Κατεύθυνση Βυζαντινή Αρχαιολογία
Βιβλιοθήκη Φιλοσοφικής Σχολής

2017-06-20

2017

Πολιτόπουλος Διονύσιος

Γεώργιος Πάλλης, Λέκτωρ Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φιλοσοφική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μαρία Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου, Καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φιλοσοφική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ιωάννα Στουφή-Πουλημένου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Επιγραφικής, Τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή, ΕΚΠΑ

Μνημειακή ζωγραφική στην λατινοκρατούμενη Αττική και η απεικόνιση της Δευτέρας Παρουσίας. Επιρροές - σχέσεις με κέντρα και περιφέρεια - τεχνοτροπικές παρατηρήσεις - ιδιαιτερότητες.

Ελληνικά

Μνημειακή ζωγραφική στην λατινοκρατούμενη Αττική και η απεικόνιση της Δευτέρας Παρουσίας. Επιρροές - σχέσεις με κέντρα και περιφέρεια - τεχνοτροπικές παρατηρήσεις - ιδιαιτερότητες.

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Δ’ Σταυροφορίας στις 13 Απριλίου του 1204, αποτελεί ένα γεγονός καταλυτικής σημασίας και σηματοδοτεί την απώλεια της πολιτικής, διοικητικής, θρησκευτικής αλλά και καλλιτεχνικής πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι να μελετηθεί η ζωγραφική παραγωγή και να διερευνηθούν οι ενδεχόμενες συνέπειες της λατινικής κατάκτησης στην εξέλιξη της μνημειακής ζωγραφικής (και ιδιαιτέρως στην παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας) στους ναούς της Αττικής κατά την περίοδο αυτή.

Η παράσταση απαντάται μόνο σε πέντε από τα μνημεία της Αττικής τα οποία διατηρούν εικονογραφικό διάκοσμο και έχουν χρονολογηθεί στην περίοδο της λατινοκρατίας. Στον Άγιο Πέτρο Καλυβίων, όπως εξάλλου και στο ασκητήριο του Οσίου Παταριού, ακολουθείται το καθιερωμένο εικονογραφικό πρότυπο, χωρίς αποκλίσεις και ιδιαιτερότητες. Στην περίπτωση του Αγίου Γεωργίου Κουβαρά αντίθετα, ιδιαίτερη είναι η τοποθέτηση της παράστασης στο υψηλότερο σημείο του τέμπλου, η απεικόνιση των Αποστόλων ορθίων, (κάτι που παρατηρείται και στον Άγιο Νικόλαο στο κοιμητήριο Καλάμου) και η αντίστροφη θέση των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Επιπλέον τόσο στον Άγιο Πέτρο όσο και στον Άγιο Γεώργιο η έμφαση στην απεικόνιση ατομικών αμαρτημάτων που σχετίζονται με την καλλιέργεια της γης και την ανήθικη χρήση του χρήματος, αποτυπώνει με εύγλωττο τρόπο τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της περιοχής την περίοδο της Λατινοκρατίας. Τέλος στην Παναγία Αθηνιώτισσα ιδιαιτερότητα αποτελεί η επιλογή της απεικόνισης της ένθρονης Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου.

Τεχνοτροπικά η παράσταση ακολουθεί στην πλειοψηφία των ναών τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής της περιόδου στην Αττική. Ο επαρχιακός χαρακτήρας, η τάση για απλοποίηση και γραμμικότητα κυριαρχούν, αλλά και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις παρατηρείται προσπάθεια για πλαστική απόδοση των μορφών και απόδοση του όγκου. Η τεχνοτροπική αυτή ομοιογένεια υποδηλώνει ενδεχομένως την ύπαρξη τοπικών εργαστηρίων. Εξαίρεση αποτελεί η υψηλής ποιότητας ζωγραφική του Αγίου Νικολάου στο κοιμητήριο στον Κάλαμο, η οποία υποδηλώνει σαφείς επαφές με μεγάλο κέντρο, κάτι που διακρίνεται σε μικρότερο βαθμό και στην περίπτωση του Αγίου Πέτρου.

Οι δυτικές επιρροές είναι περιορισμένες και εξαντλούνται σε εικονογραφικές λεπτομέρειες κυρίως ενδυματολογικές ή δευτερεύουσες, που σε καμία περίπτωση δεν άπτονται των δογματικών διδασκαλιών της ορθόδοξης εκκλησίας. Επιπλέον προτιμούνται να απεικονισθούν θέματα κοινά και στα δύο δόγματα, που ανάγονται στην παλαιοχριστιανική παράδοση και δεν προσφέρονται για δογματικές έριδες.

Η αναγκαστικά περιορισμένη επαφή με τα υψηλά καλλιτεχνικά κέντρα οδηγεί σε μια τέχνη που έχει χαρακτηριστεί «επαρχιακή», καθώς απομακρύνεται από τον ακαδημαϊσμό. Αποτελεί όμως τεκμήριο εικαστικής αποτύπωσης του τρόπου που οι ευρύτερες λαϊκές μάζες αντιλαμβάνονταν την χριστιανική πίστη, αλλά και τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, σε μια ταραγμένη και μεταβατική περίοδο.

Αρχαιολογία

Μνημειακή ζωγραφική, Αττική, Λατινοκρατία, Δευτέρα Παρουσία.

Όχι

0

Ναι

579

244

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/1672526/file.pdf

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/1672526