Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Ιωάννης Κουτελέκος, Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Αθήνας
Χρυσάνθη Τζουμάκα-Μπακούλα, Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Ευγενία Βλάχου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Αθήνας
Περίληψη:
Εισαγωγή: Η Συριακή εμφύλια διαμάχη ξεκίνησε το Μάρτιο του 2011, ωστόσο η Ελλάδα βίωσε τον αντίκτυπο αυτών των γεγονότων με τα πρώτα κύματα προσφύγων που άρχισαν να συρρέουν κατά χιλιάδες στα νησιά προκειμένου να κάνουν ένα άλμα προς τη σωτηρία. Ανάμεσα στις χιλιάδες των προσφύγων, η πιο ευπαθής ομάδα, εκείνη των παιδιών, αναζήτησε την ασφάλεια, τη προστασία, τη κάλυψη των βασικών αναγκών, την ομαλή ένταξη στη προσωρινή κοινωνία φιλοξενίας, τη ψυχολογική υποστήριξη και τη περίθαλψη όταν αυτό ήταν αναγκαίο. Η παροχή βοήθειας και στήριξης στα παιδιά του πολέμου είναι ίσως μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη χώρα υποδοχής που λειτουργεί σα μεταβατικό στάδιο ως τη μόνιμη μετεγκατάσταση. Αυτό γιατί πρέπει να ληφθούν υπόψιν από όλους τους επαγγελματίες υγείας και τους αρμόδιους φορείς, οι πολύπλευρες ανάγκες και πολλαπλοί ψυχό-κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη φυσική και ψυχική σταθερότητα των παιδιών.
Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανίχνευση των κυριότερων από τα συναισθήματα που βιώνουν τα παιδιά στο μεταβατικό στάδιο το οποίο βρίσκονται και ο έλεγχος της αλληλεπίδρασης τους με τις δυσκολίες στη σφαίρα του συναισθήματος και της συμπεριφοράς. Επίσης η συλλογή δημογραφικών δεδομένων τα οποία μπορεί να συμβάλλουν στην ανίχνευση σχέσεων σημαντικότητας.
Υλικό και Μέθοδος: Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 104 παιδιά/έφηβοι και 104 γονείς οι οποίοι προερχόμενοι από διάφορα μέρη της Ελλάδας, φιλοξενούνταν προσωρινά σε δομές στην Αθήνα εν αναμονή της μετεγκατάστασης τους σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από τις εγκαταστάσεις του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (IOM), με τη συγκατάθεση του οποίου συλλέχθηκαν . Για τις ανάγκες διερεύνησης των επιθυμητών παραγόντων χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο Δυνατοτήτων και Δυσκολιών (SDQ) που είναι σταθμισμένο για χρησιμοποίηση σε αντίστοιχους πληθυσμούς και διατίθεται για ερευνητικούς σκοπούς και στην αραβική γλώσσα και το νέο πολλαπλών διαστάσεων ερωτηματολόγιο που αφορούσε τα συναισθήματα και τις σκέψεις παιδιών και εφήβων καθώς και ένα ερωτηματολόγιο
συλλογής δημογραφικών στοιχείων και κατάστασης υγείας. Η στατιστική ανάλυση έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS και το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας τέθηκε στο < 0,05.
Αποτελέσματα: Το δείγμα της μελέτης αποτελούνταν κατά 57,7% από αγόρια και κατά 42,3 % από κορίτσια με μέση ηλικία τα 12 έτη. Η πλειονότητα των παιδιών βρισκόταν στην Αθήνα μαζί και με τους δύο γονείς 81,7 % . Τα περισσότερα παιδιά διέμεναν με τις οικογένειες τους σε ξενώνες με διαμερίσματα (65,4 %) και σε ξενοδοχεία (23,1%) ενώ βρίσκονταν στην Αθήνα κατά μέσο όρο 2 μήνες.
Ποσοστό των παιδιών της τάξης του 48,08% βρισκόταν εντός των ορίων του μη-φυσιολογικού για τα Συναισθηματικά Συμπτώματα της κλίμακας SDQ, με τους παράγοντες Συναναστροφή με Συνομηλίκους (ΣΣ), Συμπεριφοράς Προβλήματα(ΣΠ) και Θετικής Κοινωνικής Συμπεριφοράς Προβλήματα (ΠΚΣ) να ακολουθούν αντιστοίχως με ποσοστά: 50%, 85,5 % & 100% εντός μη φυσιολογικών συμπεριφορών. Η υπερκινητικότητα (ΥΠ) καταγράφηκε ως η μόνη κατηγορία προβληματικής συμπεριφοράς στην οποία ο μέσος όρος των παιδιών εκφράστηκε με βαθμολογία η οποία τα κατέταξε εντός φυσιολογικών συμπεριφορών με ποσοστό 61,5%. Τα παραπάνω αντικατοπτρίζουν τις πεποιθήσεις των γονέων για τα προβλήματα και τις δυσκολίες των παιδιών τους. Από τη κλίμακα Σκέψεων Συναισθημάτων φάνηκε πως τα περισσότερα παιδιά βίωσαν τους παράγοντες του συναισθήματος της ασφάλειας, της νοσταλγίας και της ικανοποίησης σε υψηλές τιμές και το αίσθημα της αισιοδοξίας σε καθολικά σχεδόν υψηλές τιμές. Ο παράγοντες συναισθήματος Ενόχληση ήταν εκείνος που κυμάνθηκε σε χαμηλές τιμές κατά μέσο όρο, συμπεραίνοντας πως οι ερωτώμενοι βίωσαν χαμηλά ποσοστά ενόχλησης κατά τη παραμονή τους στην Ελλάδα.
