Στοιχεία επιβλεπόντων καθηγητών:
Δημήτρης Αναγνωστόπουλος Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Ελένη Λαζαράτου Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
Μαρία Τζινιέρη- Κοκκώση, π. μ. Επικ. Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, Επιβλέπουσα
Περίληψη:
Στην παρούσα εργασία επιχειρείται να αναδειχθεί και να φωτιστεί η σύνδεση ανάμεσα στην ελλειμματική μητρική λειτουργία - απουσία μητρικής ενσυναίσθησης, κατά την πρώιμη σχέση μητέρας-βρέφους- και την εκδήλωση ψυχοπαθολογίας μεταγενέστερα στην εφηβεία, με την μορφή της κλινικής εικόνας και της συμπτωματολογίας της Ψυχογενούς Ανορεξίας (ΨΑ).
Στο πρώτο μέρος της εργασίας παρουσιάζονται ορισμένες βασικές ψυχαναλυτικές απόψεις, μέσα από τις οποίες περιγράφεται και αναγνωρίζεται η σημασία της πρώιμης σχέσης του βρέφους με το πρωταρχικό αντικείμενο, τη μητέρα. Διερευνώνται οι επιπτώσεις, στη συναισθηματική και ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη, του παιδιού και στη ψυχική υγεία του ενήλικου ατόμου αργότερα, στις περιπτώσεις όπου επικρατεί η συνθήκη ελλείμματος στην πρώιμη μητρική λειτουργία. Το πρώτο μέρος της εργασίας αποτελεί ένα θεωρητικό υπόβαθρο για την μελέτη της αιτιοπαθογένειας στην ΨΑ, υπό το πρίσμα των ψυχαναλυτικών θεωρητικών απόψεων. Το κεντρικό της θέμα είναι η κατανόηση της αιτιοπαθογένειας της εν λόγου νόσου, έτσι όπως αποτυπώνεται στην ψυχαναλυτική θεωρία και σκέψη, σταθερά μέσα από το πρίσμα της σύνδεσης της ΨΑ με τα πρώιμα ελλείμματα στην πρωταρχική μητρική σχέση.
Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, παρατίθεται μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση της νόσου από τότε που πρωτοεμφανίστηκε στα γραπτά κείμενα των επιστημόνων και των μελετητών του 19ου και 20ου αιώνα, έως και στη σύγχρονη εποχή. Ακολούθως, παρουσιάζονται οι πιο σημαντικές ψυχαναλυτικές θεωρητικές απόψεις που αφορούν στην αιτιοπαθογένεια της ΨΑ, όπως διατυπώθηκαν από την εποχή του Freud και των ψυχαναλυτών της ίδιας περιόδου, μέχρι και των μεταγενέστερων και πιο πρόσφατων θεωρητικών. Τονίζεται σταθερά στο κείμενο, η συναισθηματική σύνδεση μητέρας –βρέφους και πώς αυτή συμβάλλει στην ενδυνάμωση της ψυχικής συγκρότησης του παιδιού, όταν είναι επαρκής και αδιάλειπτη ή αντιθέτως οδηγεί σε δυσμενείς παθολογικές συνέπειες, όπως αυτές που παρατηρούμε στις διατροφικές διαταραχές και δη στην ΨΑ.
Έχει διαπιστωθεί, γενικά, μέσα από τις μελέτες των κλινικών και θεωρητικών, και μέσα από τις παρατηρήσεις τους στα άτομα που πάσχουν από ΨΑ, ότι όταν υπάρχει ελλιπής ή συνεχιζόμενη αποκοπή αυτής της πρωταρχικής συναισθηματικής σύνδεσης μητέρας- βρέφους, τότε η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού και ιδιαίτερα η εικόνα του σώματος του, επηρεάζονται αρνητικά και με καθοριστικό τρόπο. Τα ψυχικά ελλείμματα αυτών των ασθενών οφείλονται στη μη εσωτερίκευση επαρκών μητρικών λειτουργιών.
Καθ’ όλη την ανάπτυξη της εργασίας, παρατίθεται κλινικό υλικό από γυναίκες-ασθενείς, με διάγνωση ΨΑ, οι οποίες έχουν στο ιστορικό τους ελλειμματική μητρική λειτουργία, την οποία φέρνουν μέσα στις αφηγήσεις τους, στις ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες ή μέσω συμπεριφορών και εκδραματίσεων. Δίνεται έτσι η δυνατότητα στον αναγνώστη να συνδέσει ορισμένες ψυχαναλυτικές απόψεις, για την αιτιοπαθογένεια της ΨΑ, με το πραγματικό βίωμα της ασθενούς.
Η συμβολή της παρούσας εργασίας συνίσταται στο να αξιοποιηθεί η ψυχοδυναμική κατανόηση της αιτιοπαθογένειας και της ενδοψυχικής δυσλειτουργίας της ΨΑ, σε πλαίσιο ψυχοθεραπείας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους ψυχοθεραπευτές των συγκεκριμένων ασθενών, ώστε να προωθηθεί το κατάλληλο πλαίσιο παρέμβασης για την ψυχική επεξεργασία των ελλειμμάτων και την εν δυνάμει επανορθωτική ψυχοθεραπευτική εμπειρία.
Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτή την εργασία, -αν και δεν μπορούν να γενικευθούν- υποδεικνύουν ωστόσο α) ότι όταν έχει βιωθεί έλλειμμα στην πρώιμη συναισθηματική σύνδεση μητέρας-βρέφους, αυξάνονται οι πιθανότητες να προκύψουν δυσμενείς, παθολογικές συνέπειες, όπως αυτές που παρατηρούμε στην ΨΑ ή και γενικότερα στις διατροφικές διαταραχές, και β) ότι αυτή η κατανόηση είναι χρήσιμη στη σχετική ψυχοθεραπεία των εν λόγω ασθενών.
Λέξεις-κλειδιά:
Ψυχογενής ανορεξία, Ενσυναίσθηση, Μητρική λειτουργία, Ψυχαναλυτική κατανόηση
