Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Παπαγεωργίου Χαράλαμπος, Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Δουζένης Αθανάσιος, Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Ρίζος Εμμανουήλ, Αν. Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Μιχόπουλος Ιωάννης, Αν. Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Κόλλιας Κωνσταντίνος, Αν. Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Οικονόμου Μαρίνα , Αν. Καθηγήτρια, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Φερεντίνος Παναγιώτης , Επ. Καθηγητής, Ιατρική, ΕΚΠΑ
Περίληψη:
Η σχιζοφρένεια είναι μια πολύ σοβαρή ψυχική διαταραχή, που εμφανίζεται σε κλινική μορφή με χρόνια ψυχωσικά επεισόδια, παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, εκσεσημασμένο άγχος, περίεργη συμπεριφορά και αυτοκτονικές τάσεις. Τα αίτιά της είναι άγνωστα, όμως κληρονομικοί παράγοντες και νευροβιολογικές ανισορροπίες στη χημεία του εγκεφάλου, μπορούν να αυξήσουν την ευαλωτότητα ή την προδιάθεση του ατόμου να πυροδοτήσει ψυχωσικά επεισόδια. Οι υπάρχουσες μελέτες πάνω στη σχιζοφρένεια από τα πεδία της ψυχιατρικής ή της ψυχιατροδικαστικής, την προβάλλουν ως ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου για άσκηση βίας ή και τέλεση αξιόποινης πράξης. Η σύνδεσή της με το έγκλημα έχει αποτυπωθεί και σε ελληνική, αλλά κυρίως σε ξένη βιβλιογραφία, υποδεικνύοντας τη μεγάλη της συσχέτιση με άνδρες, άγαμους, που εμφανίζουν πλημμελή συμμόρφωση στη λήψη φαρμακευτικής αγωγής, συννοσηρότητα και μεγάλη διάρκεια της νόσου.
Η παρούσα ελληνική μελέτη είχε σκοπό να αναδείξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και ψυχικής διαταραχής Ελλήνων ασθενών με σχιζοφρένεια, που εμφανίζουν επιθετική/ βίαιη συμπεριφορά, διαπράττουν βίαια εγκλήματα, όπως η ανθρωποκτονία και η απόπειρα ανθρωποκτονίας. Παράλληλα, έγινε προσπάθεια να αναλυθεί ο τρόπος που διαφοροποιούνται αυτά τα χαρακτηριστικά και η άσκηση βίας σε σχέση με άλλα άτομα με σχιζοφρένεια, που δεν εμφανίζουν βίαιη συμπεριφορά. Η σπουδαιότητα της μελέτης έγκειται στο γεγονός ότι στη χώρα μας έως σήμερα δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με το ζήτημα αυτό, ενώ στερεοτυπικές και στιγματιστικές αντιλήψεις κυριαρχούν ακόμη απέναντι σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας και πάσχουν από μείζονες ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια. Υπάρχει η ανάγκη διεξαγωγής μελετών σχετικά με την επιθετικότητα και την επικινδυνότητα των ασθενών με σχιζοφρένεια, καθώς η αποασυλοποίηση και η κοινωνική επανένταξή τους είναι σε εξέλιξη. Μεθοδολογικά, αποτελεί μια συγχρονική μελέτη , σε δείγμα 220 ανδρών, που πληρούσαν τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-IV-TR της σχιζοφρένειας. Διεξήχθη από τον Ιανουάριο του 2011 έως το Νοέμβριο του 2015, σε ασθενείς που νοσηλεύονταν ακούσια στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «ΔΑΦΝΙ» ή που νοσηλεύονταν ως ακαταλόγιστοι ή κρατούνταν στο Ψυχιατρικό Τμήμα του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού. Η μελέτη συσχέτισε τρεις ομάδες ασθενών:
