Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Μάρω Παντελίδου-Μαλούτα, Καθηγήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ
Κύρκος Δοξιάδης, Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ
Γεράσιμος Κουζέλης, Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Το φθινόπωρο του 2017 πραγματοποιήθηκε στη Βουλή των Ελλήνων η συζήτηση και ψήφιση του νομοσχεδίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τίτλο «Νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου-Εθνικός Μηχανισμός Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης των Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και άλλες διατάξεις» (ν. 4491/2017). Πρόκειται για μια νομική ρύθμιση που κατέθεσε το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, επαναφέροντας στον δημόσιο διάλογο ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας. Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν ήταν έντονες, τόσο από συντηρητικά στοιχεία τα οποία καταδίκασαν το νομοσχέδιο στο όνομα της πατρίδας, της θρησκείας και της πατριαρχικής οικογένειας, όσο και από χειραφετητικά ρεύματα που υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό και συγκίνηση τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, τονίζοντας παράλληλα τους περιορισμούς που θέτει στον αγώνα για την πλήρη εξάλειψη των έμφυλων και σεξουαλικών διακρίσεων. Η διαφωνία γύρω από την εννοιολόγηση του φύλου που εκλαμβάνεται είτε ως κοινωνικά κατασκευασμένο στερεότυπο, είτε ως αδιάλλακτο φυσικό στοιχείο, εκφράζει την κυρίαρχη αντιπαράθεση μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Η παρούσα μελέτη αποτελεί μια προσπάθεια ανάλυσης του πολιτικού λόγου των κοινοβουλευτικών κομμάτων, στο πλαίσιο της συζήτησης και ψήφισης του νομοσχεδίου για το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού ως προς το φύλο. Η έμφαση θα δοθεί στη διαμάχη μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ, καθώς συμπυκνώνει σε μεγάλο βαθμό τα επιχειρήματα του συνόλου των πολιτικών κομμάτων.
Όσον αφορά τη δομή της έρευνας, αρχικά περιγράφεται η μεθοδολογία που θα εφαρμοστεί για την ανάλυση λόγου και στη συνέχεια παρουσιάζεται η φεμινιστική προσέγγιση του φύλου και της σεξουαλικότητας, προκειμένου να γίνει κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζεται, εδραιώνεται και αναπαράγεται η έμφυλη ανισότητα. Ο λόγος των πολιτικών κομμάτων θα εξεταστεί από την οπτική της φεμινιστικής θεωρίας αποδόμησης που εισάγει το τρίτο φεμινιστικό κύμα, το οποίο ορίζει ως στόχο την ανάδειξη του κοινωνικά κατασκευασμένου χαρακτήρα των προτύπων φύλου για την εξάλειψη των κατηγοριών του άνδρα και της γυναίκας. Πρόκειται για μια ριζοσπαστική προσέγγιση της διαδικασίας συγκρότησης των υποκειμένων που μάχεται για την ορατότητα και τη νομιμοποίηση ανδρόγυνων, υπεράριθμων, ρευστών και μεταβαλλόμενων έμφυλων ταυτοτήτων, σε βάρος του κυρίαρχου διπολικού συστήματος φύλου και των συνεπαγόμενων σεξιστικών, ομοφοβικών και τρανσφοβικών αντιλήψεων και συμπεριφορών. Με την ολοκλήρωση της παρουσίασης των βασικότερων θεωριών για το φύλο και την σεξουαλικότητα, περιγράφονται οι έμφυλες διεκδικήσεις που έλαβαν χώρα στην μεταπολιτευτική ελληνική κοινωνία και οι αντίστοιχες κρατικές πολιτικές που θεσπίστηκαν για την ικανοποίηση των αιτημάτων του φεμινιστικού κινήματος. Πιο συγκεκριμένα, αναλύεται η μετάβαση από την περίοδο της ανάπτυξης, της γενικευμένης αίσθησης προόδου και της ενσωμάτωσης των φεμινιστικών διεκδικήσεων, στην καθολική απουσία του φύλου κατά την περίοδο της κρίσης. Η επικράτηση της ατομικιστικής ιδεολογίας του νεο-φιλελευθερισμού ενισχύει την φυσικοποίηση κάθε κοινωνικής ανισότητας και την ερμηνεία κάθε κοινωνικού δικαιώματος ως ακραία αριστερή παραχώρηση. Η προτεραιότητα που αποδίδεται στη διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος συντελείται σε βάρος των κοινωνικών πολιτικών για την προστασία των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, την ίδια στιγμή που η κρίση εντείνει τους κοινωνικούς αποκλεισμούς. Το τρίτο κεφάλαιο για το φεμινιστικό κίνημα στην ελληνική κοινωνία, ολοκληρώνεται με την περιγραφή της αποτυχίας των μέτρων πολιτικής να επιλύσουν τα κοινωνικά προβλήματα για τα οποία θεσπίζονται.
Την ενότητα της θεωρητικής επισκόπησης ακολουθεί η παρουσίαση και ανάλυση των άρθρων του νομοσχεδίου για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου καθώς και των σχετικών με το ζήτημα του διεμφυλισμού εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών διατάξεων. Σε συνέχεια της νομικής ανάλυσης του αντικειμένου της παρούσας έρευνας, εξετάζεται η κοινοβουλευτική συζήτηση για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, σε μια προσπάθεια να χαρτογραφηθούν οι αντιλήψεις του ΣΥΡΙΖΑ και της ΝΔ σχετικά με ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας. Πιο συγκεκριμένα, θα μελετηθεί ο λόγος των εξωκοινοβουλευτικών θεσμών που επικαλούνται τα προς εξέταση κόμματα, ο τρόπος με τον οποίο το κάθε κόμμα αυτοπροβάλλεται, η διαφορετική προσέγγιση των εννοιών του φύλου, της βούλησης, της αλήθειας, της επιστήμης και του δικαιώματος και τέλος, θα μελετηθεί ο πολιτικός τους στόχος. Κεντρική υπόθεση της παρούσας ανάλυσης λόγου αποτελεί η καθολική πρόσληψη του φύλου ως διχοτομική σχέση και η γενικότερη ενίσχυση των συντηρητικών ανακλαστικών του πολιτικού συστήματος. Παρά την προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ να συνδέσει το περιεχόμενο του νομοσχεδίου με την χειραφετητική ιδεολογία της αριστεράς, σύνδεση την οποία δέχονται τα περισσότερα πολιτικά κόμματα, το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού ως προς το φύλο, με τον τρόπο που θεσμοθετείται, αποτελεί μια μετριοπαθή φιλελεύθερη ρύθμιση που απέχει αρκετά από την ουσιαστική πραγμάτωση της ελεύθερης βούλησης.
Κύρια θεματική κατηγορία:
Κοινωνικές, Πολιτικές και Οικονομικές επιστήμες
Λέξεις-κλειδιά:
Φύλο, διεμφυλισμός, νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου, ανάλυση κοινοβουλευτικού λόγου 2017, αντιπαράθεση ΣΥΡΙΖΑ-ΝΔ
