Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Χήνου Ιωάννα, Καθηγήτρια, τμήμα Φαρμακευτικής, ΕΚΠΑ
Σκαλτσά Ελένη, Καθηγήτρια, τμήμα Φαρμακευτικής, ΕΚΠΑ
Καρίκας Αλβέρτος-Γεώργιος, Αναπληρωτής καθηγητής, τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων,ΤΕΙ Αθήνας
Περίληψη:
Αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε η φυτοχημική μελέτη τεσσάρων τροπικών ειδών του γένους Cordia (Boraginaceae) τα οποία εντοπίζονται στη περιοχή του Παναμά με σκοπό την απομόνωση και τον προσδιορισμό της δομής των δευτερογενών μεταβολιτών τους. Πιο συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκε η φαρμακογνωστική μελέτη φύλλων από τα είδη Cordia bicolor A.DC ex DC, Cordia megalantha S.F. Blake, Cordia dentata Poir. και Cordia linnaei Stearn.
Οι δευτερογενείς μεταβολίτες του γένους αποτελούν ενώσεις με ενδιαφέρουσα χημεία και ευρύ φάσμα βιολογικών δράσεων. Το θεωρητικό μέρος, λοιπόν, εστιάζεται στη βιβλιογραφική ανασκόπηση της δρογοχημείας του γένους, των φυσικών προϊόντων που έχουν απομονωθεί και ταυτοποιηθεί από διάφορα είδη Cordia, καθώς και της εθνοφαρμακολογίας και των βιολογικών δράσεων φυτών του γένους.
Το πειραματικό μέρος περιλαμβάνει τις διαδικασίες εκχύλισης, απομόνωσης και καθορισμού της δομής φυσικών προϊόντων από τα φυτά που μελετήθηκαν μέσω χρωματογραφικών και φασματοσκοπικών μεθόδων. Πραγματοποιήθηκε η επεξεργασία του μεθανολικού εκχυλίσματος από τα είδη C. bicolor, και C. megalantha, του μεθανολικού και διχλωρομεθανικού εκχυλίσματος της C.dentata και του διχλωρομεθανικού εκχυλίσματος από το φυτό C. linnaei. Απομονώθηκαν συνολικά 16 δευτερογενείς μεταβολίτες.
Πιο αναλυτικά, από την C. bicolor απομονώθηκαν ένα ουρεΐδιο (1), τρία φαινολικά οξέα (2,3,4), ένας φαινολικός μονοσακχαρίτης και ένας φαινολικός δισακχαρίτης που αναφέρονται για πρώτη φορά στο είδος:
αλλαντοΐνη (1)
ροσμαρινικό οξύ (2)
καφεϊκό οξύ (3)
υδρόξυ προπανοϊκό οξύ (4)
κερκέτινο 3-Ο- β- D- γλυκοσίδης (5)
κερκέτινο 3-Ο-(6’’-O-α-L- ραμνόσυλ)- β- D- γλυκοσίδης (6)
ύο φαινολικοί δισακχαρίτες (7,8) που αναφέρονται για πρώτη φορά στο γένος Cordia:
κερκέτινο-3-Ο- (2’’-O-α-L-ραμνόσυλ)- β- D- γλυκοσίδης (7)
καιμπφέρολο -3-Ο-(2’’-O-α-L-ραμνόσυλ)- β- D- γλυκοσίδης (8)
ένας φαινολικός κουμαροϋλο- μόνοσακχαρίτης (9) και ένας φαινολικός κουμαροϋλ- δισακχαρίτης (10), που απομονώνονται για πρώτη φορά τόσο από το γένος Cordia, όσο και από την οικογένεια Boraginaceae:
κερκέτινο 3-O- (6’’ trans- p- κουμαροϋλ)-β-D- γλυκοσίδης (9)
καιμπφέρολο 3-O- (2’’-O-α-L-ραμνόσυλ -6’’-O- trans- p- κουμαροϋλ) β-D- γλυκοσίδης (10)
Από το είδος C. megalantha απομονώθηκε για πρώτη φορά τo φαινολικό οξύ ροσμαρινικό οξύ (2), ενώ για πρώτη φορά τόσο από το είδος, όσο και από την οικογένεια Boraginaceae απομονώθηκε ο φαινολικός κουμαροϋλο- μονοσακχαρίτης:
κερκέτινο 3-O- (6’’ trans- p- κουμαροϋλ-) β- D- γαλακτοπυρανοσίδης (11).
Στη συνέχεια, από το είδος C. dentata ανιχνεύθηκαν και απομονώθηκαν στο μεθανολικό του εκχύλισμα οι ουσίες κερκέτινο 3-Ο-(6’’-O-α-L- ραμνοσυλ)- β- D- γλυκοσίδης (6) και ροσμαρινικό οξύ (2) και για πρώτη φορά από το είδος τα φαινολοξέα καφεϊκό οξύ (3) και
( 4- υδροξυφαίνυλ-) γαλακτικό οξύ (12)
Από το διχλωρομεθανικό εκχύλισμα του φυτού απομονώθηκαν για πρώτη φορά δύο φυτοστερόλες (13,14):
β- σιτοστερόλη (13)
σιτοστενόνη (14)
Τέλος, από το είδος Cordia linnaei από το διχλωρομεθανικό εκχύλισμα ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά σε μίγμα ένα φαινολικό οξύ (15) και ένα φλαβονοειδές (16):
p- κουμαρικό οξύ (15)
καιμπφερόλη (16)
Στα μεθανολικά εκχυλίσματα των φυτών πραγματοποιήθηκε ακόμη προσδιορισμός των ολικών φαινολικών με τη μέθοδο Folin-Ciocalteau. Όλα τα δείγματα εμφάνισαν ψηλό φορτίο φαινολικών συστατικών, ενώ την υψηλότερη συγκέντρωση παρουσίασε η Cordia dentata.
Πραγματοποιήθηκε επίσης και ένα ποιοτικό τεστ ανίχνευσης ακόρεστων αλκαλοειδών πυρρολιζιδίνης (PΑs) και των Ν- οξειδίων τους σε δέκα είδη της οικογένειας Boraginaceae Cordia alliodora (ρίζες), C. bicolor (φύλλα), C.collococca (φύλλα), C. dentata (φύλλα), C. linnaei (φύλλα), C. megalantha (φύλλα), C. panamensis (φύλλα), Heliotropium indicum (υπέργειο), H. Procumbens (υπέργειο) και Tournefortia angustiflora (φύλλα). Τα αποτελέσματα της μεθόδου υπέδειξαν την ύπαρξη Ν- οξειδίων PΑs στο φυτό Heliotropium indicum.
