Στοιχεία επταμελούς επιτροπής:
Χ. Σπηλιοπούλου, Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.
Σ. Παπαδόδημα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.
Α. Τσίτσικα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.
Δ. Βλαχοδημητρόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.
Κ. Μωραΐτης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.
Σ. Μιχαλά, Επίκουρος Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.
Α. Σολδάτου, Επίκουρος Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Ε.Κ.Π.Α.
Περίληψη:
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η βία ορίζεται ως «η σκόπιμη χρήση της φυσικής δύναμης ή της εξουσίας ενός ατόμου, πραγματικής ή απειλής, κατά του εαυτού του, κατά ενός άλλου ατόμου, ή κατά ομάδας ή της κοινότητας, η οποία έχει ως αποτέλεσμα ή μεγάλη πιθανότητα να προκαλέσει τραυματισμό, θάνατο, ψυχολογική βλάβη, διαταραχή στην ανάπτυξη ή αποστέρηση». Απαραίτητη προϋπόθεση για να χαρακτηρισθεί ένα περιστατικό ως βίαιο είναι η ηθελημένη χρήση της βίας, με οποιαδήποτε μορφή κι αν εκφράζεται αυτή. Η διαπροσωπική βία διαχωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες, τη βία στο πλαίσιο της οικογένειας και τη βία στην κοινότητα. Για κάθε ένα καταγγελθέν περιστατικό συζυγικής/συντροφικής βίας, υπάρχουν τουλάχιστον άλλα δύο τα οποία δεν καταγγέλλονται. Επίσης, η πιθανότητα έκθεσης μίας γυναίκας σε ένα περιστατικό σεξουαλικής βίας στην κοινότητα σε όλη της τη ζωή είναι περίπου 7.2%, ενώ η αντίστοιχη πιθανότητα έκθεσης σε ένα περιστατικό συζυγικής/συντροφικής βίας είναι περίπου 30%.
Στα τέλη της δεκαετίας του '80 άρχισαν να δημοσιεύονται πρώτες έρευνες, οι οποίες χρησιμοποιούσαν τα αρχεία ασθενών-θυμάτων διαπροσωπικής βίας, τα οποία είχαν επισκεφθεί κάποιο Νοσοκομείο, ενώ σταδιακά άρχισαν να δημοσιεύονται και έρευνες που χρησιμοποιούσαν τα αρχεία ιατροδικαστικών κλινικών εξετάσεων θυμάτων διαπροσωπικής βίας, τα οποία είχαν προβεί σε καταγγελία του περιστατικού στις Αρχές. Μάλιστα, σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, οι κακώσεις στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου σε ενήλικες γυναίκες φαίνεται ότι σχετίζονται με περιστατικά συζυγικής/συντροφικής βίας.
Το 2005 ψηφίστηκε στην Ελλάδα ο Ν 3500 για την ενδοοικογενειακή βία, ο οποίος μεταξύ άλλων προβλέπει αυστηρότερες ποινές για την πρόκληση σωματικών βλαβών στο πλαίσιο της οικογένειας, σε σχέση με τον Ποινικό Κώδικα, ενώ για πρώτη φόρα ποινικοποιήθηκε ο βιασμός εντός γάμου.
Παρά το γεγονός της ύπαρξης διεθνών ερευνών, οι έρευνες όσον αφορά στον ελλαδικό χώρο είναι λιγοστές και εμφανίζονται σποραδικά στη βιβλιογραφία. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να διενεργηθεί μία πρώτη συστηματική καταγραφή και ανάλυση του φαινομένου της βίας στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας το αρχείο των ιατροδικαστικών κλινικών εξετάσεων που διενεργήθηκαν στο Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας της Ιατρικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α. κατά την πενταετία 2012-2016.
Συνολικά εξετάσθηκαν 2466 θύματα διαπροσωπικής βίας, με τα δύο τρίτα να αφορούν σε περιστατικά βίας στην κοινότητα και το υπόλοιπο ένα τρίτο σε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Το 31.1% των περιστατικών αφορούσαν σε καταγγελίες βίας στην κοινότητα μεταξύ γνωστών ατόμων και το 35.1% μεταξύ αγνώστων, ενώ το 26.9% σε περιστατικά συζυγικής/συντροφικής βίας, το 4.9% σε περιστατικά βίας μεταξύ γονέων και παιδιών και το 1.7% σε περιστατικά βίας μεταξύ αδελφών.
Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης συμφωνούν κατά το πλείστον με τη διεθνή βιβλιογραφία, καθώς η θυματοποίηση των γυναικών αφορά κυρίως σε περιστατικά συζυγικής/συντροφικής, ενώ των ανδρών σε περιστατικά βίας στην κοινότητα. Στην πλειονότητα των περιστατικών συζυγικής/συντροφικής βίας, το θύμα έχει υποστεί κακοποίηση πολλές φορές στο παρελθόν, μέχρις ότου να φθάσει στο κρίσιμο σημείο καταγγελίας της βίας και ο δράστης χρησιμοποιεί κυρίως τα χέρια και τα πόδια του ως μέσον άσκησης της σωματικής βίας. Μία στις τέσσερις γυναίκες και ένας στους επτά άνδρες που είχαν προβεί σε καταγγελία του περιστατικού είχαν εξετασθεί και από κάποιον άλλον Ιατρό πριν τη διενέργεια της ιατροδικαστικής κλινικής εξέτασης. Οι κακώσεις που διαπιστώνονται συχνότερα στα θύματα συζυγικής/συντροφικής βίας εντοπίζονται ανεξαρτήτως φύλου πρωτίστως στα άνω άκρα και δευτερευόντως στην κεφαλή, ενώ όσον αφορά στο λοιπό σώμα διαφοροποιούνται με βάση το φύλο των εμπλεκομένων. Τα περιστατικά αυτά λαμβάνουν χώρα σε ιδιωτικούς χώρους, κυρίως στην οικία όπου διαμένει το θύμα, εν αντιθέσει με τα περιστατικά βίας στην κοινότητα, τα οποία συμβαίνουν κυρίως σε δημοσίους χώρους. Η συχνότερη αιτία καταγγελίας άσκησης σωματικής βίας στην κοινότητα είναι η ληστεία, με τις διενέξεις μεταξύ γειτόνων και μεταξύ συγγενών να ακολουθούν και την οδηγική βία να είναι η τέταρτη σε συχνότητα αιτία. Στα άρρενα θύματα, οι κακώσεις εντοπίζονταν πρωτίστως στην κεφαλή και δευτερευόντως στα άνω άκρα, ενώ στα θήλεα θύματα ήταν συχνότερες στα άνω άκρα και εντοπίζονταν δευτερευόντως στην κεφαλή, με τον κορμό, τα κάτω άκρα και τον τράχηλο να ακολουθούν σε αυτήν τη σειρά συχνότητας, ανεξαρτήτως του φύλου του θύματος.
Το ένα τρίτο των περιστατικών βίας στην κοινότητα αφορούσε σε νεανική βία, μεταξύ αρρένων ατόμων, τα οποία γνωρίζονταν. Οι βιασμοί και οι ασέλγειες, οι απαγωγές και η αθλητική βία ήταν κατά πολύ συχνότερες στα περιστατικά νεανικής βίας, σε σχέση με τις λοιπές καταγγελίες για περιστατικά βίας στην κοινότητα.
Συγκρίνοντας τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας με αυτά της βίας στην κοινότητα αναδείχθηκαν ορισμένα αξιόλογα ευρήματα, όπως το γεγονός ότι η εμπλοκή των θηλέων ατόμων ως δράστες είναι συχνότερη στα περιστατικά βίας στην κοινότητα. Επίσης, διαπιστώθηκε διαφορετική κατανομή των περιστατικών στο 24ωρο, καθώς και η πλήρης απουσία χρήσης πυροβόλων όπλων στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.
Σε αντίθεση με τις διεθνείς έρευνες, οι οποίες αναφέρουν ότι οι κακώσεις στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου σχετίζονται με τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, η παρούσα μελέτη ανέδειξε ότι η εντόπιση των κακώσεων μόνον στον τράχηλο, καθώς και στους άκρους πόδες είναι συχνότερη στις γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, ενώ οι κακώσεις στις άκρες χείρες, στις κνήμες και στον θώρακα θα μπορούσαν να υποδηλώνουν θυματοποίηση στο πλαίσιο κάποιου περιστατικού βίας στην κοινότητα.
Όσον αφορά στη θυματοποίηση των ανηλίκων, το σημαντικότερο εύρημα είναι το γεγονός ότι σε επτά στις δέκα καταγγελίες, τα θύματα γνώριζαν τους δράστες, καθώς και ότι σε έξι εξ αυτών, οι δράστες ήταν συγγενείς του θύματος και κυρίως οι γονείς. Όσον αφορά στη σεξουαλική βία, αξίζει να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με τις διεθνείς έρευνες, οι καταγγελίες για σεξουαλική βία από τον σύζυγο/σύντροφο ήταν ελάχιστες (μόλις πέντε καταγγελίες επί συνόλου 576), καθώς και το γεγονός ότι όλες οι γυναίκες θύματα αρνήθηκαν να δώσουν συγκατάθεση για τη διενέργεια εξέτασης των γεννητικών οργάνων.
Ένα στα τέσσερα ανήλικα θύματα διαπροσωπικής βίας, τα οποία είχαν καταγγείλει κάποιο περιστατικό βίας και είχαν εξετασθεί από κάποιον άλλο Ιατρό προ της διενέργειας της ιατροδικαστικής κλινικής εξέτασης, είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας, γεγονός το οποίο αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της επαγρύπνησης των Ιατρών και ιδίως των Παιδιάτρων στην έγκαιρη αναγνώριση των παιδιών που έχουν υποστεί κακοποίηση, με σκοπό την κατάλληλη αντιμετώπισή τους.
Το φαινόμενο της βίας στην Ελλάδα, τόσο εν γένει, όσο και των ιδιαιτέρων μορφών αυτής, όπως η συζυγική/συντροφική βία και η κακοποίηση παιδιών, θα πρέπει να προλαμβάνεται τόσο μέσω της διαπαιδαγώγησης των πολιτών στο σεβασμό προς τους νόμους, όσο και στην οικοδόμηση μίας κοινωνίας βασισμένης σε αξίες και αρχές που αναγνωρίζουν τον σεβασμό στα δικαιώματα και στην ισότητα των πολιτών.
Όπως και στο παρελθόν, έτσι και στο μέλλον, η βία θα εξακολουθεί αποτελεί, πιθανότατα, αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Η παραδοχή ότι δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί στο σύνολό της, αλλά θα μπορούσε να εκλείψει σε σημαντικό βαθμό, θα πρέπει να αποτελεί τη βάση κάθε μορφής πρόληψης και αντιμετώπισης, είτε σε επίπεδο κοινότητας/κοινωνίας, είτε σε ατομικό επίπεδο.