Μελετώντας τις συσχετίσεις μεταξύ των δύο ερωτηματολογίων και τον κοινωνικό-δημογραφικών παραγόντων των παιδιών-εφήβων παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές σχέσεις. Τα αγόρια εκδήλωσαν στατιστικά περισσότερα ΣΣ (p=,002), ΣΠ (p=0,000),ΠΣ (p=0,003), ΥΠ (p=0,003) και ΣΣΔ (p=0,000) σύμφωνα με τους γονείς τους. Τα κορίτσια εξέφρασαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερα τους παράγοντες ικανοποίηση(p=0,004) νοσταλγία (p=0,001) και ενόχληση (p=0,000). Παιδιά μικρότερης ηλικίας δηλώθηκαν από τους γονείς τους με στατιστικά σημαντικά υψηλότερες βαθμολογίες στους παράγοντες προβλημάτων Συναισθηματικά Συμπτώματα και Συμπεριφορικά Προβλήματα με p<0,05 ενώ παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και έφηβοι εξέφρασαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερα επίπεδα των συναισθηματικών παραγόντων ασφάλειας, νοσταλγίας, ικανοποίησης και ενόχλησης με p<0,05. Παιδιά/έφηβοι οι οποίοι διέμεναν με τις οικογένειες τους σε προσφυγικούς καταυλισμούς εμφάνισαν στατιστικά σημαντικά χαμηλότερη έκφραση του συναισθηματικού παράγοντα της ικανοποίησης με p=0,013. Παιδιά και έφηβοι, των οποίων η ζωή κινδύνευσε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ελλάδα, δηλώθηκαν από τους γονείς τους να έχουν στατιστικά σημαντικά υψηλότερη έκφραση του παράγοντα προβλημάτων συναισθηματικών συμπτωμάτων (p=0,02) καθώς και της συνολικής βαθμολογία δυσκολιών τους (p=0,013).
Ακολούθως μελετώντας τις συσχετίσεις μεταξύ των δύο ερωτηματολογίων, καταδείχθηκαν στατιστικά σημαντικές σχέσεις: Συγκεκριμένα αρνητικές στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις ευρέθηκαν μεταξύ των παραγόντων ικανοποίησης του ΕΣΣ και των παραγόντων ΣΣ, ΣΠ, ΥΠ, ΠΚΣ και ΣΣΔ του ΕΔΔ με p<0,05. Ο παράγοντας ενόχληση κατέδειξε αρνητικές στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις με τους παράγοντες ΥΠ, ΠΣ και ΣΣΔ (p<0,05). Ο παράγοντας νοσταλγία εμφάνισε αρνητική στατιστικά σημαντική συσχέτιση με όλες τις υποκλίμακες του SDQ συμπεριλαμβανομένου και του ΣΣΔ (p<0,05). Ο παράγοντας ασφάλεια του ΣΣ εμφάνισε αρνητικές στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις με p<0,05 με όλες τις υποκλίμακες ΣΣ, ΣΠ, ΥΠ, ΠΣ, ΠΚΣ και ΣΣΔ . Ο παράγοντας του ΕΣΣ αισιοδοξία, εμφάνισε στατιστικά σημαντική συσχέτιση μόνο με το παράγοντα υπερκινητικότητας του ΕΔΔ με p=0,05.
Συμπεράσματα: Τα παιδιά των προσφυγικών οικογενειών που βρίσκονται στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν αρκετές δυσκολίες όσον αφορά τα ψυχό-συναισθηματικά τους και συμπεριφορικά τους προβλήματα όπως αυτά δηλώνονται από τους γονείς τους. Οι δυσκολίες που βιώνουν στη χώρα προσωρινής διαβίωσης (Ελλάδα) αυξομειώνονται με βάση τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους καθώς και τους κοινωνικούς παράγοντες με τους οποίους έρχονται αντιμέτωπα. Οι επαγγελματίες υγείας προκειμένου να βελτιστοποιήσουν τη ψυχική υγεία αυτών των παιδιών, πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν τους τη σημαντικότητα των συναισθημάτων τους, στοχεύοντας σε ανάλογες παρεμβάσεις.
