Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Μπουρνέλλη Π., Επίκουρη Καθηγήτρια, ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ,
Γογγάκη, Κ., Επίκουρη Καθηγήτρια, ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ,
Μπαρμπούση Α., Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Περίληψη:
Η εκπαίδευση των χορευτών, παραδοσιακά, θεµελιωµένη στο πλαίσιο του καρτεσιανού δυϊστικού µοντέλου, βασίζεται σε τεχνικές που προσεγγίζουν το σώµα ως αντικείµενο κατακερµατίζοντάς το, στοχεύοντας κυρίως στην ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων των χορευτών. Όµως, από τις αρχές του 20ου αιώνα, νέες θεωρίες ασκώντας αυστηρή κριτική στον καρτεσιανό δυϊσµό, επανασυνέδεσαν το σώµα µε το πνεύµα και άνοιξαν τον δρόµο για µια φαινοµενολογική και υπαρξιστική προσέγγιση του χορού. Η θεωρητική αυτή στροφή οδήγησε στη δηµιουργία των σύγχρονων ρευµάτων προσέγγισης της κίνησης και στην αµφισβήτηση του χορού ως τέχνη καθαυτή, εισάγοντας καινούργια αναλυτικά εργαλεία. Το φαινοµενολογικό παράδειγµα της σωµατοποίησης, εξισορροπώντας το σηµειωτικό παράδειγµα του πολιτισµού ως κειµένου (text), αποτελεί τη βασική θεωρητική οπτική των σωµατοποιηµένων πρακτικών (somatics). Οι πρακτικές αυτές, όπως η Feldenkrais technique, η Alexander technique, το Body Mind Centering κ.α. αντιµετωπίζοντας το σώµα ως όλον διαθέτουν δυναµική και στοχεύουν να οδηγήσουν τον εµπλεκόµενο στη βίωση ενός ενιαίου και συνεχώς µεταβαλλόµενου σώµατος, απρόβλεπτου και ανοιχτού στην εµπειρία. Με τη µεταφορά της έµφασης από τη δοµή στη δράση, το σώµα και η κίνησή του είναι αποτέλεσµα µιας συνεχούς και αδιάσπαστης ροής. Στο πλαίσιο αυτό η ροή (flow) δεν εκλαµβάνεται ως συστατικό της κίνησης, αλλά ως µία κατάσταση στην οποία ο άνθρωπος είναι απόλυτα µπλεγµένος µε τη δράση του. Με δεδοµένη τη θέση ότι ο χορός µπορεί να προάγει κοινωνικά νοήµατα και ιδιαίτερα προσωπικά βιώµατα µόνον όταν ο χορευτής εκληφθεί ως δρων υποκείµενο, στόχος της εργασίας είναι: α) να αναδείξει τις φιλοσοφικές διαστάσεις που διέπουν τις σωµατοποιηµένες πρακτικές και β) να διερευνήσει την αποτελεσµατικότητά τους ως προς την ποιότητα της κίνησης των χορευτών και την εµπειρία της ροής. Μέσα από τη διαπίστωση ότι η σύγχρονη εποχή έχει ανάγκη από εµπειρικά, χειραφετηµένα σώµατα, η σηµασία της έρευνας βρίσκεται στην ίδια την απόδειξη της αποτελεσµατικότητας των σωµατοποιηµένων πρακτικών, ώστε να συµβάλει στην αναθεώρηση της ισχύουσας πρακτικής στην εκπαίδευση του χορού και να µεταθέσει το ενδιαφέρον στη βιωµατική, σωµατοποιηµένη γνώση. Για την πραγµατοποίηση αυτού του στόχου η µεθοδολογική οπτική που χρησιµοποιήθηκε ήταν η βιβλιογραφική. Μέσα από την κριτική παρουσίαση της σχετικής βιβλιογραφίας η έµφαση δόθηκε στις έννοιες της σωµατοποίησης, της εµπειρίας της ροής και της ποιότητας της κίνησης σε συνδυασµό µε τις πρακτικές που οδηγούν στη σύνδεσή τους. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας δοµήθηκε σε κεφάλαια τα οποία αφορούν: στις εννοιολογικές προσεγγίσεις του χορού, από τη θεωρία στο βίωµα, στις δύο κυρίαρχες φόρµες διδασκαλίας στην εκπαίδευση του χορού, στη θεωρία της ροής, στη θεωρία της σωµατοποίησης, καθώς και στις σωµατοποιηµένες πρακτικές και την εφαρµογή τους στο χορό. Μέσα από κριτική ανάλυση αναδείχθηκαν τόσο οι φιλοσοφικές αρχές που διέπουν τις σωµατοποιηµένες πρακτικές, όσο και η σηµασία τους. Στα συµπεράσµατα της έρευνας διαπιστώθηκε ότι οι σωµατοποιηµένες πρακτικές µπορούν να συµβάλουν στην βελτίωση της ποιότητας της κίνησης των χορευτών και την αποτελεσµατικότερη κίνηση και να τους οδηγήσουν στην εµπειρία της ροής, καθώς προσεγγίζουν την κίνηση ως αναπόσπαστο κοµµάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία βιώνεται ως µία διαρκώς µεταβαλλόµενη, µοναδική και πολύ προσωπική εµπειρία. Αυτή η βιωµατική εµπειρία καταγράφεται και µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως πηγή νέας γνώσης, συµβάλλοντας στην επανεκπαίδευση του σώµατος, στη βελτίωση της λειτουργικότητάς του και στην απαλλαγή του από προηγούµενα κινητικά πρότυπα, δίνοντας τη δυνατότητα στους χορευτές να βιώσουν ιδιαίτερες αποχρώσεις και ποιότητες της κίνησης. Οι σωµατοποιηµένες πρακτικές προσεγγίζουν το σώµα ολιστικά, δεν το αποκόπτουν από την ενιαία του υπόσταση και αξιοποιούν τις πληροφορίες που λαµβάνονται από το υποκειµενικό, φαινοµενολογικό σώµα. Μέσα από δύο βασικές λειτουργίες τους, τη συνείδηση και την αφύπνιση, οι σωµατοποιηµένες πρακτικές οδηγούν στη συγκέντρωση και τον έλεγχο, βασικές προϋποθέσεις για τη δηµιουργία της εµπειρίας της ροής. Η εµπειρία της ροής, ως κατάσταση στο χορό, συναντά την θεωρία του Csikszentmichalyi (1972), η οποία µε τη σειρά της µπορεί να δώσει το θεωρητικό υπόβαθρο για να διευκρινιστεί αυτή η κατάσταση ως πρωταρχική/βασική προκειµένου να διαθέτει ο χορός νόηµα. Η προσέγγιση αυτή µετακινεί την εκπαίδευση του χορού από την επίδοση και την τεχνική των καλογυµνασµέµων ποδιών στο σωµατοποιηµένο, µεταβαλλόµενο και απροσδιόριστο «σκέπτεσθαι κινητικά», εστιάζοντας στην ολοκληρωτική παρουσία του χορευτή στη στιγµή και τη δράση, στην αποτελεσµατικότητα της κίνησης χωρίς την κακοποίηση του σώµατος, στο βίωµα δηλαδή της εµπειρίας της ροής.
Λέξεις-κλειδιά:
σωµατοποίηση (embodiment), φαινοµενολογία του χορού, εκπαίδευση του χορού, εµπλουτισµός τεχνικής του χορού, Feldenkrais και χορός, release techniques
