Κατεύθυνση Βυζαντινή Ιστορία
Βιβλιοθήκη Φιλοσοφικής Σχολής

2019-10-23

2019

Κωστουράκης Νικόλαος

Κατερίνα Νικολάου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Αντωνία Κιουσοπούλου, Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
Σοφία Μεργιαλή-Σαχά, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ

Οικογενειακές στρατηγικές και πολιτική στο Βυζάντιο τον Θ' αιώνα (802-913)

Ελληνικά

Οικογενειακές στρατηγικές και πολιτική στο Βυζάντιο τον Θ' αιώνα (802-913)

Στον ρωμαϊκό κόσμο η οικογένεια υπήρξε ο πυρήνας γύρω από τον οποίο δομούνταν οι πολιτικές φατρίες. Αυτή η πραγματικότητα δεν μεταβλήθηκε κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο (330-610), καθώς τα κληρονομικά μέλη της Συγκλήτου αποτελούσαν την ιθύνουσα τάξη της αυτοκρατορίας. Ο κλονισμός της λεγόμενης «συγκλητικής αριστοκρατίας» τον Ζ΄ αιώνα επέτρεψε την ανάδειξη ανδρών ταπεινής καταγωγής, οι οποίοι συγκρότησαν τη νέα γραφειοκρατική ελίτ. Ιδιαίτερο γνώρισμα της τελευταίας υπήρξε η υιοθέτηση επιθέτων, πρακτική η οποία αποκρυσταλλώθηκε τον Θ΄ αιώνα. Για τους Βυζαντινούς η οικογένεια (συγγένεια, γενεά, γένος) περιελάμβανε όλους τους συγγενείς, εξ αίματος και εξ αγχιστείας. Οι μεν εξ αίματος συγγένειες είναι αυθύπαρκτες και βιολογικές, οι δε εξ αγχιστείας συνάπτονται έπειτα από κοινή απόφαση δύο μερών και είναι κοινωνικές.
Η αύξηση του βάρους της οικογένειας στη βυζαντινή κοινωνία τον Θ΄ αιώνα νοηματοδοτεί μία προσπάθεια ανίχνευσης της επίδρασης των οικογενειακών στρατηγικών στην πολιτική την εποχή αυτή. Στο Βυζάντιο υπήρχαν τέσσερις τρόποι δημιουργίας εξ αγχιστείας δεσμών, χάραξης δηλαδή οικογενειακών στρατηγικών: ο γάμος, η αναδοχή, η υιοθεσία και η αδελφοποίηση. Οι γάμοι είναι σαφώς η συνηθέστερη και η καλύτερα καταγεγραμμένη πρακτική, οι αναδοχές ακολουθούν με μία αξιόλογη παρουσία, ενώ οι υιοθεσίες και οι αδελφοποιήσεις απαντούν με πολύ μικρότερη συχνότητα.
Οι οικογενειακές στρατηγικές κλήθηκαν συχνά να συμβάλουν στην κατάληψη του θρόνου, όπως συνέβη στις δύο στάσεις που οριοθετούν την παρούσα μελέτη. Το 802-803 ο στρατηγός Βαρδάνης Τούρκος έγινε πεθερός δύο αξιωματικών αποβλέποντας στη στήριξή τους, ενώ το 913 ο Κωνσταντίνος Δούκας, εκπρόσωπος της αναδυόμενης μικρασιατικής στρατιωτικής ελίτ, στασίασε έχοντας την υποστήριξη του πεθερού του. Ωστόσο, το όπλο αυτό αξιοποίησαν και οι αυτοκράτορες για να παγιώσουν την εξουσία τους. Ο Νικηφόρος Α΄ (802-811) και ο Μιχαήλ Β΄ (820-829) νομιμοποίησαν τον σφετερισμό τους μέσα από γάμους με μέλη της Συρικής δυναστείας, ενώ δύο άλλοι αυτοκράτορες, ο Θεόφιλος (829-842) και ο Λέων Στ΄ (886-912), επιδίωξαν να εξασφαλίσουν την πίστη των ισχυρότερων αυλικών συνάπτοντας εξ αγχιστείας δεσμούς μαζί τους. Η ύπαρξη συγγένειας, ωστόσο, δεν εγγυούνταν την πολιτική σύμπλευση των δύο μερών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Συμβάτιου, γαμπρού του καίσαρα Βάρδα, ο οποίος δεν δίστασε να λάβει μέρος στη δολοφονία του πεθερού του αποσκοπώντας σε πολιτικά οφέλη.
Η λήξη της εικονομαχίας τέμνει τον Θ΄ αιώνα σε δύο περιόδους με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ενώ κατά την πρώτη (802-843) οι πηγές αναφέρονται στις συγγένειες έχοντας εστιάσει απόλυτα στην αυτοκρατορική οικογένεια, κατά τη δεύτερη (843-913) το ενδιαφέρον τους επικεντρώνεται σε οικογένειες μακριά από το αυτοκρατορικό περιβάλλον, ιδιαίτερα στη μικρασιατική ελίτ, φέρνοντας στην επιφάνεια τη νέα κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα.

Ιστορία

πολιτική, δίκτυα, οικογένειες, στρατηγικές, προσωπογραφία

Όχι

0

Όχι

232

121

Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στο αρχείο. H πρόσβαση επιτρέπεται μόνο εντός του δικτύου του ΕΚΠΑ.

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2883417