Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Βύρων Χρ. Δρούκας: Ομότιμος Καθηγητής στη Φυσιολογία του Στοματογναθικού, Κλινική Αντιμετώπισης Στοματοπροσωπικού Πόνου, Οδοντιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Τζάκης Μιχαήλ-Γεράσιμος: Καθηγητής στη Φυσιολογία του Στοματογναθικού, Κλινική Αντιμετώπισης Στοματοπροσωπικού Πόνου, Οδοντιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ψάρρας Βασίλειος: Επίκουρος Καθηγητής στη Φυσιολογία του Στοματογναθικού, Κλινική Αντιμετώπισης Στοματοπροσωπικού Πόνου, Οδοντιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Εισαγωγή: Η επίπτωση του καρκίνου του στόματος εμφανίζει ανοδική πορεία, η 5ετής επιβίωση είναι γύρω στο 50% και οι επιβιώσαντες συχνά αναπτύσσουν χρόνιες και μόνιμες λειτουργικές διαταραχές μετά την ογκολογική θεραπεία. Οι διαταραχές της λειτουργίας του στοματογναθικού συστήματος και ο πόνος στη στοματοπροσωπική περιοχή συνδέονται με σοβαρές δυσκολίες στη λήψη τροφής και υγρών, στην κατάποση, στην διατήρηση καλής στοματικής υγιεινής, στην ομιλία, στην εργασία, στη σχέση με την οικογένεια και τους άλλους ανθρώπους, στην ψυχική, την πνευματική και τη συνολική κατάσταση της υγείας. Ο ασθενής επιβιώνει με μειωμένη ποιότητα ζωής.
Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η αξιολόγηση της λειτουργίας του στοματογναθικού συστήματος και της ποιότητας ζωής των ασθενών από την έναρξη, στο πέρας και 3 μήνες μετά την μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία η χημειοακτινοθεραπεία.
Υπόθεση της μελέτης ήταν ότι η μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία ή/και χημειοακτινοθεραπεία θα είχε δυσμενή επίπτωση στην αρμονική λειτουργία του στοματογναθικού συστήματος και στην ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Ασθενείς: Στη μελέτη περιελήφθηκαν 10 ασθενείς με ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα της στοματικής κοιλότητας, οι οποίοι είχαν αντιμετωπιστεί προηγουμένως με χειρουργική θεραπεία.
Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε ακρόαση των κροταφογναθικών διαρθρώσεων, ενδοστοματική και εξωστοματική ψηλάφιση των μασητηρίων μυών του στοματογναθικού συστήματος και της ευρύτερης περιοχής. Τα ευρήματα καταγράφηκαν στα σχετικά έντυπα της Κλινικής Στοματοπροσωπικού Πόνου. Οι ασθενείς συμπλήρωναν την οπτική αναλογική κλίμακα, με βαθμούς 1-10, για την υποκειμενική, από τους ίδιους, αξιολόγηση-βαθμολόγηση του στοματοπροσωπικού πόνου και την ξηροστομία. Αξιολογήθηκε ο βαθμός της βλεννογονίτιδας του στόματος. Ακολούθως, οι ασθενείς συμπλήρωναν τα ερωτηματολόγια της EORTC QLQ C-30 και Head and Neck35.
Αποτελέσματα:
Επιδημιολογικά χαρακτηριστικά: Εννέα ήταν άνδρες και μια γυναίκα, με μέση ηλικία τα 63,8 έτη (εύρος 37-87 έτη). Η μέση δόση της ακτινοθεραπείας ήταν 64,3 Gray. Σύγχρονη χημειοθεραπεία έλαβαν 6 ασθενείς.
Διάνοιξη του στόματος: Η μέση τιμή διάνοιξης μειώθηκε στο πέρας της θεραπείας κατά 12,1 χιλιοστά (μέση τιμή 34 χιλιοστά).
Τοξικότητα της ακτινοθεραπείας η της χημειοακτινοθεραπείας: Στο πέρας της θεραπείας κλινικά σημαντική βλεννογονίτιδα, βαθμού III, ανέπτυξαν έξι από τους ασθενείς της μελέτης μας. Εντονο πόνο και έντονη ξηροστομία, βαθμού 8-10, με την οπτική αναλογική κλίμακα, ανέφεραν πέντε ασθενείς. Η μέση απώλεια βάρους ήταν 4,3 κιλά στους έξι ασθενείς, που καταγράφηκε.
