Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Βαβουρανάκης Γιώργος, Αναπλ. Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Φιλοσοφική Σχολή.
Μαντζουράνη Ελένη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Φιλοσοφική Σχολή.
Πλάτων Ελευθέριος, Αναπλ. Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Φιλοσοφική Σχολή.
Περίληψη:
Από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι και την σημερινή εποχή, το κάτοπτρο είναι συνυφασμένο με ποικίλες συμβολικές ιδιότητες, οι οποίες ανάγονται στον ιδεατό και υπερφυσικό κόσμο. Η αντανάκλαση της ανθρώπινης μορφής συνδέεται με αντιλήψεις σχετικά με το κάλλος, το εγώ, το σώμα και τη δημιουργία μνήμης. Όσον αφορά στην σύνδεσή του με τον θάνατο και τον κάτω κόσμο, έχει προταθεί ότι συμβολίζει το καθρέφτισμα και την προστασία της ψυχής, όσο αυτή παραμένει στον τάφο, αλλά και την απομάκρυνσή της από το εφήμερο παρόν.
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τη λειτουργία και τη σημασία του κατόπτρου στο Αιγαίο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Στόχος της αποτελεί η εξέταση και η παρουσίαση των αρχαιολογικών δεδομένων, ώστε να επιχειρηθεί προσπάθεια ερμηνείας των ποικίλων διαστάσεων του συγκεκριμένου αντικειμένου, αναφορικά πάντοτε με το εκάστοτε ανασκαφικό περιβάλλον και χρονολογικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει.
Τα αντικείμενα αυτά συναντώνται για πρώτη φορά στην Κρήτη στην Ύστερη Χαλκοκρατία, σε ανακτορικό περιβάλλον, ενώ μετέπειτα τα περισσότερα εντοπίζονται σε νεκροταφεία. Πρόκειται για απλούς χάλκινους, αδιακόσμητους, κυκλικούς δίσκους που, όταν ήταν γυαλισμένοι, έδιναν ικανοποιητική ανακλαστική επιφάνεια. Τα κάτοπτρα φαίνεται να εντάσσονται σε δύο μοτίβα δυναμικών διαδικασιών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Συγκεκριμένα, σχετικά με την ύπαρξή τους σε ανακτορικό περιβάλλον, αυτά φαίνεται ότι ήταν συνδεδεμένα με την ομορφιά, την εξωτερική εμφάνιση και την περιποίηση, αλλά παράλληλα είχαν κι ένα ιερό- δημόσιο χαρακτήρα. Είναι πολύ πιθανό να συμμετείχαν σε μυστηριακές τελετουργίες, οι οποίες είτε σχετίζονταν με τη μινωική θεότητα είτε με το γυναικείο φύλο και λάμβαναν χώρα στα ανάκτορα. Ίσως τα κάτοπτρα διαδραμάτιζαν κάποιο ρόλο σε ανακτορικές τελετές για την επίκληση της θεάς, κατά τις οποίες, όταν ανυψώνονταν, πραγματοποιούσαν αντανάκλαση του φωτός, συνδεόμενα με ηλιακά σύμβολα. Στιγμιότυπα αυτών των τελετουργιών απεικονίζονται, ίσως, στις εικονογραφικές σκηνές που περιλαμβάνουν γυναικείες καθήμενες μορφές, ίσως θεότητες, που κρατούν κάτοπτρο, μαζί με λάτριδες.
Όσον αφορά στην εύρεσή τους σε τάφους, τα αντικείμενα αυτά τοποθετούνταν μαζί με τους νεκρούς ως προσωπικά αντικείμενα, αλλά και όργανα κοινωνικής ανάδειξης. Τα κάτοπτρα, δηλαδή, αποκτούν έναν πιο ιδιωτικό χαρακτήρα, αφού φαίνεται να σχετίζονται άμεσα με τους θανόντες που τα είχαν στην κατοχή τους όσο βρίσκονταν εν ζωή και με τους συγγενείς αυτών, καθώς επιλέγονται να τα τοποθετηθούν στους τάφους, πιθανώς για λόγους τελετουργικούς, αλλά και για λόγους επίδειξης πλούτου, κυρίως στις ανδρικές ταφές.
Λέξεις-κλειδιά:
Αιγαίο, Ύστερη Εποχή του Χαλκού, Κάτοπτρο, καλλωπισμός, τελετουργία, ηλιακοί συμβολισμοί.