α) Ομάδα Α (Σχιζοφρένεια - χωρίς ιστορικό βίας), 74 ασθενείς με διάγνωση σχιζοφρένειας και συναφών διαταραχών (DSM-IV-TR), που νοσηλεύονταν ακούσια σε τμήματα οξέων περιστατικών του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής - ΨΝΑ, «ΔΑΦΝΙ», β) Ομάδα Β (Σχιζοφρένεια – με Βία ή Βίαιο έγκλημα) 74 ασθενείς με διάγνωση σχιζοφρένειας και συναφών διαταραχών (DSM-IV-TR), με ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς, που νοσηλεύονταν ακούσια σε τμήματα οξέων περιστατικών του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής - ΨΝΑ, «ΔΑΦΝΙ» (Ν=43) ή κρατούνταν στο Ψυχιατρικό Τμήμα του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού - ΨΚΚ (Ν=31) και γ) Ομάδα Γ (Σχιζοφρένεια – Ακαταλόγιστοι – Βίαιο έγκλημα), 72 ασθενείς με διάγνωση σχιζοφρένειας και συναφών διαταραχών (DSM-IV-TR), που νοσηλεύονταν σύμφωνα με το ά.69 του Ποινικού Κώδικα (ακαταλόγιστοι), στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής - ΨΝΑ, «ΔΑΦΝΙ». Επίσης, πραγματοποιήθηκαν συγκρίσεις (με μονοπαραγοντικά και πολυπαραγοντικά μοντέλα λογιστικής παλινδρόμησης) α) των ασθενών του ΨΚΚ με ασθενείς του ΨΝΑ, στην Ομάδα Β, β) Ομάδας Γ με ασθενείς του ΨΚΚ, της Ομάδας Β, γ) Ομάδας Γ με ασθενείς του ΨΝΑ,της Ομάδας Β, δ) Ομάδας Γ με Ομάδα Β σε υποσύνολο ασθενών με διατακτικές ψευδαισθήσεις, για τη διαπίστωση των πιθανοτήτων να ανήκουν τα άτομα σε ομάδα μεγαλύτερης βαρύτητας, θεωρώντας ότι η διάταξη από τη χαμηλότερη προς τη μεγαλύτερη βαρύτητα είναι : ΨΝΑ - Β Ομάδας, ΨΚΚ - Β Ομάδας και Ομάδα Γ. Τα δεδομένα των ασθενών ελήφθησαν μέσω συνεντεύξεων και δομημένων/ημι-δομημένων διαγνωστικών διεργασιών και ψυχομετρικών εργαλείων. Η κλινική εκτίμηση και διάγνωση διατυπώθηκε σύμφωνα με το DSM-IV-TR.
Τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης υποδεικνύουν ότι το δείγμα μας αποτελούνταν ως επί το πλείστον από ασθενείς με παρανοειδούς τύπου σχιζοφρένεια, κυρίως άγαμοι, με πολύ περιορισμένους συναισθηματικούς δεσμούς και χωρίς πρόσφατους συναισθηματικούς δεσμούς. Είχαν χαμηλό έως μέτριο βιοτικό επίπεδο, χαμηλές έως μέτριες ακαδημαϊκές επιδόσεις και περιορισμένη επαγγελματική δραστηριότητα. Οι περισσότεροι ασθενείς εμφάνισαν πλημμελή συμμόρφωση στη φαρμακευτική τους αγωγή. Οι πιο σοβαροί ψυχο-κοινωνικοί, προδιαθεσικοί παράγοντες που αναδείχθηκαν προπαντός για τις «βίαιες» ομάδες, ήταν η κακή σχέση με τους γονείς, το διαζύγιο γονέων σε μικρή ηλικία των ασθενών, η επιρροή των συνομηλίκων υπό την έννοια της ένταξης σε συμμορίες ή σε «κακές παρέες», το ιστορικό νεανικής παραβατικότητας και η μη ύπαρξη υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Φάνηκε ότι έκαναν περιστασιακή χρήση ουσιών, κυρίως κάνναβης και αλκοόλ. Τα περισσότερα άτομα παρουσίασαν προηγούμενο ιστορικό βίας πριν από την έναρξη της νόσου και προ ενηλικίωσης, όπως νεανική παραβατικότητα, λεκτική επιθετικότητα, συγκρούσεις με την οικογένειά τους, βανδαλισμούς και συλλήψεις. Τα περισσότερα άτομα (75%) επίσης, δεν παρουσίασαν στη συμπτωματολογία τους ιστορικό διατακτικών ακουστικών ψευδαισθήσεων, αλλά όσα εμφάνισαν, ανήκαν στις «βίαιες» ομάδες. Σαφώς όμως, η Ομάδα Β και η Ομάδα Γ κατέγραψαν τα υψηλότερα ποσοστά βίας. Η σοβαρότητα του ιστορικού βίας ή επιθετικής συμπεριφοράς/ εγκληματικότητας σε σχέση με την έναρξη της νόσου, κυρίως για τις Ομάδες της «βίας», διαφαίνεται από τη λεκτική επιθετικότητα προ της εισαγωγής για νοσηλεία ή κατά τη νοσηλεία, από ετεροκαταστροφικότητα απέναντι σε πρόσωπα και αντικείμενα προ της εισαγωγής για νοσηλεία. Η μελέτη υπογράμμισε τις διαφοροποιήσεις των τριών ομάδων σε σχέση με τη βία, που επιβεβαιώθηκαν από τις θετικές και αρνητικές υποκλίμακες, της κλίμακας PANSS.