Ποιότητα ζωής: QLQ C-30. Στο πέρας της θεραπείας περισσότεροι ασθενείς ανέφεραν έντονη κούραση, πόνο, περιορισμό την εργασία, αδυναμία, στενοχώρια, οικογενειακά προβλήματα, αϋπνία ανορεξία, οικονομικές δυσκολίες, υπερένταση, δυσκοιλιότητα Συμπτώματα, όπως ναυτία, έμετος και κατάθλιψη εμφανίστηκαν για πρώτη φορά. Οι περισσότεροι ασθενείς ανέφεραν χαμηλή, μέτρια, κακή και πολύ κακή ποιότητα ζωής. Ο συνολικός αριθμός των συμπτωμάτων αυξήθηκε στα 51 συμπτώματα (6,3 συμπτώματα ανά ασθενή). Head and Neck 35: Στο πέρας της θεραπείας οι ασθενείς παραπονέθηκαν για έντονο πόνο στο στόμα, στο σαγόνι και στο λαιμό, προβλήματα στην κατάποση τροφών και υγρών, στη γεύση, ενώ ανέφεραν κολλώδες σάλιο, ξηρό στόμα, βραχνάδα, προβλήματα με τα δόντια, αίσθημα «αρρώστου» και μειωμένο ενδιαφέρον για τη ζωή. Ο συνολικός αριθμός των συμπτωμάτων αυξήθηκε στα 71 (8,8 συμπτώματα ανά ασθενή).
Συζήτηση: Η επίπτωση του τρισμού στις διάφορες μελέτες παρουσιάζει ευρεία διακύμανση και μπορεί να ανέλθει μέχρι και 42% ανάλογα με (α) την εντόπιση του όγκου, (β) προηγηθείσα χειρουργική θεραπεία και (γ) τις δομές και τους μύες του στόματος που έχουν ακτινοβοληθεί. Στην παρούσα εργασία μελετήθηκε ομοιογενής ομάδα ασθενών: όλοι έπασχαν όλοι από ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα της στοματικής κοιλότητας και είχαν όλοι υποβληθεί σε χειρουργική θεραπεία πριν από την ακτινοθεραπεία η χημειοθεραπεία. Μετά τη θεραπεία όλοι οι ασθενείς είχαν τρισμό. Τα ευρήματα της παρούσας μελέτης συμφωνούν με δεδομένα από τις μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία, σε ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου, χωρίς να προσδιορίζεται η εντόπιση και εάν οι ασθενείς είχαν υποβληθεί και σε χειρουργική θεραπεία. Η επίπτωση της τοξικότητας της ακτινοθεραπείας στο βλεννογόνο ήταν, επίσης, ανάλογη με αυτή που έχει αναφερθεί στη βιβλιογραφία.
Με τα ερωτηματολόγια C-30 και Head/Neck35 παρατηρήθηκε επιδείνωση των συμπτωμάτων, με αρνητική επίπτωση στην ποιότητα ζωής. Ανάλογα συμπτώματα, με αρνητική επίπτωση στην ποιότητα ζωής έχουν βρεθεί και σε άλλες μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία.
Συμπεράσματα: Αξιολογήθηκε, για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία, ομοιογενής ομάδα ασθενών, με (α) ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα της στοματικής κοιλότητας, που (β) υποβλήθηκαν σε μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία ή χημειοακτινοθεραπεία. Παρατηρήθηκε, για πρώτη φορά, μείωση της διάνοιξης του στόματος, στο όριο του τρισμού, σε όλους τους ασθενείς, που αξιολογήθηκαν στο πέρας της θεραπείας. Αυτό πιθανόν να σχετίζεται με την προηγηθείσα χειρουργική θεραπεία. Η ποιότητα ζωής μειώθηκε σοβαρά σε όλους τους ασθενείς.
Τα ευρήματα υποδηλώνουν την ανάγκη υποστήριξης των ασθενών με ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα της στοματικής κοιλότητας, με τη συμβολή του Οδοντιάτρου και με την εφαρμογή κατάλληλων πρωτοκόλλων της διατήρησης και της προαγωγής της υγείας του στόματος.
