήνες με την μεγαλύτερη
συχνότητα εμφάνισης των φαινομένων είναι ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος, ενώ η
μέση συχνότητα εμφάνισής τους υπολογίσθηκε στους 1.79 medicanes ανά έτος.
Επίσης, εντοπίσθηκαν δύο περιοχές στις οποίες ευνοείται η δημιουργία τους: η
κεντρική Μεσόγειος (νότια της Ιταλίας, ανάμεσα στην Σικελία και τις ακτές της
Τυνησίας και της Λιβύης) και η δυτική Μεσόγειος (κυρίως στην θάλασσα των
Βαλεαρίδων, στην περιοχή δυτικά της Σαρδηνίας). Επιπλέον, παρουσιάσθηκε η
διαφορά ανάμεσα στο εποχιακό πρότυπο αυτών των δύο περιοχών, με αυτήν της
κεντρικής Μεσογείου να εμφανίζει έναν πολύ μεγάλο αριθμό γεγονότων τον
Σεπτέμβριο σε σχέση με την δυτική.
Η εξέταση των συνοπτικών καταστάσεων και ανωμαλιών των μετεωρολογικών
παραμέτρων έδειξε ότι οι συγκεντρωτικοί μέσοι όροι παρουσιάζονται αυξημένοι για
την περιοχή της κεντρικής λεκάνης της Μεσογείου, ανάμεσα στην Σικελία και τις
ακτές της βόρειας Αφρικής, που χωρικά αντιστοιχεί στην περιοχή όπου
εντοπίζονται οι περισσότερες τοποθεσίες γένεσης των medicanes. Επίσης,
εντοπίσθηκε και μία δεύτερη περιοχή, όπου οι συγκεντρωτικοί μέσοι όροι είναι
αυξημένοι, γύρω από τις Βαλεαρίδες νήσους. Επίσης, οι αντίστοιχες ανωμαλίες των
μετεωρολογικών παραμέτρων εμφανίζουν τις μεγαλύτερες τιμές τους στις ίδιες
περιοχές. Αυτά τα αποτελέσματα έρχονται σε συμφωνία με τον μεγάλο αριθμό
medicanes, που εκδηλώθηκε τον Σεπτέμβριο στην περιοχή της κεντρικής και της
κεντρικής-δυτικής Μεσογείου, σύμφωνα με την βιβλιογραφία.
Η γεωγραφική κατανομή των επιπτώσεων των medicanes έδειξε ότι υπάρχει ένα
πλήθος περιοχών στις οποίες αυτές γίνονται αισθητές, με τον μεγαλύτερο αριθμό
επιπτώσεων να παρουσιάζεται στην κεντρική Μεσόγειο (Ιταλία και Μάλτα). Επίσης,
παρουσιάστηκαν οι περιοχές με την μεγαλύτερη εμφάνιση επιπτώσεων των διάφορων
κατηγοριών. Υπολογίσθηκε ότι το 62.5% των γεγονότων που εξετάσθηκαν προκάλεσε
επιπτώσεις μεγάλης έντασης, γεγονός που οφείλεται στην ελλιπή καταγραφή των
επιπτώσεων μικρότερης έντασης και έκτασης, καθώς και την ελλιπή αντιστοίχησή
τους με συγκεκριμένα γεγονότα medicanes.
Μελλοντικά, θα ήταν χρήσιμη η επιπλέον έρευνα και μελέτη των γεγονότων των
medicanes, με έμφαση στα γεγονότα μεγάλων επιπτώσεων, αλλά και σε αυτά που
έχουν επηρεάσει τον ελλαδικό χώρο. Επίσης, σημαντική θα ήταν η μελέτη των
συνοπτικών καταστάσεων και των ανωμαλιών των παραμέτρων και για τους υπόλοιπους
μήνες εμφάνισης των φαινομένων, καθώς και η προσπάθεια της συγκρότησης μία
πλήρους βάσης δεδομένων των επιπτώσεών τους.