Από την περαιτέρω σύγκριση των υπο-ομάδων φάνηκε να διατηρούνται τα αποτελέσματα της σύγκρισης Ομάδας Γ έναντι Ομάδας Β, ακόμη και στις υποομάδες ασθενών με σχιζοφρένεια στο ΨΚΚ και ΨΝΑ, της Ομάδας Β. Πιο συγκεκριμένα, το εύρημα αρνητικής συσχέτισης μεταξύ διάρκειας χρήσης κάνναβης και πιθανότητας να ανήκει ο ασθενής στην Ομάδα Γ, φαίνεται να επιβεβαιώνεται καθαρά, όταν η σύγκριση επικεντρώνεται στην υπο-ομάδα της Ομάδας Β, των ασθενών που νοσηλεύονταν στο ΨΝΑ. Για την υπο-ομάδα της Ομάδας Β των ασθενών που νοσηλεύονταν στο ΨΚΚ, η σχέση ήταν λιγότερο ισχυρή και μη στατιστικά σημαντική. Το εύρημα σχετικά με τη θετική σχέση αλκοόλ και Ομάδας Γ επιβεβαιώνεται, όταν η σύγκριση επικεντρώνεται στην υπο-ομάδα της Ομάδας Β, των ασθενών που νοσηλεύονταν στο ΨΝΑ, ενώ για το ΨΚΚ δεν ήταν στατιστικά σημαντικό. Η αρνητική σχέση της νεανικής παραβατικότητας και πιθανότητας να ανήκει ο ασθενής στην Ομάδα Γ, φαίνεται να διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτη και στις δύο επιπλέον συγκρίσεις (Ομάδα Γ έναντι Β-ΨΝΑ και Ομάδα Γ έναντι Β-ΨΚΚ). Το ίδιο ισχύει και για τη θετική σχέση μεταξύ των μεγάλων χρονικών διαστημάτων μεταξύ έναρξης νόσου και εκδήλωσης εγκληματικότητας της Ομάδας Γ και για την αρνητική σχέση μεταξύ μέτριας ή κακής υγείας (κατά το ψυχομετρικό εργαλείο SF36) και της πιθανότητας ο ασθενής να ανήκει στην Ομάδα Γ. Οι θετικές σχέσεις με τις υποκλίμακες Θ1 (παραληρητικές ιδέες) και A6 (έλλειψη αυθορμητισμού και ροής στην ομιλία) της κλίμακας PANSS, το σκορ της κλίμακας PCL_SV για την ψυχοπαθητικότητα και τους ψυχοκοινωνικούς προδιαθεσικούς παράγοντες, που υποδεικνύουν την πιθανότητα να ανήκει ο ασθενής στην Ομάδα Γ, φαίνεται να διατηρούνται τουλάχιστον ως προς την κατεύθυνση της σχέσης (δηλαδή οι σχέσεις παραμένουν θετικές) και στις επιπλέον συγκρίσεις των υπο-ομάδων ΨΚΚ και ΨΝΑ, με την Ομάδα Γ, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις διατηρούν και τη στατιστική τους σημαντικότητα. Αντίστοιχα, η υποκλίμακα Θ7 (εχθρότητα) της κλίμακας PANSS είχε αρνητική σχέση με τις πιθανότητες να ανήκει ο ασθενής στην Ομάδα Γ. Αυτή η αρνητική σχέση με την υποκλίμακα Θ7 (εχθρότητα), όπως εκτιμήθηκε στη συνολική σύγκριση της ομάδας Γ με την ομάδα Β, παραμένει σχεδόν αναλλοίωτη και στατιστικά σημαντική και στις επιμέρους συγκρίσειςτων υποομάδων ΨΚΚ και ΨΝΑ με την ομάδα Γ.
Εν γένει, μπορεί να ειπωθεί ότι η μελέτη της βίας σε άτομα που πάσχουν από σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, προσφέρει πληθώρα γνώσεων για τη βαθύτερη αντίληψη και κατανόηση των μηχανισμών, που υποβόσκουν στην εκδήλωση μιας βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς, αλλά και γύρω από την ανάπτυξη προληπτικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων με σκοπό την καλύτερη εκτίμηση της επικινδυνότητας, τη μείωση βίαιων συμπεριφορών και τη μείωση υποτροπών σε τέτοιους ασθενείς.
