Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου, Τομέας Εργατικού Δικαίου, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Οι συνθήκες εργασίας έχουν μεταβληθεί εκ θεμελίων, καθώς βιώνουμε καθημερινά και ειδικά στην χώρα μας μια εποχή βαθειάς κρίσης του παγκοσμιοποιημένου πλέον χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια de jure ή de facto απορρύθμιση των προστατευτικών αρχών του εργατικού δικαίου, το οποίο προσαρμοζόμενο στις συνθήκες της «έκτακτης οικονομικής ανάγκης» τείνει να «αυτοκαταργηθεί» . Είναι πασιφανές ότι σε περιόδους αστάθειας, πολιτικής, κοινωνικής αλλά και οικονομικής, ακόμα και κεκτημένα δικαιώματα τίθενται υπό αμφισβήτηση και απειλούνται. Μέσα, λοιπόν, στη ζοφερή αυτή κατάσταση το κρίσιμο ζήτημα που ανακύπτει είναι το κατά πόσο είναι δυνατή η διατήρηση τουλάχιστον ενός πυρήνα βασικών αρχών και αξιών που διακρίνουν τις εργασιακές σχέσεις και υπήρξαν αποτέλεσμα χρόνιων αγώνων. Συνεπώς σε ένα τέτοιο περιβάλλον επιτακτική καλείται η ανάγκη για διαφύλαξη των διατάξεων για τα εργατικά ατυχήματα, ώστε η εργατική νομοθεσία να μπορεί να αποτελεί ανάχωμα για την προστασία των εργαζομένων. Πόσο μάλλον όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με καταστάσεις που πλήττουν ένα απόλυτο συνταγματικώς προστατευμένο και κατοχυρωμένο δικαίωμα του ανθρώπου, αυτό της υγείας του. Το εργατικό ατύχημα είναι μια ανώμαλη εξέλιξη μιας πραγματικής κατάστασης στο πλαίσιο μιας ενεργής εργασιακής σχέσης. Σε κανονικές συνθήκες εργασίας κανένα από τα συμβαλλόμενα μέρη δεν επιθυμεί την επέλευση κάποιου εργατικού ατυχήματος. Είναι ένα συμβάν τελείως έξω από την βούληση των συμβαλλομένων, το οποίο όταν επέρχεται έχεις ποικίλες συνέπειες και για τους δυο. Είναι μια «αρνητική εξωτερικότητα» που απορρέει από το πραγματικό της εκτέλεσης της εργασίας. Η σημαντική θέση που κατέχει το εργατικό ατύχημα στον κλάδο του εργατικού δικαίου αλλά και γενικότερα σε επίπεδο κοινωνίας διαφαίνεται και από το γεγονός ότι το ζήτημα της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων αποτελεί προτεραιότητα της εργατικής νομοθεσίας και έχει απασχολήσει ιδιαίτερα και τη νομολογία. Μεγάλο ζήτημα και χρόνιο «βραχνά» αποτελεί η ευελιξία των σχέσεων εργασίας στην σημερινή εποχή. Βασικό στοιχείο για να θεωρηθεί ένα ατύχημα ως εργατικό είναι αυτό της «εξάρτησης». Προϋπόθεση δηλαδή για την υπαγωγή ενός ατυχήματος στις διατάξεις του Ν. 551/15 είναι η ύπαρξη εξαρτημένης εργασίας. Ωστόσο, ολοένα και νέες μορφές εργασιακής σχέσης παίζουν πλέον τον κυρίαρχο ρόλο και έχουν κατακλύσει την αγορά εργασίας. Οι συμβάσεις έργου, οι συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών, η προσωρινή απασχόληση, το «outsourcing», οι όμιλοι επιχειρήσεων είναι μερικές από τις μορφές εργασιακής σχέσης που συνδράμουν στην ολοένα και αυξανόμενη διασταλτική ερμηνεία της έννοιας του εργοδότη. Σε όλα αυτά, αδιαμφισβήτητα τεράστιο ρόλο έχει διαδραματίσει η νομολογία, η οποία έχει διαμορφώσει ένα αξιόλογο και διευρυμένο πλαίσιο, ώστε να μπορούν να υπαχθούν στην έννοια του εργατικού ατυχήματος συμβάντα, τα οποία φαινομενικά συνδέονται ιδιαιτέρως χαλαρά με την εργασιακή σχέση. Έτσι επιτυγχάνεται η πιο ολοκληρωμένη και επιβαλλόμενη από την ίδια την εργατική νομοθεσία προστασία του εργαζομένου και την ανάγκη που υφίσταται εξαιτίας της πλήρους εξάρτησής του από την βούληση κάποιου άλλου ανθρώπου, συνήθως του εργοδότη. Αξιοσημείωτη είναι και η συμβολή της ασφαλιστικής νομοθεσίας με την ασφαλιστική κάλυψη των εργατικών ατυχημάτων, δίνοντας στον εργαζόμενο ένα «δίχτυ» προστασίας από την ενδεχόμενη αφερεγγυότητα κάποιου εργοδότη και βγάζοντας τον από την διεκδίκηση των όσων αυτός δικαιούται μέσω της νομικής οδού. Το εργατικό δίκαιο, λοιπόν, φαίνεται να επηρεάζεται με έντονο και άμεσο τρόπο από όλη αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση για την χώρα και την κοινωνία μας και κυρίως για το ενεργό εργατικό δυναμικό. Το παράδοξο βέβαια που παρατηρείται είναι ότι αντί να γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης του εργατικού δικαίου μέσω της ενίσχυσης του κοινωνικού – χειραφεσιακού του χαρακτήρα και με αντίστοιχη αναβάθμιση της συμμετοχικής του λειτουργίας, εντούτοις περιχαρακώνεται στο στενό ιδιωτικονομικό πλαίσιο. Ο εργαζόμενος, ο πιο αδύναμος κρίκος της διμερούς συνήθως αλλά και μερικές φορές τριγωνικής σχέσης, είναι αυτός που θα πρέπει να διεκδικήσει από την αρχή θεσμοθετημένα και θέσφατα δικαιώματα, τα οποία ωστόσο πλέον αμφισβητούνται εντόνως.
Λέξεις-κλειδιά:
Εργατικό ατύχημα, Εργοδότης, Μέτρα ασφάλειας και πρόνοιας, Αντικειμενική ευθύνη, Ηθική Βλάβη, Αποζημίωση
